نتايج مقابله خطبه غدير
مقابله ي خطبه ي غدير در نسخه هاي مختلف نتايج زير را نشان داده است: 1. هر سه روايت توافق کلي دارند. روايت امام باقرعليه السلام و روايت حذيفه و روايت زيد بن ارقم در متن خطبه بطور کلي توافق دارند، بجز موارد مربوط به اختلاف کلمات و عبارات که در هر حديثي يک امر عادي است. اين تطابق از نظر علمي با توجه به طولاني بودن حديث بسيار مهم است، به خصوص با در نظر گرفتن اين نکته که امام باقرعليه السلام از طريق علم الهي و غيبي خطبه را نقل فرموده اند و شخصاً در غدير حاضر نبوده اند در حالي که حذيفه و زيد بن ارقم از شاهدان و حاضران واقعه ي غدير بوده اند. اضافه بر آنکه حذيفه و زيد بن ارقم از راويان مورد اعتماد عامه نيز هستند. 2. هر سه روايت مؤيد و مکمل يکديگرند، به اين معني که در مقابله ي نسخه ها کلمه يا جمله اي در نسخه اي از روايت امام باقرعليه السلام وجود دارد و در نسخه ي ديگر وجود ندارد، و همان کلمه يا جمله در روايات زيد بن ارقم و حذيفه نيز در روايتي وجود دارد و در روايتي وجود ندارد. اين حاکي از قصور يا اشتباه راويان و ناسخين است و [صفحه 125] نشان مي دهد که اصل هر سه روايت در حد بالايي بر يکديگر منطبق بوده است. 3. در دو يا سه مورد که به مسئله ي تولي و تبري مربوط مي شود، جمله ي مزبور در بعضي نسخه ها از هر سه روايت به صورت کنايه آمده و يا حذف شده است، و اين حاکي از شرائط خاص تقيه در راويان خطبه است. نمونه ي آن مسئله ي «اصحاب صحيفه» و نام اولين بيعت کنندگان است که در بعضي نُسخ صراحتاً نيامده است. 4. در روايتِ کتاب «الاقبال» سيد ابن طاووس، و نيز کتاب «الصراط المستقيم» علامه ي بياضي نوعي تلخيص مشهود است که يا مؤلف در مقام اختصار بوده و يا راوي اصل، آن را مختصر نموده است. به هر حال، مقدار موجود از متن در اين دو کتاب نيز مقابله شده و موارد اختلاف نسخه در آنها با ذکر نام اين دو کتاب در پاورقي ها ذکر خواهد شد. 5. روايت کتاب «روضة الواعظين» در بسياري از موارد با کتاب «التحصين» مشابهت دارد، و در موارد خاصي با ساير نُسَخ فرق دارد. 6. روايت کتاب «نهج الايمان» در بسياري از موارد با کتاب «العُدَد القويّة» مشابهت دارد و در مواردي مشکلات عبارات را حل کرده است. 7. روايت کتاب «التحصين» دو صفحه از آخر حديث ناقص است که در پاورقيِ متن کامل به محل آن اشاره شده است. 8. روايت کتاب «اليقين» در مواردي زياده دارد، و در مواردي نيز جمله بنديِ آن با روايتهاي ديگر فرق دارد.
پس از مقابله، ارزش نسخه ها و روايتها نسبت به يکديگر معلوم مي شود و درجه ي علمي هر يک را به راحتي مي توان تشخيص داد.
صفحه 125.