حساسيت در امور مالي و بيت المال
[صفحه 8] انسان در پيشگاه خدا»، در اموال شخص مجاز نيست در حکومت اسلامي نيز هر گونه اسراف، حيف و ميل و تحميل بر بيت المال، مسئوليتي مضاعف دارد و به همين جهت در نظام مديريت اميرالمومنين (ع) بيش از هر موضوع مهم ديگر، يا مسائل جانبي و جزيي ديگر، نسبت به بيت المال حساسيت مشاهده مي شود. مردمي که تبعيض هاي نارواي دوران عثمان را ديده بودند، در حکومت علي (ع) نظاره گر عدالت بودند، به گونه اي که علي (ع) ملاحظه ي احدي را نمي کرد و از سرزنش هيچ کس نمي هراسيد. آنچه در نظر او مهم بود برقراري عدالت و به دست آوردن رضاي خدا بود. گردنبندي را دهتر علي (ع) از علي بن ابي رافع، خزانه دار بيت المال، عاريه گرفت تا پس از سه روز پس دهد. علي (ع) خزانه دار را خواست و گفت چگونه بدون اجازه ي من و مسلمين چنين کاري کرده اي؟ آيا همه ي زنان مهاجر و انصار در روز عيد با چنين زيوري، آرايش مي کنند؟ علي بن ابي رافع گويد من آن را از دختر علي (ع) گرفتم و در جاي خود گذاشتم. همچنين در آن هنگام که برادرش عقيل از او خواست که بيش از حد، از بيت المال به او بدهد، با او چنان برخورد کرد که براي ديگران نيز درس عبرت باشد. لذا خود مي گويد: عقيل برادرم را ديدم که به شدت فقير شده بود و از من مي خواست کيسه اي از گندم هاي شما را به او ببخشم، کودکانشان را ديدم که از گرسنگي موهايشان ژوليده و رنگشان بر اثر فقر دگرگون گشته بود، عقيل باز هم اصرار کرد من به سخن او توجه کردم. او تصور نمود که من دينم را به او مي فروشم و به دلخواه او قدم برمي دارم و از راه و رسم خويش دست مي کشم. آهني در آتش گداختم، سپس آن را به بدنش نزديک ساختم تا با حرارت آن عبرت گيرد، ناله اي سر داد! گفتم: هان! اي عقيل از آن تفتيده اي که انساني آن را به بازيچه سرخ کرده ناله مي کني، اما مرا به سوي آتشي مي کشاني که خداوند جبار با [صفحه 9] شعله ي خشم و غضبش آن را برافروخته است.[1] . علي (ع) چنان در مورد بيت المال احساس مسئوليت ويژه داشت که صاحب کتاب الغارات مي نويسد: علي (ع) هر روز جمعه، محل بيت المال را جاروب مي کرد و آب مي پاشيد و دو رکعت نماز به جا مي آورد و مي گفت: شما دو تا در روز قيامت، در حق من شهادت دهيد.[2] . علي (ع) در بخشنامه اي به حکم و فرمانداران مي فرمايد: قلم ها را تيز کنيد، ريز بنويسيد، سطرها را نزديک به هم و کم فاصله بنگاريد، تنها به اداي مقصود اکتفا کنيد. به طور کلي از زياده روي دوري کنيد، زيرا بيت المال مسلمانان نمي تواند آن را تحمل کند.[3] . اميرالمومنين (ع) نظير چنين دستوري را به کاتب خود عبيداله بن ابي رافع داده است.[4] .
همان گونه که هر گونه تصرف نامشروع و اسراف و تبذير، به موجب «ايمان به مسئوليت
صفحه 8، 9.