آنان که اموال خويش را در شب و روز, در پنهان و آشکار انفاق ميکنند, اجرشان با پروردگارشان است, نه بيمناک ميشوند و نه غمگين.

و در مجمع البيان در ذيل آيه شريفه، درباره شان نزول اين آيه گفته است بطوري که از ابن عباس نقل شده، اين آيه در شان علي بن ابيطالب نازل شده است که آن حضرت چهار درهم پول داشت، يکي را در شب، و يکي را در روز سومي را پنهاني و چهارمي را علني صدقه داد، و به دنبال آن اين آيه نازل شد که: کساني که اموال خود را شب و روز، سري و علني انفاق مي کنند....


مرحوم طبرسي سپس ميگويد: اين روايت هم از امام باقر و هم از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است. (1)


مولف: اين معنا را عياشي نيز در تفسيرش و شيخ مفيد در اختصاص و شيخ صدوق در عيون آورده اند. (2)


و در الدر المنثور است که عبد الرزاق و عبد بن حميد، و ابن جرير و ابن منذر و ابن ابي حاتم و طبراني و ابن عساکر از طريق عبد الوهاب بن مجاهد از پدرش مجاهد از ابن عباس روايت کرده اند که در تفسير آيه: "الذين ينفقون اموالهم بالليل و النهار سرا و علنيه" گفته است: اين آيه در شان علي بن ابيطالب نازل شد، که چهار درهم داشت يکي را در شب و دومي را در روز و سومي را پنهاني و چهارمي را علني صدقه داد. (3)


و در تفسير برهان از کتاب مناقب بن شهر اشوب از ابن عباس و سدي، و مجاهد و کلبي، و ابي صالح، و واحدي، و طوسي، و ثعلبي، طبرسي و ماوردي، و قشيري و شمالي و نقاش و فتال، و عبد الله بن حسين، و علي بن حرب طائي، نقل کرده که همه نامبردگان در تفسيرهاي خود گفته اند: علي بن ابيطالب چهار درهم نقره داشت، يکي را شبانه دومي را در روز، سومي را سري و چهارمي را علني صدقه داد، به دنبال آن، آيه: الذين ينفقون اموالهم بالليل و النهار سرا و علنيه نازل شد، و در آن به تک تک درهمهاي آن جناب مال ناميده شده و او را به قبول صدقاتش بشارت داده است. (4)


و در بعضي از تفاسير آمده است که: اين آيه در شان ابي بکر نازل شده، که چهل هزار دينار داشت، ده هزار دينار آنرا شبانه، و ده هزار ديگر را در روز، ده هزار را سري و ده هزار باقي را علني صدقه داد.


مولف: آلوسي در تفسير خود در ذيل اين حديث گفته: امام سيوطي به دنبال نقل اين روايت گفته است که جريان صدقه دادن ابي بکر را ابن عساکر در تاريخش از عايشه نقل کرده، و در آن روايت اين قسمت که آيه در شان او نازل شده نيامده است، و گويا آن کسي که چنين ادعائي کرده، آنرا از روايت ابن منذر فهميده، زيرا ابن منذر از ابن اسحاق نقل کرده است که وقتي مرگ ابي بکر نزديک شد و عمر را جانشين خود کرد، براي مردم خطابهاي ايراد نمود، بعد از حمد و ثنائي که خدا لايق آن است گفت: هان ! اي مردم، طمع هر چه هم کم باشد فقر است، و نوميدي از مال مردم هر چه باشد به همان مقدار غني است، و شما جمع مي کنيد اموالي را که خود نمي خوريد: و آرزو مي کنيد چيزهائي را که به آن نمي رسيد، و بدانيد که بخل هر چه هم کم باشد به همان مقدار نفاق است، پس براي خود خير انفاق کنيد، کجا هستند اصحاب اين آيه ؟، آنگاه آيه را تلاوت کرد، و سيوطي در آخر مي گويد: خواننده مي داند که اين حديث هيچ دلالتي ندارد بر اينکه آيه شريفه در حق ابي بکر نازل شده باشد، اين بود گفتار آلوسي.


و در الدر المنثور به چند طريق از ابي امامه و ابي الدردا، و ابن عباس و غير ايشان روايت آورده که گفتهاند: اين آيه درباره اصحاب خيل نازل شده است.


مولف: منظور از اصحاب خيل سپاهيان سواره اند که شب و روز براي اسبها پول خرج مي کنند ولي اين تعبير آيه که مي فرمايد: سرا و علنيه با پرستاري اسبان نمي سازد، چون در مورد تهيه آذوقه اسبان معنا ندارد اينچنين مطلب را عموميت دهد و بفرمايد: هم در روز و هم در شب و هم در خفا و هم آشکارا انفاق ميکنند.


و نيز در الدر المنثور است که ابن مسيب در ذيل آيه الذين ينفقون... روايت کرده که همه اين آيه درباره عبد الرحمان بن عوف و عثمان بن عفان نازل شده که در لشگر معروف به جيش عسرت پولهائي را خرج کردند. (5) مولف: اشکال اين روايت اين است که مانند روايت قبلي با آيه شريفه تطبيق نميشود.





پاورقي


1 - مجمع البيان ج1 ص883


2 - تفسير عياشي ج1 ص151


3 - تفسيرالدرالمنثور ج1 ص363


4 - تفسير برهان ج1 ص752


5 - الدرالمنثور ج1 ص363