بسم الله الرحمن الرحيم
قال الامام المتحقق فى مشاهدة الذات البحت المحقق و الوجود المطلق ، ابوالوقت و الحال بالسابق و الامال ، مقدم الال حجة الله تعلى على العالمين امير المومنين و امام العارفين الموحدين خاتم النبيين صلى الله عليه و آله ليت نبى غالب امام الثقلين زوج البتول ابوالحسنين ابوتراب الحيدر على بن ابيطالب حاكيا عن تحققه بالاسماء الحسنى .
و قال عليه السلام : انا الذى عندى مفاتيح الغيب لا يعلمها بعد محمد (صلى الله عليه و آله ) غيرى .
چون اقفال خزاين وجود و (131) ابواب فيض وجود بر روى ماهيات عدميه اولا بر چهره حقايق امكانيه كه اعيان ثابته اند ثانيا به مفاتيح غيب گشوده (132) شد كه آن مفاتيح ائمه را مفاتيح غيب از آن گويند كه باب غيب بر روى شعور و اشعار و ظهور و (133) اظهار گشوده اند و تحقق به حقايق اين اسماء چنانچه در اعلى درجه حب فرايض باشد موجب تخلقوا (134)با خلاق الله به وراثت اسماء محمد مصطفى صلى الله عليه و آله جز صاحب سر آن حضرت على بن ابيطالب عليه السلام را نبود پس به موجب (و اما بنعمة فحدث ) (135) خبر از آن مى دهد كه مفاتيح غيب كه ائمه ائمه اسماء الهى اند كه از محتد (136) محمدى صلى الله عليه و آله اين نوع تحقق در هيچ مظهرى از مظاهر علمى ندارد در غير من ، زيرا كه من مظهر جميع تعينات ادوارى (137) و اكوارى ام ، اما در عوالم اربعه چون هيچ موجودى از ممكنات خارج از تاثير اين ائمه نيستند و اين ائمه در حقيقت من اندراج دارند از روى تحقق من در تخلق به آنها پس از احوال جميع موجودات امكانى آگاه باشم و از اين روى سلونى گفتن ، حق من باشد كه هندسه ظاهرم به تابعيت (138) نبوت محمدى صلى الله عليه و آله مشتمل بر تمام اشكال جمالى است در تمام عوالم و جميع ادوار ظهور آن و تعين باطنم به مظهريت (139) ولايت محمدى محتوى بر جميع حقايق جلالى است در تمام اكوار بطون آن عوالم (140) و اصل حقيقتم (141) با حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله متحد است پس مرتبه جمع الجمع (142) اطلاقى بزمگاه عشرت شهودى من است و به موجب حديث على منى و انا من على و لا يودى عنى الا انا او على اسرار حقايق اين مفاتيح را به اهل قابليت و استعداد ذاتى (143) مى رسانم كه عالم بآنم بعد از محمد مصطفى صلى الله عليه و آله يعنى حضرت خاتم الانبياء صدر نشين پيشگاه كبريائى كه خداوند (144) هر دو (145) سراى محمد مصطفى فحواى آن مفاتيح را به بيان تنزيل و لسان تشريع كه لازم نبوت است اظهار فرموده و من (146) مرموزات ظهورات آنرا مع مايندرج فيها به زبان تاويل و تبيان حقيقت كه شان ولايت است آشكارا (147) دارم و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا بكل شى ء عليم .
اخبارى مى فرمايند - سلام الله عليها - كه علم محيط است به (148) جميع اشياء و من موجب تخلقوا با خلاق الله تحقق در اعلى مراتب حب فرايض يافته ام و علم من از مغايرت با علم الله من حيث وجود البشريه (149) پاك شده چه فناء فى الله و الاندماج فى وجود الله در مرتبه اى كه فوق طور بشريت است مرا حاصل است و من حيث البقاء بالله اتحاد با علم از لى قديم يافته پس من به هر چيز كه هست و بود و باشد دنا باشم چه من عين علم از ليم و از حضرت امام محمد باقر عليه السلام مروى است كه فرمود: علمنا (150) غاير و مذبور و نكث فى القلوب و تقر فى الاسماع و عند نا الجفر و الاحمر و الجفر الابيض و مصحف فاطمة عليه السلام و از خوشه چينان خرمن آن جناب ولايت مآب منقولست كه : عالم نزد عارف چون سفره است پيش نظراش انداخته ، و از قدوة الاولياء خواجه بها الدين نقشبند (151)منقولست كه : عالم نزد عارف چون سفره است پيش نظرش انداخته ، و از قدوه الاوليا خواجه بها الدين نقشبند منقولست كه : عالم نزد عارف چون پشت ناخن اوست ، و از سيد التابعين اويس قرنى (رضى الله عنه ) روايت آمده كه گفت : من عرف الله لا يخفى عليه شى ء، و از حضرت قطب الاولياء العارفين المحققين الشيخ الحاج محمد بن ابى النجم الخنجى قدس الله روحه (152) العزيز - آمده كه : بر اوليا امت محمد سر خلقت پشه (153) پوشيده نيست و هرگاه حال خوشه چينان اين باشد چه گمان مى رود در حق صاحب خرمن كه وجودش من حيث الاتحاد بالحقيقه المحمديه صلى الله عليه و آله شامل جميع جزئى و كلى ممكنات است و روحش آيينه تجلى ذات مع جميع الاسماء و الصفات و از شان خود خبر داده كه مفاتيح غيب اسم العليم است كه امام الائمه (154) است و شامل جميع عوالم وجوب و امكان و امتناع چه شكى نيست كه آنحضرت عليه السلام اعرف خلق است بخداى سبحانه پس اعرف است بنفس خود، و چون نفس خود را دانسته جميع مندرجات نفس را نيز دانسته ، پس جميع اشياء را دانسته و از اين خبر فرموده :
اتزعم (155)انك جرم صغير
و فيك انطوى العالم الاكبر
و بعضى از محققين عرفاء گفته اند
ليس على الله (156) بمستنكر
ان يجمع العالم فى واحد
و قال عليه السلام : انا الذى قال خير رسول الله : انا مدينه العلم و على بابها.
و در اين حديث شريف اشاره ايست لطيف كه از خود خبر داده ، همچنانكه مدينه شامل جميع سكنه است من شامل جميع علمم ، پس محيط و عالم به جميع (157) معلومات باشم به طريق جمع ، و على عليه السلام دروازه آن مدينه است پس او عالم جميع افراد آن معلومات باشد به طريق تفرقه و امتياز، چه سكنه مدينه البته رجوع به در دارند داخلا و خارجا. لكن متفرقه ، پس تفصيل آنجه در من مجمل است نزد على عليه السلام است پس هر چه از چهت ولايت به من در مى آيد و از من (158) بر مى آيد البته به على عليه السلام مى رسد و على عليه السلام او را مى شناسد زيرا كه حقيقت خود را مى شناسد و به موجب : انا من الله و الخلق منى هيچ حقيقت جوهرى و عرضى خارج از حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله نيست و على عليه السلام بالحقيقه با آن حضرت متحد است و آيه مباهله نيز مبين آن اتحاد است ، پس آن داناى حقايق وجوه نيز بالحقيقه حاوى جميع بلكه عين حقيقه الحقايق باشد، والله اعلم .
و قال : انا ذوالقرنين المذكور فى الصحف الاولى .
در اين كلام خبر از(159) مقام خود مى دهد كه من برزخ البرازخم (160) چه مراد بذوالقرنين برزخ متقابلين است و مراد از صحف اولى ، يا نشئات وجودى امكانى است ، يا عوالم خمسه ، يا ادوار و اكوار اين نشاة ، يا اشياء متقدمه بالوجود، يا ادوار ثلاثه (161) جبروتى و ملكوتى و مثالى كه بر ملكى تقدم دارند.
پس تاويل كلام حقيقت اعلام (162) آن امام كل انام - عليه من الله تعالى السلام - اين است كه من برزخ وجود و عدمم و برزخ وجوب و اماكنم و برزخ غيب و شهادتم و برزخ تمام اين برازخم ، و مجمع حقايق الهى و كونى ام و مجمع تضاد و متقابلاتم و محتد اسرار نبوت و ولايت (163) و مقسم سعادت و شقاوتم و مطلق نور و ظلمتم و سور مضروب و مالك اعرافم و مراكز دوائر طلوع و غرب كواكب حقايقم و حاوى اسرار ظاهر و باطنم و مرتبه جامع تمام نشئات و ادوارم و اين نسبت در جميع مراتب سابقه و لاحقه مرا ثابت است ، به تحقيق حقيقت من در آن مرتبه و جمع الجوامع اين مجموعم ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الحجر المكرم التى (164) يتفجر منه اثنتا عشرة عينا.
تاويل اين كلام به انحاء متنوعه ميسر است . لكن تاويلى كه اخصر و انسب الى المقام (165) و اقرب الى الافهام باشد اين است كه ، حجر مكرم مرتبت احديت ذاتيه باشد كه اجزاى اسماء و صفات آنجا (166) منتجة التمايز و متماسك الاعتبارند، كه چون كليم شان الوهيت به عصاى مشيت آنرا زده و دوازده (167) عين از منفجر شده ، چهار چشمه جبروتى و چهار چشمه (168) ملكى روان شدند.
اما چهار چشمه جبروتى : اول حيات سارى در مجارى اشياء، دوم علم محيط بر تمام حقايق وجودى ، سيم قدرت شامله ، چهارم اراده مخصصه ، و اين چهار چشمه بسوى حياض عالم اسماء جارى آمدند.
و چهار ملكوتى : اول منبع ارواح ، دوم معدن عقول ، سيم محتد (169) نفوس ، چهارم منشا طبايع ، و اين چهار در جويبار عالم افعال روان گشتند.
و چهار ملكى : كيفيات اربعه كه جريان آنها در مرز و بوم عالم آثار بظهور، پيوست يا آنكه مراد از حجر مكرم مركز عالم باشد، و دوازده چشمه : اول هيولى ، دوم صورت ، سيم عرش ، چهارم كرسى ، پنجم افلاك ، ششم اثير، هفتم هوا، هشتم آب ، نهم خاك ، دهم معدن ، يازدهم نبات ، دوازدهم حيوان ، يا اينكه حجر مكرم حقيقت ولايت مطلقه (170) باشد، كه از آن دوازده چشمه (171)شخصى كه حضرت امير المومنين و يازده امام كه از اهل بيت طاهرينند (عليه السلام ) بجويبار ظهور روان آمده . و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى عندى خاتم سليمان .
خبر مى فرمايد: كه من آن كس ام كه متحققم بر جلوس به تخت اطلاق (172) بر فوق ابر عالى به سليمان حقيقه الحقايق كه نبى صلى الله عليه و آله است از غيب مطلق بشهادت مطلق و (173) پادشاه است بر عالم نورانى و اشخاص ‍ عالم روحانى ملكى و انسانى و طيور عالم علوى و بر جن هيولائى مادى و ديو و پرى حجب ظلمانى و حيوانات عالم سفلى و بر سويداى اقليم كه نگين خاتم تشخص من است اسم اعظم مخزون در خزاين غيب الغيب كه انتقاش دارد و در هر نشاة از نشئات وجود كه ماهى جلال احديت آن خاتم را فرو برده به باطن بعد ولايت مختفى مى شود،
باز بعد از انقضاى دوره اختفاى تجدد سليمانى وجودى و خاتمى نورى مى آيد و در عالم ظهور بر تخت نشاة از نشئات انسانى متحقق مى شود و اين همه تعينات حقيقت من است در اطوار عينى شهادتى .(174) (بل هم فى لبس ‍ من خلق جديد) (175) (176)يا اينكه آن خاتمى كه سليمان را جن و انس و وحش ‍ و طير و ابر و باد مسخر داشت به امر الهى ، من حقيقت آن خاتم و سر آن سليمانم كه قدسيان لاهوتى و كروبيان جبروتى و انسيان (177) ملكوتى و روحانيون ملكى و ساكنان عالم سفلى و متحركان علوى و جهان حقايق معانى در تحت حقيقت من مندرجند و در ضمن تشخص من (178) مسخر. و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اتولى حساب الخلايق .
ظاهر مفهوم اين الفاظ به حسب تتبع اخبار نبوى عليه السلام معتقد اهل ايمان و ارباب ايقان است . لكن آنكه مطلوب و مقصود ذوى القول است از اسرار و باطن اديان ، خبر حقيقت اثر از احتمال آنست كه مى فرمايد: من آنم كه بقوت ولايت ، كه حقيقت مطلقه آن است ، متولى و متصدى ، (179) حساب و جمع و خرج و فاضل و بافى ارباب التمايل سر كار و وجودم چع تعين ماهيات كه تحول وهله اولى است همه ممكنات را از خزانه وجود و تعين لوازم ماهيات كه تحول (180) ثانى (181) است مر آن ماهيات را از خازن فيض و قهرمان وجود در دفتر سر حقيقت (182) من ثبت است و آن ماهيات و استعدادات كل واحد از سر دفتران اجناس و سر كار داران انواع در روز نامجات كليت من مندراج اند و خرج كمالات كليات وجودى ، به ضروريات كارخانه تشخص افراد، بوقوف قهرمان علم حقيقت من است و اخراجات يوميه عاملان كارگاه زمان از (183) ادوار حال به حضور حقيقت من است و او در دفتر شعورم (184) ابواب دخل و خرج هر يك عين از اعيان ثابته (185) تا مرتبه جمع تشخص در تحت مد نظر مفصلا احوال عينى و شهادتى (186) (آن فرد را اعلى الوجه الاتم بر لوح اظهار) هر يك مى نگارد و حكم (187) علمم يك يك جزء از اجزاء تشخص وجود بر صفحه عيان آشكار (188) مى دارد و نقيب بيانم كل واحد را به مرتبه لائق آن بزمگاه جاى مى دهد و حساب ادهار جمالى و اكوار جلالى و ادهال جمعى نشئات يك يك متولى قوت ناطقه ام كافل است و محاسبات عوالم اربعه بطريق اجمال در طومار سير من در اطوار مثبت شده علما و عينا، زيرا كه علم من از علم محمد صلى الله عليه و آله است و حقيقت من حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله است . كما قال ابن عباس - صلى الله عليه و آله - على (189) علم علما علمه اياه رسول الله و رسول الله تعالى فعلم النبى صلى الله عليه و آله من عليم الله و علم على عليه السلام من علم النبى صلى الله عليه و آله و علمى من علم على و ما علمى و علمى اصحاب محمد صلى الله عليه و آله فى علم على عليه السلام الا كقطره فى بحر رواها صاحب درر السبطين و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا اللوح المحفوظ.
پوشيده نماند كه چون سلسله ارتباط و تناسب فقرات اين خطبه با يكديگر در تقديم و تاخير در نظر صافى صاحب فطنت ظاهر است به فى الجمله تاملى ، پس قصدا، (190) للاختصار در صدد اظهار آن نمى آيد و نزد اهل تحقيق لوح محفوظ را شايد عبارت است از نفس كليه كه بانوى خانه عقل كل است و آن كدخداى خانه وجود عام مفاض است كه آن خانه نگارستان مهندس شئون الوهيت است و اين نفس كليه مربى افراد عالم هيولائى است و حصول طبيعت كليه اثر تربيت اوست اكنون اين پادشاه اقليم ولايت عليه السلام مى فرمايد كه چون جميع اجزاى شخص من بحسب اقتضاى حقيقت من خواه اجزاى ملكى من و خواه اجزاء ملكوتى من همه در مرتبه كلى (191) خود تحقق دارند، پس نفس من نفس كلى است كه لوح محفوظ است كه جميع جزئيات و وجودى بر وجه كلى در آن مرقوم و ثبت (192) است همچنانكه عقل كل است كه ام الكتاب كتب وجودى است و چون دو مرتبه جمع شمع بزم الهى اتحاد جزوى و كلى تحقق دارد پس از جزء خود به انا تعبير فرموده . و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا مقلب القلوب و الابصار (ان الينا ايابهم ثم ان علينا حسابهم ). (193)
اين كلام هدايت اعلام را تاويلات حقيقت انتظام است كه اندكى از بسيارش ‍ صورت تحرير مى يابد اول آنكه تقلب قلوب ارباب استعداد و ابصار اهل قابليت را از اندك مرائى كونى و مشاهده مظاهر خلقى بسوى دريافت تجلى و معانيه ظهور خفى اختصاص به من (194) دارد هر كه اين نسبت يافته از من يافته زيرا كه من ساقى كوثر و قسيم جنت و نارم و ديگر آنكه وجود كونى من بوجود حقانى من تبديل يافته فانى من باقى بالله (195) شده در تحقق باخلاق الله بر مسند حب فرايض تكيه كرده ام پس جميع صفات الله حليه (196) شاهد حقيقت من باشد.
قال الامام الحجه الاسلام ابو حامد محمد الغزالى سمعت شيخى ابا على الفارندى انه قال : ان الاسماء التسعه و التسعين (197) مغير اوصافا للعبد و هو بعد غير و اصل انتهى ، پس شخص كامل مطلق متصف بجميع صفات غير وجوب ذاتى باشد.
قال الحسين بن منصور الحلاج : لافرق بينى و بين ربى الا بصفتين وجودنا منه و قيامنا به . و ايضا قال :
بينى و بينك (198) انى يناز عنى
فارفع بلطفك انى من البين
تاويلى ديگر آنكه من در وقت خود مركز وجود و ابوالوقتم و در هر آن متحقق به آن شان از شئون الهى كه اختصاص به آن يافته و آينه تجليات آنى شانى روح من است كه غايت وجود زمان خود است و باقى موجودات متطفل اند (199) پس آن تقلبى كه مرا در شهود تجليات شانى (كل يوم هو فى شان ) حاصل است سرايت در ذوى العقول و الولى بصار مى كند چه تشخيص وجودى عالم تابع تشخص وجود مركز است كه غوث الاعظم است پس بعين آن تقلب من قلوب و ابصار تقليب يابند بسرايت حال من در آنها و بحسب استعداد ذاتى و مناسبت فطرى با آن حال كه من در آن تحقق دارم اثر در ايشان ظهور يابد پس بنابراين وجود بازگشت احوال من حيث الحقيقه بسوى حال ما باشد و حسنات و تعين مراتب همه در تحقق بدا حال و تقلب ايشان در آن اطوار تجليات بر ما، چه حالت متحقق ما در آن تجلى آنى ، حقيقت حال همه است و شكى نيست كه كل شى ء يرجع الى اصله
خواجه احرار قدس سره حكايت كرده اند كه : در امرى از جمع حيوانات اسرار بلند و سخنان حقيقت پيوند استماع مى افتاد و ايشان اهل آن نبودند و تعجب روى مى داد كه منشا ظهور اين اسرار از غير اهل چه بوده باشد پس ‍ ظاهر شد كه به واسطه صفاى طبيعى احوال سيد قاسم تبريزى - قدس سره - در ايشان سرايت كرده بدان الفاظ به ظهور مى آمده ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى قال رسول الله (200) صلى الله عليه و آله آنحضرت را بدين برزخيت ستوده چه مراد از صراط اينجا حقيقت كليه اعتداليه است كه جامع جميع انواع مراتب اعتدال است كه انسان اكمل جامع آنست و مزاج معتدل صورت آن و هر خط فاصله (201)ميانه در طرف صراط است و برزخ اين صراط حقيقتى است معقوله در ميان طرفين متقابلين مثل : نور و ظلمت و علم و جهل و افراط و تفريط و ظاهر و باطن ، پس حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله اين شخصى كامل مطلق و برزخ حقيقى را خبر داده از مقام خود كه يا على صراط از روى تحقيق (202) و حقيقت همين است كه تو بر آنى چه نشا عنصرى بشرى را زياده بر اين ممكن نيست و چون تحقق تو در اين مرتبه است از اعتدال و استقامت صراط پس در جميع محشرها كه در ادوار و نشئات مى شود موقف تو باشد كه آن مركز حقيقى دواير وجودى جمالى (203) و جلالى است و آنكه فرموده كه : انا النقطه (204) تحت الباء اشارت به اين مركزيت است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام عليه السلام : انا الذى عنده علم الكتاب على ما كان و مايكون .
مى فرمايد: منم آنكه چون بوجود خودم پردازم و حقيقت خود را كتاب مطلق جامع جميع كتب وجودى نشئات و كتب علمى ادوار و اكرار و كتب كلامى شهادى و كتب معنوى غيبى عوالم الهى بينم ، (205) از صور آن حقايق مراتب كليه وجود و از آيات آن اسرار ظهور و بطون علم و قدرت و از كلمات (206) آن تجليات شئون كليه الهيه و غايات آن مطالعه نمايم ، پس علم قرون و ادوار ماضيه نزد من باشد كه مصداق كريمه : علمها عند ربى فى كتاب لا يضل ربى و لا ينسى (207) منم و علم نشئات مستقبله را حاوى باشم كه كواكب اسماء الهى در فلك حقيقت من سير و دور و قرانات سباعى و غيره و اتصالات و انظار دارند و حال من در تحقق در جميع (208) شهود است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا آدم الاول ، انا نوح الاول . انا ابراهيم الخليل حين القى (209) فى النار. انا موسى مونس المومنين .
بدان ايدك الله تعالى و ايانا بدرك (210) الحقائق ، كه ادراك اين كلام حقيقت مقام بر نهجى كه مطابق عقل (211) و نقل باشد و شك و وهم را در آن تصرفى نرسد موقوف (212) است بر تحقيق مقدمه اى و آن بطريق تمثيل اينست كه شكى نيست كه حقيقت نوعيه انسانيه كه در نشاة عنصرى بصور افراد كامله و متوسط و ناقصه متشخص و ظاهر است حقيقتى است وجودى و تحقق وجودش نزد محققين كامل عينى (213) است و نزد مستدلين فاضل عملى ، پس على ايحال (214) موجودى حقيقى (215) است اعم از هر دوقول .
اكنون ما فرض وجود عنيى آن كنيم بجهت ادراك معنى اين كلام پس (216) گوئيم بنابر قول كاملا محقق ، اگر حقيقت نوعيه انسانيه حقيقى موجوده عينيه ظاهره در مرائى تشخصات فرديه كامله و متوسطه و ناقصه باشد و از حضرت آدم عليه السلام با انقضاء نشاة عنصريه انسانيه تمام صور صفات مندرجه در ذات آن حقيقت باشد پس صحيح و حق است كه اطلاق آن حقيقت بر كل افراد كنند كه گويند مر آن حقيقت را كه او و نوح عليه السلام و اوست محمد و على عليه السلام و اوست فرعون و شداد و اوست زيد و عمر و اوست صالح و فاسق يعنى ظاهر از مرائى افراد همان حقيقت است و چون اين اطلاق حق و صدق است پس اگر فردى اكمل خود را در مرتبه آن حقيقت متحقق بيند مر او را رسد كه نسبت به حقيقت و ذات خويش ‍ همين اطلاق نمايد و قولش حق و صدق باشد و نشاة نهايت تحقق در مرتبه حقيقت كليه خويش و انخلاع از وجود شخصى بشرى آنستكه از موثرات شعورى متاثر نشوند، چنانكه بدن مباركش را - سلام الله عليه - در اثناء نماز شكافته و پيكان را بر آوردند و خبر نداشت و چون اين مقدمه در اعتقاد ثبوت يافت پس همين نسبت فردى را كه با حقيقت نوعيه ادراك نمودند نسبت با حقيقه الحقائق بايد ادراك نمود كه جنس الاجناس است و حقايق نوعيه را بجاى افراد، فرد بايد گرفت ، و بدانكه فرد اول هر نوع از انواع موجودات آدم آن نوع و الف آن نوع است و باقى افرد باقى افراد باقى حروف . و باز آدم اول عبارت است از حقيقت نوعيه و آنرا آدم معنوى نيز گويند و فرد اول كه آدم نوعى است آنرا آدم ثانى و صورى (217) مى گويند و چون حضرت امير المومنين و امام المشارق و المغارب على بن ابيطالب عليه السلام حقيقت ولايت مطلقه است ، از اين روى آنحضرت را آدم ولايت مى گويند. كه شخص اول حقيقت مطلقه ولايت است و چون اين مقدمه يافته شد، پس مفاد (218) كلام حقيقت انتظام آن را سر الانبياء ظاهر شد كه من آدم اولم معنوى است متعين شده ام ، و ثانى الحال در مرتبه آدم صورى كه ابوالبشر است چون شاهد از آينه به جلوه انطباع (219) نمايان (220) آمدم . و نوح اول به همين معنى است و غرض اندراج حقيقت همه است در حقيقت واحده و اين حكم بر انحصار در فرد بشرى خودش - عليه السلام - نفرموده بلكه خبر از تحقيق خود در اين مرتبه مى دهد بالاصاله به حكم اتحاد نورى با حضرت محمد رسول الله صلى الله عليه و آله نه بالتبع و سر اينكه حضرت ابراهيم عليه السلام را تخصيص فرموده بحين القى فى النار يحتمل اين باشد كه در اين حين حضرت خليل تحقيق در مقام توحيدى وجودى داشت كه به حضرت جبرئيل عليه السلام گفت : كه بتو حاجتى ندارم و علم حق را پسنديده بر جاى سئوال خويش و اين مرتبه ظهور سر ولايت است و به نبوت تعلق ندارد چه توحيد نبوى عند الهيجان از جميع ذرات موجودات سئوال مى كند و به همه اشياء محتاج است پس چون در آن حين حكم ولايت بر حضرت خليل الرحمن عليه السلام غلبه و هيجان داشت شاه اقليم ولايت تخصيص به همان وقت فرموده حضرت موسى را با مونس المومنين ، سرش مى تواند اين باشد همچنانكه بموجب كريمه : (انس من جانب الطور) (221) از آفرينش جهان ادراك و اطلاق فاعليت بر غايت شى ء صادق است ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا مفجر العيون ، انا المطرد الانهار.
مى فرمايد: كه من گشاينده چشمه هاى معارف و علوم و حقائقم از ينابيع قلوب اهل استعداد و قابليت ، همچنانكه منشى ء سحاب غيب بودم بر مزارع شهادت ، و از اين روى سقايت كوثر بمن اختصاص دارد، كه آن صورت اين است و اين معنى آن . و چون اينحال مرا دائمى است پس من پيوسته دارنده جويهاى روانم از درياى حقيقت بر ساحل دلهاى تشنگان باديه طلب ، چه از درياى حقيقت من كه حقيقت تمام درياها است (222) عيون حيات و علم و قدرت و اراده سمع و بصر و كلام به جانب شخم زار (223) امكان روان است و غايتش بار آوردن معرفت شخصى من كه (224) منبع ينابيع معارف و (225) و علوم است . (226).
از سيد الطائفه جنيد بغدادى (رضى الله عليه ) مرويست (227) كه گفت : كاش ‍ مشغول نمى داشتند حضرت امير المومنين على عليه السلام (228) را به غزوات تا بيشتر از آنچه (229) رسيده ، از او اثر فيض به ما مى رسيد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا داحى الارضين ، انا سماك السموات .
خبر از تفضيل معرفت خود مى دهد كه چون من جامع ائمه سبعه اسماء الهيم بطريق تحقيق ، (230) هم بتفضيل و هم به اجمال ، پس گستراننده ارضين سبع كه عبارت از محل (231) ظهور آثار (232) آن اسماء است من باشم كه مهبط اثر هر يك را انفرادا (233) جمعا منبسط ساخته امتياز وجودى مى دهم (234) تا غلبه سلطنت هر يك از آن در محل خود ثابت آيد و حقايق آثارى و ظهورى آن اسماء در عوالم ملك و ملكوت و جبروت متعين نمايد، و هر يك دوره خود در عالم مخصوص به خود تمام نمايند، تا بر يابندگان و بينندگان مشتبه نشود من بلند دارنده و بر پاى دارنده هفت آسمان شان آن اسمايم كه آنها را از نسبت اتحاد با آثار يا حلول در آن روز و از (235) نسبت حدوث و مغايرت وجودى با ذات مقدس و مسمى و از اتصاف ذات اقدس بدان و عروض آن مر ذات را و از تشبيه به صفات ممكن باز داشته ، آسمانهاى شان آن اسماء را چنان بلند مى دارد (236) كه در عالم لاهوت از ديده عقل نهان مينمايد چنانچه صورت اين معنى در زمين و آسمان عالم ملك بطريق اثريت ظهور دارد، و بدان كه لاهوت حقيقت جبروت است و جبروت ملكوت است و آن حقيقت ملك ، اكنون نفس اكملى كه بموجب خبر مصطفوى ممسوس فى ذات الله و مهندس لاهوت باشد كه به حقيقت شخصيت خود تصرف در آن عالم بتعين احكام و بتعيين احكام و مراتب شئون ذاتيه الهيه در آنجا مى كرده باشد نه شگفت و اگر در عالمى كه مثل كالبد آن عالم و كالبد كالبد باشد اين قسم تصرفات داشته باشد و حال آنكه از حقايق جويان سواحل بحر او عليه السلام تصرفات (237) در آسمان و زمين شده مثل توقيف آفتاب و قبض و بسط زمان و انبساط و طى الارض و احياء و اماته ، تا بحدى كه از كثرت وقوع اين خوارق عادات (238) شك را مجال انكار نماند، پس اگر تمام اين كلام را كه در ضمن اين خطبه است به صرافت مفهوم الفاظ قرار گيرند، عقل را بديع الوقوع نخواهد نمود، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى عندى فصل الخطاب ، انا قسيم الجنة و النار.
اشعار مى فرمايد: بر اينكه تفاضيل احكام موجودات صادره از خطاب كن من الازل الى الابد بروجه امتياز حقايق ايشان و جريان حكم بر آن حقايق نهج ظهور و بر لوازم آنها خواه بحسب نشئات جمالى (239) و خواه به حسب نشئات جلالى در علم من مثبت و در حقيقت من مندرج است كه چون به يك امر كن خطاب بر امكان شد، و دفعتا ممكنات در حيطه وجود در آمدند مجمل اان نزد من بر نهج مذكور مفصل است به نوعى كه اگر در صدد تبيين يك يك از آن حقايق در آيم همگى را كما هى به بيانى روشن و خطابى مفصل در عرصه علم بحد خودشان جاى دهم كه اصل و فرع و حكم و اثر و غايت و مبدا و منتهى هر يك ممتاز و نمايان آيد زيرا كه همه تفاصيل مرتبه كليه جامعه من است و چون عقل اول را كه مبدا تعينات علمى حقيقت من (240) است امر به اقبال و ادبار باشد و او در امتثال در هر دو طرف مسارعت نموده صفراء صحيفه امتثالش چنين ثابت آمد كه هولاء للنار لا ابالى (241) به تاويل اينكه متعيان بصورت ادبار عقل از براى نارند پس بنابراين قسيم و بر پا دارنده جنت و نار منم كه تعيين اين دو صفت از عقل من تحقق اين دو مقام در وجود شده و از اين روى قسيم الجنه و النار نيز منم ، هر كه به محبت روى بمن آورد او را قسيم جنت شمرند و هر كه بوجهى روى از محبت من بگرداند او را قسيم نار دارند، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا ترجمان وحى الله ، انا معصوم من (242) عندالله .
مى فرمايد: هر كجا وحى الهى صورت تحقق دارد ترجمان آن وحى و مبين مراد الله از آن وحى منم ، زيرا كه انبياء - صلوات الله عليهم اجمعين - بقوت باطن كه جهت ولايت ايشان است اخذ فيض و وحى مى نمايند و ادراك مراد الله بقوت ولايت مى كنند و حقيقت مطلقه منم و از اين جهت من به سر انبياء مخاطبم كه به خصوصيت هر نبى حقيقت من متعين شده سر آن نبى را حامل بودم كه ولايت اوست و نيز وحى الهى را خواه بكتب الهى باشد و خواه بصحف و خواه بملك و خواه به الهام و سروش هاتف و خواه به منام بيان كننده مرا الله از جمله و متعين حدود احكام آن و عالم به جميع وجوه آن منم كه وارث حقيقى علوم انبياءام و نيز جميع كتب و صحف وجوه نبوت انبياء در قران و نبوت محمد مصطفى صلى الله عليه و آله مندرج است لهذا قرآن نام دارد و من (243) اعلم به جميع وجوه ظاهر و باطن و حد و مطلع آنم و حاوى اسرار نبوتم و نيز وجود (244) مشخص من اهل بصيرت و يقين را، ترجمان كتاب الله است كه به عرفان مندرجه در آن عارفم و به توحيد مقرره در آن موحدم و به حقايق بينه در آن متحققم و به حدود مشروعه در آن متشرعم و بعمل مذكوره در آن مختص و عالمم ، و بر جميع خصوصيات معلومه و غير معلومه آن مطلعم تا به حديكه عين آن كتابم پس ترجمان وحى الهى (245) منم و از (246) اين جهت چون وحى اختتام يافت من متشخص و ظاهر آمدم و همچنانكه قرآن خلق محمد رسول الله صلى الله عليه و آله بود، بر همان تيره به آن متخلفم (247) و مرا (248) اين مرتبه من عند الله است ، پس من معصوم من عند الله باشم از هر چه مخالفت وحى باشد، زيرا كه ترجمان وحى بودن وقتى است كه تمام اقوال و افعال و احوال برطبق وحى باشد و اين مطابقت مرا متحقق از جانب حق تعالى است و عصمت عبارت است از تحقق به اين (249) مطابقت ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا حجة الله على من فى السموات و على من فى الارضين .
مى فرمايد: كه من از جهت بشريت حجة الله ام بر ملا اعلى زيرا كه با وجود لوازم بشريت و ظلمت هيولائى جسمانى ، و لوازم وجود عنصرى در نوارانيت و تجرد روحانيت علم و عمل ، و عصمت و قرب الهى ، و آداب عبوديت و اداى حقوق ربوبيت ، و معرفت اسرار الوهيت و شناخت حقايق ، و حدود اشياء و خصوصا ملا اعلى ، و تعيين مراتب ايشان و علو مرتبه در توحيد كثرت كه در شان من است ، و در دوام شهود جمال وجود مطلق (250) از مرائى تغييرات (251) و تحقق در اعلى مراتب كمال وجودى ، بر همه مقدمم . تقدم اصل بر فرع و هم چنين حجة الله منم بر هر چه بالاى زمينها است زيرا كه (252) هيچ يك از آنها را چيزى از موقوف عليه كمال وجودى نيست كه (253) نتواند آن را زا من اقوال من افعال و احوال من فرا گيرد) (254) والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا خازن علم الله ، انا قائم بالقسط.
مى فرمايد: كه من خزانه دار علم الهيم ، يعنى هر شيئى از اشياء را در علم الله مى دانم و آنكه در خزانه علم الهى هر معلومى صورت شانى است كه شئون ذاتيه يا از شئون الوهيت يا از شئون ربوبيت همه را من خازنم و مى دانم كه هر يك را كدام مرتبه و حد و مقام معين است و صورت كدام شان است و ضبط آنها هم بالحقيقه و بر وجه اندراج و هم بالوجود به طريق تضمن و هم بالعلم از روى تشخص مى نمايم و بموجب امر الهى آنچه از آن بايد رسانيد مى رسانم (255) و حقوق اشياء را چنانچه بميزان عدل موافق آيد اداء مى نمايم زيرا كه من ايستاده ام بر سر حد طريق اعتدال (256) و ترازوى قسط در دست دارم و هر دو كفه احكام ماهيت و وجود اشياء را به شاهين عدل بربسته ام ، چه صاحب مقام برزخ البرازخ (257) منم كه منشاء حقيقت عدل است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا دابه الارض . (258)
مى فرمايد: كه بموجب اتحاد با حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله من اول حقيقتى ام از حقايق كه بر زمين علم و (259) وجود بحركت آمده ام و همچنين در (260) تمام مراتب وجوه و نشئات و ادوار و اكوار به من شناخته مى شود مومن ، و جدا مى گردد منافق از مومن ، و مى شناسم و خبر مى دهم از اين دو طائفه و از جميع ضدين و متقابلين ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الرجفة و انا الرادفه . (261)
پوشيده نخواهد بود كه راجفة نفخه اولى است كه در صور دميده (262) مى شود و تمام مكنونات را به حركت و اضطراب انداخته هلاك مى سازد. و رادفة نفخه ثانى است كه ارواح را رديف اعيان ساخته به محشر در مى آورد. اكنون مى فرمايد، كه منم راجفه حقيقى كه حقايق موجودات متغايره متمايزه كه نزد عقلا به حقايق ممكنه ثابت و موجوند، به نفخه توحيدى من همه در وجود مطلق مستهلك اند بنوعى كه نه در اعيان (263) و نه در علم از آن حقايق اثرى و خبرى نيست و منم رادفه حقيقى كه بعد از فناى حقايق ممكنه متغايره و هلاك ايشان در حقيقت مطلقه ، باز همه را به شان بقاء الله در مراتب شئون اشراقى به محشر شهود (264) و عين اليقين در آورده به برپائى ميزان يقيين دارم و همچنين ذلت بندان سماط (265) ولايت من در هر دمى ايشان را كلمه لا اله الا الله صورت راجفة و رادفة است بر طبق اخذ از نفس ‍ من ، پس من حقيقت صورم و نفختين ، و اينان اولاد حقيقى افراد من اند، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الصحيحه بالحق يوم الخروج الذى لا يكتم عنه (266) خلق السموات و الارض .
مى فرمايد عليه السلام كه : بنابر مفاد حديث اولخلق الله نورى و انا و على من نور واحد منم آن صيحه فيضان نفس الرحمن كه به موجب كريمه : (الرحمن على العرش استوى ) (267) بحق و عدل و قسط و مساوات ماهيات ممكنه را چون اموات يوم الخروج عن القبور كه هيچ ذره اى از خلق سموات و ارض از آن يوم الخروج عن القبور كه هيچ ذره اى از خلق سموات و ارض ‍ از آن يوم الخروج پنهان نمى ماند از گورستان عدم به طفيل من برانگيخته ، به محشر وجود عالم در آورده به عدالتى كه هيچ فرد ازخلق آسمان علم و زمين اراده از روز خروج آن اموات ماهيات از قبور عدم نهان نمانده همه را در مرتبه خود از نشئات جمال و جلال به ظهور و بطون به جزاى استعداد ذاتى خود رسانيده ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صوت على بن ابيطالب عليه السلام فى الحرب (268) كاصوت الرعد.
در بيان حقيقت مطلقه خود و ظهور آن در مظاهر و نزول آن در مراتب مى فرمايد عليه السلام كه : من آن حقيقت (269) مطلقه ام همچنانكه (270) [در مظاهر جوهرى بذات مشخصه ، على بن ابيطالبم و در او ظاهرم همچنانكه ] در مظاهر عرضى بصورت صوت على بن ابيطالب ظهور دارم در جنگها كه موقع ظهور آنست نه ظهورى خفى بلكه ظهورى چون آوازهاى رعد و در اين تشبيه اشاره ايست (271) لطيف وآن اينستكه چون (272) صوت رعد از ابر بر مى آيد پس گوئيا مى فرمايد: كه من از مرتبه عماء كه مقام حقيقت من است در حروب به صورت صوت تجلى مى كنم نه از مرتبه شخص على بن ابيطالب عليه السلام ، و اين كلام خبر است از تساوى جميع مراتب و مقامات نزد آن حضرت عليه السلام ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا اول (273) ما خلق الله حجه و كتب على حواشيه لااله الا الله ، محمد رسول الله ، صلى الله عليه و آله على ولى الله و وصيه عليه السلام .
مى فرمايد كه : من اول آن حقايقم كه خلق كرده خدايتعالى و معين نموده حجت او را بر حقايق مطلقه ، و بيان كلام آنستكه هرچه ممكن است البته آنرا جهت (274) اخذ و فرا گرفتن فيض وجود و هر فيض كه باشد از حق - سبحانه و تعالى - است و جهت قبول آن فيض نيز هست و آن جهت اخذ فيض را ولايت نام است و حقيقت ولايت مطلقه حقيقت على بن ابيطالب عليه السلام است پس به جهت اندراج تمام جهات ولايت (275) مخلوقات كه رقايق ولايت مطلقه اند در ولايت مطلقه بر جميع مخلوقات حجتى (276) ثابت است ، از حقيقت على بن ابيطالب عليه السلام ، و از اين معين اكابر عرفا (277)و محققين آن حضرت را امام العالم و سر الانبياء و امام الكل مى گويند، چه جهت اخذ فيض وجود، در ممكن مقدم است بر وجود ممكن ، پس در جميع مطالب و مدعيات و هر خواهشى (278) كه از حق - سبحانه و تعالى - افراد موجودات را هست در آن خواهش رقيقه آن ذريعه از حقيقت على بن ابيطالب عليه السلام در كار است و اين حجتى است قاطعه و برهانى است ساطع .
و در بوستان الاخبار، ابوالليث سمرقندى رحمه الله اين حديث را روايت مى كند كه : حق على بن ابى طالب على هذه الامة كحق الوالد على الود (279) [يعنى كه حق على بن ابيطالب بر اين امت چون حق پدر است بر پسر ] و از مضمون اين حديث به طريق تلويح ظاهر مى شود آنچه مويد بيان مذكور باشد، پس مى فرمايد كه : بسند حجت بر حواشى آن نوشت لا اله الا الله يعنى موجودى و معبودى و مفيضى و معطلى نيست مگر الله ، و جهت اخذ اين فيوض رقيقه حقيقت على بن ابيطالب عليه السلام است . محمد رسول الله صلى الله عليه و آله يعنى آن متعين به رسالت ذاتى من كه صورتش (280) عكس آينه است از شاهد به شاهد و باز از ذات من است از روى الوهيت خبر به خلق مى رساند چون رسانيدن مجمل به (281) مفصل محمد است صلى الله عليه و آله على ولى الله و وصيه يعنى على بن ابيطالب وصى (282) من است (283) [كه بجهت انجذاب فيض از من به خلق من ، كه رقايق حقيقت اوست و وصى رسول من است ] چه وصى آنستكه آنرا تصرف در مال خاصه موصى باشد و اداء حقوق موصى كند به مستحقين از ورثه و غيرهم ، و على عليه السلام صاحب تصرف در اسرار خاصه محمديست و از جانب محمد رسول الله صلى الله عليه و آله اداء حقوق جميع اشياء مى كند كه تعيين ماهيات و تجدد حقائق همه و اجراى احكام و بيان غايت وجود همه از روى تحقق به حقايق همه مى نمايد و بر موجب فرض الهى از استعدادات و قابليات حقوق ورثه محمدى صلى الله عليه و آله را به ايشان مى رساند و اينكه بر حواشى نوشته اتمام حجت آن امام الكمل (284) من الموجودات است - سلام الله عليه - و الله اعلم .
و قال عليه السلام : ثم خلق العرش و كتب على اركانه الاربعه (285) لا اله الا الله ، محمد رسول الله ، صلى الله عليه و آله على ولى الله و وصيه عليه السلام . باز عرش اعظم رحمانى كه عرض الوهيت است خلق نموده ، (286) و به جهت حجت بر چهار ركن آن منشا رقايق وجودى ائمه اربعه اسمائيه اند نوشته كه ، لا اله الا الله يعنى الهى كه در حيات (287) موجودات سريان دارد از چشمه حيوان اسم الحى رقائق علمش را بماهيات ممكنه تعلق وجودى دهد و همه را در حيطه قدرتش در آورد و ظهور و قيام همه را بر رشته ارادتش پيوند داده مقيد سازد و چنين الهى نيست بجز ذات مقدس ‍ مسمى بالله ، محمد رسول الله صلى الله عليه و آله ، اوست كه بوساطت حقيقتش جز ذات الوهيت به اين صفات اربعه به حقايق مستفيضه به جهت منشايت قبول فيض متعين شده به وساطت (288) محمد (صلى الله عليه و آله ) و اسار اركان اربعه عرشيه به اهل قابليت اداء مى كند، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : (289) ثم خلق الارضين فكتب اطرافها لا اله الا الله محمد رسول الله صلى الله عليه و آله و على وصيه عليه السلام . .
باز زمينهاى استعدادات قبول فيض عرشى آفريد و بر اطراف و غايات آن نوشت كه خدائى كه موجد قابليات و غايت ظهوراتست نيست مگر الله و وساطت ايجاد كه رسالت ذاتى است محمد رسول الله صلى الله عليه و آله را سز است و وصى اين واسطه كه متصدى ايصال حقوق حقايق مستعده است على عليه السلام است .
و قال عليه السلام : ثم خلق اللوح فكتب على حدوده لا اله الا الله ، محمد رسول الله صلى الله عليه و آله على وصيه عليه السلام .
باز الواح عقول و نفوس و قلوب اشخاص و افراد را آفريد و بر نهايت فرضى خيالى و حسى آنها نوشت كه خداى آفريننده كلى و جزئى و مفارق و مادى و نوعى و شخصى نيست مگر ذات متعين بالوهيت مستحق معبوديت كه در تمام مرائى وجود باسماء حسنى متجلى است و محمد رسول الله صلى الله عليه و آله اين خبر رساننده است به جميع موجودات تا بالقوه همه به رسالت او بالفعل آيند و على وصى او است كه هدايت هر مهتدى را واسطه و ايصال (290) هر قابل را رابطه است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الساعه التى (291) اعتدا لمن كذب بها سعيرا.
بدان - وقفك الله و ايانا لدرك الحقايق - كه دريافت و تحقيق معنى ساعت از جمله متعلقات و معضلات اسرار است . بشنو كه حق - جل و علا - در كلام مجيد خطاب حقيقت نقاب به صاحب سر انا والساعه (292) كهاتين (293) كه مسند نشين لى مع الله وقت است مى فرمايد كه : و يسئلونك عن الساعه ايان مرسيها فيم انت من ذكريها الى ربك منتهيها (294) و جاى ديگر مى فرمايد: عز من قائل عليم (و يسئلونك عن الساعه ايان مرسيها قل انما علمها عند ربى لا يجليها لوقتها الا هو) و در ديگر آيات وارد است كه تلويحات آن مخصوص به (295) راسخان است و به اتفاق همه ساعت نام قيامت است . و از كلام اكابر محققين اقتباس نموده شده كه حال اهل حال و وقت مثل حارثه رضى الله عليه كه وجود مطلق و آخرت و نقطه آخر دواير هر نشاة كه متصل است به نقطه مبدا و محشر جميع نقاط دايره و امثال اين كنايات و تعبيرات بتمامها اشارت به ساعت است و عندالله نيز مى گويند: و حضرت شيخ ابوالجناب (296) نجم الدين كبرى - قدس سره - در رساله فواتح الجمال فرموده است كه آخرت به جميع اسامى خود نام خداست - تعالى و تقدس - فهم من فهم ، اكنون مى فرمايد كه : من آن حقيقتم كه (297) ساعت يكى از تعينات آنست و صفت (298) من آنستكه مرد (299) دروغ پندارنده آنراست آن دوزخى كه سعير نام آنست و اينكه خود (300) را بآن ساعت خوانده يك وجهش اين تواند بود كه هم چنانكه ساعت عبارتست از محشر خلق اولين و آخرين ، در حقيقت من همچنين خلايق اولين و آخرين جمعند. وجهى ديگر آنكه چون ساعت وقت حضور جمع (301) است نزد رب الارباب و هر كه به من رسيد صاحب حضور دائمى مى شود و خود را حاضر در محشر (302) خلائق اولين و آخرين مى بيند پس من آن ساعتم .
وجهى ديگر آنكه نقطه (303) آخر دوائر نشئات منم . وجهى ديگر آنكه هم چنانكه در ساعت پنجاه هزار سال و مقدار يك نماز مساوى است ، همچنين كليه و جزئيه و قبض و بسط و طول و قصر همه از من مساويست كه برزخ جميع متقابلاتم پس ساعت حقيقى منم .
و ديگر وجوه و تاويل هست كه به اصطلاحات (304) عربيت و تاويلات علماء موافق (305) و مطابق است و بر صاحب فكر صائب مخفى نيست ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا (ذلك الكتاب لا ريب فيه هدى للمتقين ) (306)
بدان - ايدك الله و ايانا - كه سوره فاتحه از قرآن عزيز به منزله تعين اول است و باقى سور قرآنى تفصيل آن تعيين اول است و در اخبار آمده كه جميع قرآن در فاتحه است اكنون مى فرمايد: - عليه السلام - كه متحقق در اول مراتب تفصيل كلام الهى منم ، همچنانكه در اول مراتب تفصيل علمى و وجودى ، پس : ذلك الكتاب لا ريب فيه كه اول تفصيل مندرجات كلمه مجمل (الم ) (307) است منم ، همچنانكه در اجمال نقطه تحت الباء منم و خبر داده ام به راسخان كه العلم نقطه (308) پس ريب در من محال است كه كتاب الله ناطقم و هدى للمتقين وصف من است كه بك يهتدى المهتدون در شان من بر زبان حق ترجمان وحى بنيان حضرت مصطفوى - صلى الله عليه و آله - جارى شده ، پس كتاب جامع اسماء الهى و كمال كونى (309) هم من حيث الحقيقه و هم من حيث التشخيص منم ، كه آيات الهى و كمال كونى از نسخه من منظور اهل ايمان و ايقانست (310) و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا اسماء الله الحسنى التى امر الله ان يدعى بها.
اشارتست به كريمه (ولله الاسماء الحسنى فادعوه بها) (311)، و به جامعيت آن حضرت تمام اسماء الهى را تخلق با خلاق الله در نهايت جمع ، يعنى كسيكه خدايتعالى را بمن بخواند بتوسل ، گويا خداى را بتمام اسماء حسنى خوانده ، كه من در مقام جمع (312) مظهر اسم اعظم (313) جامعم ، و در محفل تفرقه مراتب جميع اسماء حسنى ، و در تحقق به حقايق آن به منزله عليم ، و در تخلق (314) در نهايت حب فرايض ، و اينجا نكته شريفه اى است كه چون عدد و علم هويت ذاتيه را كه يازده است با عدد اسماء كه تسعه و تسعين است جمع كنند صدوده مى شود مطابق عدد على عليه السلام ، و نكته اشرف آنكه فرموده : - عليه السلام - الالف يشاربها الى الذات الاحدية . و الف كه مسماى اين اسم است به لام و فاء ظهور كرده و الف شده ، پس لف مظهر اسم الف باشد كه اشارتست بذات احديت و عدد لف با على عليه السلام مطابق است و دلالت بر مظهريت آن حضرت مر ذات احديت را مى كند، (315) و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا النور الذى اقتبس منه موسى فهدى .
بيان ظهور حقيقت خودش عليه السلام كه ولايت مطلقه است ، به تعين ولايت موسى عليه السلام مى فرمايد، چه سر اقتباس حضرت كليم الله - عليه السلام - از آن نور كه حقيقت مطلقه ولايت است تعين آن نور است به خصوصيت موسى ، و هدايت يافتن بعد از اقتباس نبى و رسول مبعوث شدن است و راه يافتن به حقيقت مطلقه نبوت مصطفوى و يكى از مظاهر كليه شدن ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا هادم القصور.
اين هدم و فرود انداختن بحسب چنانست كه بقوت ولايت قصور انداخته ، تعينات وجودى كونى را به ظهور حقيقه الحقايق در هم مى شكند، (بحيث لاترى فيها عوجا و لا امتا) (316) او بحسب شخصيت قصرها لوازم بشريت و كوشكهاى مقتضيات طبيعت تمام از بنياد كنده بر باد فناء مى دهد. و بحسب التفات و توجه ، خوشه چينان خرمن ولايت خود را اين قوت عطا مى فرمايد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا مخرج المومنين من القبور.
اما بحسب اتحاد با حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله مومنان امكانى (317) را كه از كفر امتناع باز آمده و ايمان (318) قبول فيض وجود رحمانى دارند از قبور عدم ذاتى به فضاى وجود بيرونى آورده بطريق توسط و اما بحسب تشخص فردى به دعوت و هدايت و تربيت مومنان ارواح را از قبور بشريت بيرون آورده به محشر ولايت و كمال رسانيده ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى عندى الف كتاب من كتب الانبياء.
در بيان كليت و حيطه علم خود كه به وراثت از مصداق علم الله محمد المصطفى (صلى الله عليه و آله ) دارد، مى فرمايد كه : نزد من است علم به جميع كتب ادوارى انبياء و كتب وجودى ايشان و كتب عرفانى ايشان كه همه مظاهر (319) اسماء الله اند و كتب منزله بر ايشان و كتب اخبار ايشان و كتب سلوك و سير در هزار مقام ايشان و كتب نسبت ايشان بحقيقت مطلقه ولايت و كتب نسبت ايشان به كليت و جزئيت نبوت بطريق عموم و خصوص و كتب اختصاص ايشان (320) به زمان و به قوم مخصوص ، و على هذا القياس يعنى من علم مطلق و علم مجمل و علم مفصلم و ذكر عدد الف به جهت عدم قلت است نه بيان انحصار، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا المتكلم بكل لغة فى الدنيا.
پوشيده نماند كه نزد عرفاء محقق هر عالمى را عالم جبروت و ملكوت و مثال و ملك (321) دنيايى و آخرتى است ، و افلاكى و طبايعى و بسايطى و مركباتى و معدنى و نباتى و حيوانى و جنى و ملكى و انسانى و كاملان و ناقصان انس و جن و هم چنين باقى امور از لغت و تركيب و حروف كلمات بر طبق اين عالم ، علم به جميع اين عوالم و مافيها يك فرد حقيقى را است كه حامل سر محمدى صلى الله عليه و آله است ، و باقى كلاملانرا بحسب استعداد و كمال شخصى خود از آن فرد ميراث مى رسد و اين از قوت ولايت علوى مرتضوى عليه السلام عجيب نيست خصوصا كه (322) جامعيت جفر كلى را محيط و عالم به اسرار از تركيب حروفند بر وفق تركيب وجود در جميع نشئات ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صاحب نوح و منجيه ، انا صاحب ايوب المبتلى و منجيه و شافيه ، (323) انا صاحب يونس و منجيه .
بيان معيت خود با انبياء مى فرمايد، بحسب حقيقت كليه متحده يا مشخصه اش . يعنى آن سريكه با انبياء بود كه بقوت آن بار ابتلاء كشيدند و به غلبه سلطنت آن نجات مى يافتند حقيقت آن سر، حقيقت من بود كه با انبياء كه بجهة من جميع الجهات الكليه و بمن و به حقيقت مطلقه من جميع الجهات الكليه و الجزئيه متشخص و متعين است پس عين من است نه با من ، و با انبياء معيت داشته نه عينيت ، پس من از جهت حقيقت صاحب همه (324) بوده ام كنت مع الانبياء سرا اشارت به اين معيت است ئ صرت معى جهرا كنايت از اين معيت است كه مراست . (325)
و از اينجا است كه (326) شيخ الاكمل قدوة المحققين الموحدين محى الدين ابن العربى بر اين رفته كه : متشخص در آن تشخص معرا از تشخص ‍ است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا اقمت السموات السبع بنور ربى و قدرته الكامله .
چون سموات سبع الواح كه نفوس منطبه اند بلكه به منزله ابدان ايشان و نفوس الواح عقولند و عقولند و عقول صورت تاثير ائمه سبعه اسمائيه و ائمه سبعه حقايق اين جمله به ترتيب ، پس از مرتبه تمكين و وقار خود عليه السلام در تخلق به اسماء سبعه خبر مى دهد و نور ربى اشاره تواند بود (327) به اشراق انوار الوهيت ، كه از روزنه هاى (328) اسماء سبعه بر دل مباركش بر سم ربوبيت كه مخصص (329) اشخاص است و قدرته الكامله اشعار بر اينكه تمكين و وقار من ظهور اثر قدرت كلمه او است - تعالى شانه - و اينكه مشهور است كه آسمان به نفس كاملان در گردش است و عالم بوجود انسان كامل بر پا است به معنى آنستكه ايشان غايت و غرضند و اينكه مكمل اهل كمال امير المومنين الموقنين الموحدين عليه السلام فرموده : بمعنى تصرف است و تاثير، زيرا كه همه تعينات حقيقت آن حضرتند، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الغفور الرحيم و ان عذابى هو العذاب الاليم . (330)
تاويل اين كلام بحسب ظاهر از روى تحقق و تخلق و مظهريت روشن است و به زبان اشارت تاويل توان نمود كه غفر پوشش و رحم بخشش ، پس ‍ مى فرمايد كه : چون حقيقت ولايت (331) مطلقه منم ، پس بر جميع مستعدان كمال گناه لوازم بشريت و مقتضيات طبيعت و وجود خودى موهوم ايشان را مى پوشم و پوشاننده امور منافى كمال و بخشنده كمال انسانى و خصوصيات تجليات نورانى و لوازم آن (332) منم ، و عذاب من كه عبارت است از بهره بودن از نسبت من و جهل و نادانى داشتن بشان من ، عذابى دردناك و سوزنده تر از همه عذاب ها است ، زيرا كه محرومى از نسبت من ، محرومى از كمال مطلق است و كدام عذاب برابر اين عذاب است .
و پوشيده نخواهد بود كه مقرر اهل رياضت است كه تا حضرت امير(333) المومنين عليه السلام را در خواب يا در غيبت يا در واقعه نبينند ايشان را فتح نمى شود و اين لاشى ء از سيد محمد لار (رحمه الله ) شنيد كه گفت : در (334) وقتيكه مرا شيخ به خلوت نشاند مدتى فتح نشد تا در واقعه ديدم كه حضرت امير المومنين عليه السلام آمدند و نئى از طلا در دست ، يك سر آن را بر (335) سينه من بر بالاى دل نهادند و دهان مبارك خود بر سر (336) ديگر آن نهاده چند نفس دميدند مرا آغاز (337) فتح شد [و از سيد محمد سر مست شنيدم كه گفت : مرا مدتى فتح نمى شد، شبى امير المومنين على عليه السلام را در خواب ديدم يا در واقعه ، به بدنى در كمال بزرگى و قامتى در غايت بلندى كه سر بالا بايد كرد كه روى مبارك آنحضرت راديد، آنگاه مرا بنياد فتح شد ] (338) پس اين معنى تاييد صورت تاويلى كه كرده اند مى نماديد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : اناالذى (339) بى اسلم ابراهيم الخليل لرب العالمين اقر بفضله .
تاويل الفاظ از اقتباس قرآنى (340) فرا گرفته بر همان تعين حقيقت مطلقه به تشخص ابراهيمى محمول مى توان داشت ، بلكه به لسان لطائف بيان واقفان اسرار ولايت تاويل ، يحتمل كه چنين فرا توان گرفت كه چون در عالم انفس قلب به منزله ابراهيم است و مقرر قوم (341) است كه حضرت ابراهيم عليه السلام اول كسى است كه بتجليات ذات از مرائى صفاتى اختصاص ‍ يافته شهود ذات مطلقه را در مرائى صفاتى مى فرموده ، مى فرمايد: على - عليه السلام - كه منم آنكه ابراهيم قلبم از شركت مرائى صفات در شهود به سلام تجلى ذاتى اطلاقى اختصاص يافته و آينه روحم بشرف قبول تجلى ذاتى مشرف شده از آينه و شاهد و مشهود با من اثرى و خبرى نمانده چنانكه در نماز كه معراج مومن است مناجاتم چنان بود در آن عروج كه احساس شكافتن بدنم نبود، پس چون رب العالمين كه رب عالم صفات و عالم اسماء و عالم افعال و عالم آثار است به تجلى ذاتى مشهود ابراهيم (342) دلم شد و ابراهيم دلم به آن اسلام آورد كه جميع عوالم مرائى ذات رب العالمين ديد بى اشتراك مرائى صفات و بدان متحقق شد و اقرار نمود (343) كه اين سابقه فضل (344) است كه بدين تجلى اختصاص يافته و كس بر من سابق نيست ، زيرا كه اين سر محمديست صلى الله عليه و آله و حاصل آن منم و كمال ورثه را از من نصيب است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا عصاء الكليم و به آخذ بناصيه الخلق اجميعن .
تواند بود كه عصا قوت الهيه باشد كه بدان قوت از انبياء معجزات و خوارق عادات ظهور مى يابد و چون همان قوت الهى اخذ نواصى جميع خلق كرده از عدم بوجود آورده و انبياء به همان قوت اخذ ناصيه مستعدان نسبى كرده در تحت طاعت و قبول دعوت در مى آوردند و حضرت كليم الله به همان قوت ظاهره از عصا اخذ ناصيه سحر قوم نمود پس مى فرمايد كه : آن قوت ظاهره بصورت عصا منم ، و به حقيقت خود اخذ ناصيه تمام خلق كرده ام چه حقيقت من عين قوت مطلقه الهيه است كه در مراتب وجود انبياء و اوليا متعين بحسب خصوصيات قوت نبوت ايشان است ، و چون نبوت حضرت كليم الله را نسبت نباتى است لهذا در اخبار آمده : كه در بهشت هيچكس را تخليه نباشد مگر حضرت كليم را، بس قوت معجزه ايشان از عصا كه فرد نباتى است اختصاص يافته هم چنانكه از حضرت روح الله حيوانى است (345) [ از اين جهت قوت الهيه از ايشان بنفخ دم كه خاصه حيوان است ] ظهور داشت و احياء موتى مى نمود، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى نظرت فى عالم الملكوت (346) فلم نجد غيرى شى ء و قد غاب .
پوشيده نماند كه ترتيب اين الفاظ بحسب تركيب عربيت اغلاقى دارد اگر نسخه غلط نباشد، و نسخه ديگر نيز در وقت ترجمه نمودن يافت نشده ، (347) و اگر عزيزى اطلاع بر غلط نسخه يابد اميدوار است كه اصلاح نمايد، - و اجر على الله - اكنون عبارت فلم نجد غير شى ء و قد غاب فعل است و مفعول مضاف مقدم بر فاعل لم نجد و قد غاب حال از شى ء و مفاد عبارت را مقدرى ضرور است ، يعنى منم آنكه نظر كردم به عالم ملكوت كه اسم الحى رب آن عالم (348) است يعنى مظهر اسم الحى كه روح اعظم است كه آدم آن عالم است منم ، بدليل اول ما خلق (349) الله روحى يا روح نبيك يا جابر و اتحاد روحى ميان محمد رسول الله صلى الله عليه و آله و ميان من ثابت است و باقى افراد عالم ملكوت همين من ناظرم چه ولايت نبى ملكوت نبوت اوست پس نمى يابد (350) آنجا هيچ (351) چيز غير مرا و حال آنكه آن چيز (352) آنجا هم غايب است يعنى وجدانش بواسطه عدميت او است زيرا كه ناظر در ملكوت غير من نيست . لهذا من صاحب تاويلم كه ملكوت تنزيل است و اگر صاحب بصيرت پيكر مرا نگرد صورت عالم ملكوت را معاينه در يابد.
و تريهم ينظرون اليك و هم لا يبصرون ، رحم الله الامام الهمام ذالبصيرة النافذة الشافعى المطلبى حيث انشد عن يقين :
لو ان المرتضى ايدا محله
لكان الخلق طرا سجدا له (353)
و بسيارى از اكابر علماء و فقها كه مكر يكى از خوشه چينان خرمن آن منبع ولايت -عليه السلام - بوده اند چون آن شخص را ديده اند بى اختيار سجده كرده اند و نسبت با حضرت سيد محمد نور بخشى - قدس سره - اين معامله بيشتر (354) به وقوع آمده از علماء، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى احصى هذا الخلق و ان كثروا حتى اردهم الى الله
تاويل اين كلام به زبان اشارت اعلام اين است كه در هر آن شانى از شئون كليه الهيه متجلى است و آن كلى در مرات روح صاحب آن زمان منطبع و بحسب جزئيات آن شان افراد خلق در آن موجودند پس من در آن (355) تجلى كلى كه در آينه روح من منطبع است شماره آن جزئيات مى بينم و معاينه من است كه هر فرد از خلق مظهر كدام فرد از آن (356) كلى اند كه مشهود من است و طريق نزول از فرد كلى شان بر آن فرد جزئى خلق مى دانم پس آن فرد را به همان طريق صعودش مى بينم تا به مقام واليه يرجع الامر كله ، و كثرت افراد خلق حاجب اين شهود من نيست و (357) نمى شود چه عين شهود تجلى روح من است در مرائى ارواح و اطلاع بر شئون آينه وجود كه نقد وقت من است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى ( ما يبدل القول لدى و ما انا بضلام للعبيد) (358) .
خبر از تحقق خويش در حضرت حقيقه الحقايق مى فرمايد و مى گويد: من آنم كه قول من مبدل نمى شود، يعنى افراد موجودات كه كلمات الله اند به نوعى كه در حقيقت من كه ام الكتاب است ثبت (359) شده به همان نوع بر علم من كه شخص حقيقت خويشم ثابت آمده و تبديل بر آن محال است ، (لا تبدل لخلق الله ) (360) و قال عز من قائل عليم (و ان من شى ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم ) (361) و اين خزائن همان ام الكتاب است و از پيش فرموده كه : انا خازن علم الله ، و امثال اين . (362) [پس بنابر اقوال مذكوره علم بر احوال جميع اقوال كه حقائق بندگا است داشته باشد ] پس ‍ هيچ فرد از مرتبه خويش در نگذرد و هيچ حكم را در غير محل خود جارى نفرمايد تا ظلم كه وضع شى ء است در غير موضع خود لازم نيايد و اين است (363) مفاد حديث شريف كه : حق دائر است با على عليه السلام ، حيث ما دار، چه ظلم از جهل ناشى است كه حضرت رسول الله صلى الله عليه و آله فرموده كه : الظلم ظلمات (364)يوم القيمة و تاريكى قيامت عين جهل است پس ظلم جهل است و از شخص عالم ، جهل (365) صادر نمى شود زيرا كه شى ء حامل ضد، خود نمى تواند بود پس او عليه السلام مطابق وجود است علما و عينا، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا ولى الله فى الارض و المفوض اليه امره و [حاكم ] فى عباده .
تاويل كلام شريف آنستكه ولى خليفه است و متولى احكام و از ارض ، مراد زمين قابليات و استعدادات ممكنات مى توان (366) گرفت كه مفاد كلام حق نظام اين باشد كه در اراضى استعدادات خلايق من متوليم بولايت الله در اجراى احكام (367) سعادت و شقاوت كه ، و بك يا على يهتدى المهتدون و تفويض امرى كه غايت ايجاد و مقصود وجود آنست بسوى من است زيرا كه هر آينه (368)، روح من محاذى آئينه روح حضرت خاتم الانبياء محمد مصطفى صلى الله عليه و آله است كه آن آئينه محاذى تجلى كلى است كه غايت وجود است پس چون غايت ايجاد به من مفوض است و غايت ايجاد مشتمل است بر جميع احكام موجوداتى كه مخلوق براى آن غايت اند.
پس حكم در بندگان از من باشد چه آنچه غايت ايجاد بندگانست به من (369) تفويض شده و متولى است (370) در زمين قابليات بالضروره ، و آن حاكم است در بندگان به همان دقيقه كه موجب ربط ايشان شده با غايت ايجاد كه علت خلق ايشانست ، زيرا كه اين موجودات را چون به جهت غايتى ايجاد نموده اند، پس البته رابط نسبت به ميانه اينها و آن غايت متحقق است و حامل آن غايت علم به آن روابط دارد و بر موجب همان بر هريك احكام جارى مى دارد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى دعوت السموات السبع بما فيهن فاجابونى فامرتها فينتصبون لامرى .
مى فرمايد عليه السلام كه : چون مفاتيح غيب كه ائمه سبعه ذاتيه نزد من است بالتحقيق و التخلق سماوات سبع آثار (371) ائمه اند پس مرا در آن آثار متحقق است و از آنجا كه تخلق (372) من است به اسماء سبعه خواندم آسمانهاى هفت گانه را در تحت شهود و طاعت و تصرف خود در آوردم (373) كه در شهود من از وجود مغاير ممتاز خود گريخته در تحت وجود مطلق مشهود من مخفى شدند و به عين طاعت من از حضرت كليت من (374) مر معبود خود را ايشان طاعت (375) معبود من كردند چه كليت من شامل تمام افراد كلى و جزئى نشاة وجود است پس چون طاعت من معبود مرا از (376) مقام كليت من باشد تمام مندرجات كليت من به عين طاعت من در مرتبه وجود جزئى خود طاعت معبود به موجب اطاعت اقتضاء كليت من مى كنند طوعا، و اين است مراد فاجابونى ، و تصرف من در ايشان و فرمان بردارى ايشان حكم مرا در قضيه رد شمس (377) از مغرب بجاى (378) وقت ظاهر است و اينست اجابت دعوت در تصرف و امر كردن او - عليه السلام - و امتثال آسمانها (379) امرا على القدر (380) آنجناب را و مخفى نماند كه چون بعضى عقول كه از عقال اعتقاد بقواعد فلسفه خلاص نشده اند در رمد (381) طبيعت از ديده بصيرت ايشان بكحل الجواهر ايمان به مفاد قرآن زايل نشده قضاياى مذكوره در شرع را كه قواعد ناقصه ايشان مخالف آنست تاويل بر طبق معتقد خود مى كنند و ضعفاى امت به شومى آشنائى ايشان خلل را در ايمان تقليدى خود در راه داده و (382) مى دهند واجب است كه به جهت ثبات اين ضعفا چند كلمه صورت تحرير يابد.
بدان - ثبك الله (383) و ايانا - كه دو امر ضروريست كه ايمان خويش را بان مستحكم دارند (384) يكى آنكه آيه كريمه (و الله على كلى شى قدير) را به عموم خود اعتقاد كند و يقين دانند كه محال و ممتنع نزد خداى تعالى نمى باشد (385). و اينكه عقل بعضى از (386) امور را حكم بر (387) امتناع مى كند از جهل است و لازم نيست كه هرچه نزد عقل ممتنع باشد زيرا كه عقل يكى از مخلوقاتست و فعل خداى تعالى منزه و مقدس از تقييد (388) به قوانين و قواعد اين عقل ضعيف (389) حادث است بلكه خداى تعالى از روى قدرت فعال لما (390) يشاء است نه آنكه مقيد داشته فعل خود را به قواعد بنده ضعيف خود چه ايجاد عقل [وقتى شده كه از عقل و قواعد آن اثرى و خبرى جائى نبوده چنانچه حالا فى الحقيقه نيز نيست و اگر ممتنع عقل ممتنع خدا بودى عقل ] (391) حكم بر امتناع ممتنع چون كردى بى تعلق ممتنع خدا و حكم بر امتناع آن چون از عقل ممكن آيد، فافهم .
و چون اين يك امر دانسته شد امر ثانى كه از ضروريات استحكام ايمان است اينستكه سر آنكه قرآن مجيد و سور آن مصدر به اسم شده (392) كه بسم الله الرحمن الرحيم باشد (393) و در جميع امور حسنه امر فرموده كه ابتدا به بسمله نمايند همين است كه ايجاد اشياء به موجب اقتضاء اسماء الهى است و اسماء الهى تقاضاى اظهار عالم ايجاد نموده اند و هر امر كه وقوع مى يابد در عالم وجود وقوع آن بوساطت اسمى است از اسماء الهى و اسماء در مرتبه متفاوتند چنانكه افعال اينطورند چه تفاوت (394) افعال به موجب (395) تفاوت اسماء است اكنون فعلى كه در مرتبه اعلاى (396) از همه افعال است مثل ايجاد معدوم و اعدام موجود و احيا و اماته و خرق و التيام افلاك و امور ممتنع نزد عقل وقوع اين قسم افعال به توسط اسم اعظم الهى است و انبياء و اكابر اولياء كه امثال اين خوارق و معجزات ظاهر مى سازند ايشان عند الاظهار تحقق [ و ] تخلق به اسم اعظم مى نمايند چنانچه در كتب قوم مفصلا مذكور است پس بعضى از امور مثل احضار تخت بلقيس از شهر (397) سبا نزد حضرت سليمان عليه السلام و در شمس و امثال اين به طريق ايجاد و اعدام مى نمايند.
و اين امر ايشان (398) به توسط اسم اعظم و تخلق بان آسان (399) مى شود و فعل ايشان همين تخلق است و تعلق همت (400)(401) و باقى فعل حق است - تعالى شانه - و اين تخلق (402) و تعلق ايشان نيز به فعل حق است (403) و چون اين اعتقاد ثبوت يافت ايمان خلل نمى پذيرد و بتوفيقه (404) تعالى مى تواند كه معاد كه مفاد و - امرتها فينتصبون لامرى - را چنين اخذ كنند كه امر كردم سماوات را به احكام كيفيت ايجاد (405) ايشان و احوال مندرجه در وجود و حركات ايشان و - ما يكون منها الى يوم القيمه - پس بر طبق امر صدق من بر پاى امتثال و فرمان برى ايستاده اند چه ميان علم من و وجود واقع تطابق كلى است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى بعثت النبيين و المرسلين .
تاويل اين خبر حقيقت اثر آنست كه (406) تا انبياء و مرسلين عليه السلام حقيقت ولايت (407)بر ايشان چنان غالب نيايد (408) كه از احكام و لوازم بشريت ايشان را مطلق سازد به نبوت مشرف نمى شود پس ولايت مطلقه انبياء يعنى مطلق از قيود (409) و احكام و لوازم آن منشاء وصول به مقام نبوت است و مقرر (410) است كه تمام ولايت يا (411) انبياء افراد ولايت مطلقه از اطلاق و تقييد محمديست صلى الله عليه و آله و اين ولايت مطلقه محمدى صلى الله عليه و آله حقيقت كليه على بن ابيطالب است پس ولايت انبياء كه منشاء بعثت ايشان است رقايق حقيقت كلى سرالانبياء است و از اينجا ظاهر شد تاويل كلام و تواند بود كه اصل كلام بعثت الانبياء باشد (412) [ ظاهر اينست كه در اين صورت موصول هم نباشد ] (413) و به صيغه مصدر به سياق اقرب و اءنسب است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى دعوت الشمس و القمر فاجابونى .
اين كلام و امثال اين از سابق و لا حق تفصيل بعد از اجمال است و تاويلش ‍ بر وجه تاويلات گذشته ظاهر خواه در آفاق و خواه در انفس كه شمس و قمر كنايه است از روح و قلب خواه در نشئه انفس خواه در نشئات سابقه ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا فطرت العالمين .
مى فرمايد كه : مطابقه نخستين آفاقى و انفسى در من چنانست كه غيب و شهادت و ملك و ملكوت و جبروت و ساير عوالم (414) [ من عين غيب و شهادت و ملك و ملكوت و جبروت و ساير عوالم آفاقى و انفسى است ] كه هر كه فطرت مرا بشناسد تمام عالم را شناخته باشد و هر كه خواهد كه فطرت مرا بشناسد بايد كه فطرت تمام عالم را شناخته باشد و در بعضى روايات (415) آمده از صاحب (و ما ينطق عن الهوى ان هو الا وحى يوحى ) (416) كه فرمود: يا على عرف الله حق المعرفه الا انا و انت و ما عرفنى حق (417) المعرفة الا الله و انت و ما عرفك حق المعرفة الا الله و انا .
و بنابراين خبر حقيقت اثر دست ادراك از فتراك آرزوى معرفت ايشان كوتاه است و بنابر حديث من عرف نفسه فقد عرف ربه - كما قال صلى الله عليه و آله : - شناخت خود را كه اين مرتبه باشد از هزاران هزار يكى بآن نرسد شناخت اين خلاصه كه آن وجود كه را يا تو را ممكن باشد - صلوات الله و سلامه عليهم و على ذريتهم اجمعين - و ديگر تاويلات ظاهر از تاويل صافى است مرا اين كلام را، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا داحى الارضين و عالم بالاقاليم .
مى فرمايد كه : من به حقيقت شخصيت خود در اين نشئه با حقيقت مطلقه خود در جميع نشات گستراننده زمينهاى استعداد ممكناتم چه استعداد من استعداد مطلق و ماده جميع استعدادات (418) است بدليل آنكه بحسب قبول فيض وجود استعداد هر فرد نمايان مى شود و جهت قبول فيض در هر قابل رقيقه (419) ايست از حقيقت ولايت مطلقه كه حقيقت من است و من دانايم به اقاليم سبعه (420) كه مساكن (421) مظاهر ائمه سبعه اند چه آن ائمه نزد من اند تخلقا و تحققا پس مظاهر هر يك را علما عينا و تخلقا و تحققا مى شناسم اجمالا عند غلبه البشريه و تفصيلا عند غلبة الجذبه الالهية ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا امر الله و الروح .
مى فرمايد عليه السلام كه : من صورت امر مطلق الهيم كه بدان ايجاد ممكنات از عدم نموده و باز بروح اعظم متعين داشته چنانچه مى فرمايد عز من قائل عليم (و يسئلونك عن الروح قل الروح من امر ربى )(422) پس عالم امر كه عالم ملكوت است به انواع مخلوقات آن عالم از ارواح و عقول و نفوس و عوالم معانى و غيرها بدان امر كه اصل روح است تربيت وجودى يافته ، پس به تدبير و مشيت الهى آن امر از عوالم مثال و طبيعت و مايتبعها به سموات از راه انوار كواكب رسيده و از آنجا به زمين نزول كرده بعد از اتمام تدبير (423) عروج نموده دايره اى از دواير آثار آسمانى تحقق يافته كه (يدبر الامر من السماء الى الارض ثم يعرج اليه (الاية )). (424)
و چون فرد اكمل از افراد مظاهر آن امر روح است كه (يوم يقوم الروح و الملائكه صفا) (425) همان را اختصاص بذكر فرموده و خلاصه كلام افاده تحقق آن حضرت مى نمايد من حيث الاتحاد (426) در مرتبه فيض نخستين و عموم آن تعين آن در مراتب كليه و جزئيه ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى قال الله لنبيه : ( القيا فى جهنم كل كفار عنيد) . (427)
مى فرمايد عليه السلام كه : منم آنكه در اين امر كه در آيه مذكوره است شريكم و بمن لفظ امر تثنيه (428) نازل شده كه القيا بيندازيد اى محمد و على عليه السلام در تجليات نورى جمالى دورات حقيقت خود در جهنم كه مكان خالى از نور است و جاى مظاهر جهل و خلاف همه (429) پوشندگان حق را و كفران كنندگان نعمت هدايت را كه از روى عناد در راه (430) ضلالت افتاده اند و چهره حق را كه از شما تابان است به ستر عناد خود مى پوشانند.
پس به ظهور حقيقت خود در تمام مظاهر به اظهار و اشراق نور خويش بر تمام زجاجات قوابل بالقوه همه را بالفعل سازيد تا به شما مظاهر جمال صعود به جنات كنند، (431) و مظاهر جلال به جهنم افتند كه اگر دعوت محمدى صلى الله عليه و آله ظهور ننمايد حمزه و ابوجهل در تساوى نسبت مقيد مانند، لكن به اشراق نور دعوت حمزه به معراج شهادت صعود به جنت كند و سيد الشهدا باشد، و ابوجهل به جهل (432) كفر و عناد به جهنم ساقط شود و فرعون هذه الامة باشد، و سر تثنيه حديث : (433) انا المنذر و على الهادى و بك يا على يهتدى المهتدون ، بيان فرموده ، و الله اعلم . (434)
و قال عليه السلام : انا الذى ارسيت الجبال و بسطت الارضين ، انا مخرج العيون و منبت الزروع (435) و مغرس الشجار و مخرج الثمار.
اين فقرات با بعضى (436) از فقرات كه عقب اينها مذكور است تمام تفصيل انا امرالله است . تاويلش اين كه منم آنكه كوههاى اعيان امكانى در مراتب علمى و عينى به وساطت (437) رقيقه حقيقت من قبول انواع فيض نموده بلند و مرتفع به من شده و زمين استعدادات قوابل به من گسترده آمد و من بيرون آورنده چشمهاى استعداد همه ام از قوه بفعل و رياننده تخم كمال همه ام و درخت كمالات هر مرتبه بمن (438) نشانده مى شود و ميوه اش به من از شكوفه و پوست غيب (439) و بطون بر شاخسار شهادت و ظهور نمايان مى گردد، چه تعينات و مجالى حقيقت من اند. (440)
و در تمام مراتب و عوالم وجودى نسبت من با موجودات آن مراتب و عوالم (441) همين است خواه عينى يا (442) يا معنوى يا مفارق يا مادى يا جوهرى يا عرضى يا قدسى يا حسى يا ملكى يا انسى يا عقلى يا نفسى يا آفاقى يا انفسى ، زيرا كه همه (443) بر يكديگر منطبق افتاده اند. و قال : - جل علا - (يسقى بماء واحد و نفضل بعضها على بعض فى الاكل ). (444)
و تفاوت از مراتب نه از ذى مرتبه مراتب رقيقه ولايت من واسطه قبول فيض ‍ وجود در آن مرتبه است چنانچه حضرت رسول صلى الله عليه و آله خبر داده كه حق پدر است بر فرزندان ، پس نسبت حقيقت من در عوالم اربعه با افراد، عوالم نسبت واحد عدديست با مراتب آحاد و عشرات و مات و الوف ، فافهم ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اقدر اقواتها و منزل المطر و مسمع الرعد و مسرق البرق .
مى فرمايد عليه السلام كه : تعيين و تقدير زروع و اشجار آثار امكانى و مراتب علم و عين و بساطت و تركيب و آفاق و انفس و لطيف و كثيف و كمال و نقص به من مفوض است چه امهات حقايق كه اسماء اربعه اند و اصل (445) طبايع و عناصر نزد من است پس قوام و قيام و ما يحتاج اليه الوجود و البقاء همه كميت (446) و كيفيت و لوازم نشات و مراتب همه در علم من بواسطه اسماء اربعه موزون و مقدر است و باران امدادات (447) فيوضات ربانى از سحاب آسمانى و تاثيرات نفحات الهيو تاييدات غيبى (448) به وساطت (449) حقيقت من بهم رسيده و مى رسد و من واسطه اصطكاكات (450) نسبتين فاعليت و قابليتم كه آواز رعد وجود اثر از آن چون حصول نتيجه از اصطكاك مقدمتين به گوش زبان مى رسد و برق طلب وصول به كمال استعدادى همه را از آفاق قابليات بذريعه من مى درخشد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا مضيئى الشمس و مطلع القمر و منشى ء النجوم ، انا منشى ء جوارى الفلك فى البحور .
اين نور بخش عيون اعيان عرفاء موحدين - سلام الله تعالى عليه - خبر حقيقت خود در مراتب ثلاثه اطلاق و عموم و خصوص مى فرمايد كه : من تابان دارنده آفتاب اطلاق و روشن سازنده شمس (451) ذاتم از اوج تعين (452) اولى و برزخ تجلى جمالى و جلالى هم بحسب غايت و هم به موجب مظهريت در درجه اول از تمام بروج افلاك مراتب وجود و طالع و سازنده قمر حقيقت امكانيه كه عبارتست از عموم قبول كه در فيض نخستين مندرج است منم ، چه مقصود بالذات از تجلى كلى كه غايت مراتب (453) اظهار هر نشاة است و سر محمدى صلى اله عليه و آله آن نشاة همين است كه از آينه حقيقت شخصيه من در جلوه است و روح من حامل آنست و در ساير افراد پرتو انداخته بالتبع ، و انشاء نجوم قابليات پرتو آن تجلى از آفاق و انفس ‍ مستعد آن افراد نوعى را موجب و واسطه و منشاء منم .
و كشتيهاى توحيد مشحون به اسرار درياهاى استعدادات (454) امكانى از من روان و سارى شده و تاجر (455) وجود بر آن كشتى از اهداف قلوب اولياء لعالى مفرفت در سلك ظهور مى كشد و از معادن صدور جواهر علوم به خزانه مى فرستد و از سواحل تشخصات امتعه تجليات جلال و جمال تحصيل مى نمايد و اينها همه نسبت و اضافات حقيقت مطلقه ولايت است كه در ادوار و نشئات به تشخص على بن ابيطالب عليه السلام به حقيقتها ظاهر و متعين است ، ان فى ذلك لذكرى لمن كان له قلب او القى السمع و هو شهيد (456) و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اقوم الساعة ، انا الذى ان امت و ان قتلب فلم اقتل .
مى فرمايد عليه السلام كه : منم آن فردى كه در قيامت حقيقى برمى خيزم . قيامات ادوار [ى ] عظمى و كبرى و وسطى و صغرى كه در عوالم اربعه مى شود، فرد اول نزد انتقال آن نشاة منم ، كه در نشاة لا حق بظهور حقيقت خود قائم اولا و بالذات و مراد از قيامت حقيقى (457) آن قيامت جامعه ميان قيامتها است كه از افراد كمل اوليا در هر آن ظهور انفسى دارد و بعد از اتمام دوره عظمى ظهور آفاقى مى يابد و دريافت آن بسيار عزيز و نادر است و مى فرمايد: عليه السلام كه من آنم كه اگر مرا بميرانند نمى ميرم و اگر مرا بكشند كشته نمى شوم زيرا كه حيات سارى (458)در مجارى عوالم اربعه منبعثى از حقيقت من است و عين آن حياتم و شى ء قبول ضد خود نمى كند.
و در حق تابعان منتبسان وارد است كه ، و لا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله اموا اتابل احياء عند ربهم يرزقون (459) (460) و المومنون لا يموتون الحديث پس من عين وجود عام و حيات ساريم و مرا موت و قتل ممتع باشد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اعلم ما يحدث آنا بعد آن و ساعة بعد ساعة ، انا الذى اعلم خطرات القلوب و لمح العيون و ما تخفى الصدور (461)
بيان تفصيل كليت خويش در نشاة شخصى عنصرى مى فرمايد و هرگاه كه از قطرات بحر او اين اشراف و كليه بظهور آيد و خبر از حال خويش دهند چنانكه منقول است از شبلى رحمه الله كه گفت : در شب تيره ظلمانى اثر قدم مورى كه بر بالاى سنگ سياه سخت رود از من پوشيده ماند (462) دانم كه از مرتبه خود نازل شده ام .
پس اگر از محيط علم و عرفان اين رشحه به ساحل رسد چه شگفت ، و سر اين آنستكه هر كامل كه آينه وجود شد و با علم اتحاد كلى يافت هم دلها در اوست و همه خاطرها خاطر او، تمام حواس مشاعر او، و هميشه در برابر عالم آينه دار است و هر چه در عالم مى گذرد در او منطبع است و ظاهر و باطن و دنيا و آخرت و غيب و شهادت نزد او يكسان است و اين دولت موهبتى (463) است نه كسبى ، و از خزانه (و اصطنعتك لنفسى )(464) بهر كسى كه خواهند مى دهند و خزانه دار اين نقود و جواهر در هر مرتبه و نشاة نيست مگر على بن ابيطالب عليه جميع (465) سلام النشات و الدورات و بشنو كه ابن عباس رضى الله عليه در هر آسمانى (466) و زمينى از مكه (467) محمدى خبر مى دهد صلوات الله و سلامه (468) على نبينا و آله اينما كانوا او حيثما كانوا و حسبما كانوا و على اخوانه من النبيين و اصحابه اجمعين .
اكنون مى فرمايد كه : من آن كسم كه مى دانم هر شان حادث در آن حاضر از تجليات كدام اسم است از اسماء الهى و سلطنت و غلبه از كدام اسم است و انطباع آن شان متجلى در هر آن در آئينه هاى اعيان موجودات كليا و جزئيا مى دانم و بر علم من پوشيده نيست كه آن شان از مركز ظهور تجلى خود بر دلها و خواطر چه پرتوى مى اندازد بحسب قابليت آن مظاهر و در هر شى ء چه اثر از تجلى آن حاصل مى شود و موجب كدام تجلى لا حق مى گردد و خطرات القلوب و لمح العيون و مخفيات الصدور چون تمام در تحت اثر آن شان مندرجست پس همه بر من ظاهر باشد، هم از جهت مشاهده آن شان و هم از ظهور و حضور مظاهر آن شان نزد علم من ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صلوة المومنين و زكوتهم و حجهم و جهادهم .
چون بيان اصليت خود من حيث الحقيقة نسبت به موجودات فرموده هم چنين بيان مى فرمايد: كه اصل حقيقت عبادات منم ، زيرا كه صلوة انسان عبارتست بحسب جامعيت او مر عبادات انواع عالم را، پس يكى از مظاهر انسان كامل به موجب نسبت جامعيت نماز است از اين جهت مى فرمايد عليه السلام كه من نماز مومنانم ، يعنى نماز اثر جامعيت من است كه بصورت عبادت در مومنان ظهور مى نمايد.
و من زكوة ايشانم كه مال و استعداد و سرمايه قابليت ايشان از فضلات لوازم بشرى و مقتضيات نفس پاك و طيب به اثر ولايت من و اقتضاى قول و فعل من مى شود و حج ايشانم كه مقصد اصلى از توجه حقايق ايشان از مواطن عدم به كعبه وجود آنستكه به استلام حجر الاسود حرم دل من مشرف شوند و طواف احوال من كنند تا از ذنوب خودى پاك شده كيوم ولدته امه دائره كمال خود تمام نميايند.
و جهاد ايشانم كه مقاتله ايشان با نفس (469) و شيطان بحسب ظهور اثر قوت ولايت من است در دل (470) ايشان و انينكه همين چهار عبارت ذكر فرموده مراد حصر نيست چه همه افعال و اقوال و احوال حسن را به آن جناب ولايت مآب (471) همين انتساب است كه واسطه قول فيض و حصول آنها رقيقه حقيقت ولايت او است عليه السلام ، بلكه چون اهم و افضل عبادات بودند به عموم اثر ذكر فرموده و سر تخصيص اينستكه اين چهار عمل را با ساير اعمال نسبت ائمه اربعه اسمائيه است به اسماء چه نماز بمنزله اسلم العليم است و زكوة بمنزله اسم القدير و حج بمنزله اسم المريد و جهاد بمنزله اسم الحى .
باز از اين چهار عمل دو غيبى است و دو شهادتى و از هر دو يكى لازم است و يكى متعدى ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا النا قور الذى قال الله تعالى : (فاذا نقر فى الناقور)(472) و انا صاحب النشر الاول و الاخر، انا اول ما خلق الله نورى و انا و على من نور واحد.
در اين فقرات معرفت آيات دو اشاره كليه فرموده عليه السلام يكى آنكه حقيقة الحقايق و عماد تعين اول و نفس الرحمن و وجوه مطلق و فيض ‍ نخصتين و صور و ناقور حقيقى و جنس الاجناس و امثال اين ، تمام اسامى حقيقت اوست ، اشاره دويم آنكه حقيقت او عين حقيقت محمدى است و روح شخصى او عين روح شخصى محمديست و ماده جسمى او عين ماده جسمى محمدى و به تشخص عرضى ممتاز از يكديگر صلوات الله و سلامه عليهما و على آلهما و صحبهما كلما ذكر هما الذاكرون و كلما غفل عن دكر هما الغافلون .
و دليل اين معنى احاديث نبوى است يكى اتحاد نور كه در اينجا ذكر فرموده در مرتبه حقيقى است و ديگر شجره واحده كه در حديث مشهور است روح شخصى است بقرينه و الناس من اشجار شتى و ماده جسمى از لحمك لحمى و دمك دمى مستفاد است .
و عينيت مطلقه را كريمه آيه مباهله به عبارت انفسنا شاهد عدل ، اكنون مى فرمايد عليه السلام كه : حقيقت ناقور كه بنقرات آن اموات برانگيخته مى شوند منم كه (473) بنفس من كه نفس الرحمانم اموات و قوالب قوابل امكانى از قور عدم به صداى صلاى من برانگيخته شده اند و به محشر وجود جمع آمده و صاحب نشر (474) اول هر نشاة و انتقال منشر ديگر منم و همچنين نشور هر مقدم و موخر به من مفوض است و من صاحب آنم كه بدون آنكه حقيقت من واسطه باشد نشرى نمى شود.
و اين نه بطريق دعوى تقدم است بر محمد رسول الله صلى اله عليه و آله ، چه به موجب نص كلام مجيد تقدم شى بر نفس لازم مى آيد، بلكه بيان اتحاد حقيقت است تا به حديكه قايل اول ما خلق الله نورى منم و قائل انا و على من نور واحد منم و آن على كه با من متحد بالنور است محمد است و تواند بود كه مراد بنشر اول نشر (475) ايجادى باشد و بنشر اخر نشر قيامت عظمى كه يوم النشور است و نشر كبرى و وسطى و صغرى در آن مندرج است و تواند بود كه نشر اول ، اول هر نشاة و آخر همان نشاة مراد باشد و تواند بود كه مراد نقطه اول و آخر هر دائره كمال فردى باشد يا نوعى يا جنسى و ديگر احتمالات دارد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صاحب الكواكب و مزيل الدول ، انا الذى هو صاحب الزلازل و الرجفة ، انا صاحب المنايا و صاحب البلايا و يا فصل الخطاب .
تفصيل مجملى است كه در اول خطبه فرموده است : انا الذى عندى مفاتيح الغيب مى فرمايد كه : چون كواكب آثار اسماء سبعه اند كه مفاتيح غيب و ائمه اند و آن اسماء نزد من است هم از روى تخلق و هم از جهت اشتمال حقيقت من آنرا، پس من صاحب كواكبم . يعنى در ظهور آثار اسماء از ايشان و هم به معيت من آثار اسمائى اند پس ازاله دولت جمالى لطفى و تلبس به تاثيرات جلالى كه مستند بر ادوار كواكب است آن نسبت به من دارد از روى حقيقت .
و هر اثرى كه از عالم از سفليات ظاهر مى شود همه به استصحاب و عليت من است پس زلزله كه در نشاة جزئى انسانى زمين استعدادش را مى لرزاند و كوه قابليتش را مى شكافد تا به ينابيع معارف و علوم و معادن حكم و حقايق ظاهر مى شود و هم چنين در نشاة كلى مراتب و نشئات كه بر همين منوال واقع است تمام به معيت و آليت من است .
و رجفها و منايا كه هلاكها است خواه در روز لمن الملك و خواه در باقى ايام الهى و ربانى و ملكوتى و مثالى و دورات مذكور است در همين حكم اندراج من اند و چون خبر از مرتبه ولايت خويش مى فرمايد و ولايت خويش مى فرمايد و ولايت را توحيد و احديت و جلال و قهر و قيامات غالبست منتسب امور جلالى را ذكر فرموده تا بهمين مرتبه مقيد در توهم نيايد به مرتبه اطلاق و برزخيت خود نيز اشاره كرد كه من صاحب فصل الخطابم كه فرق و امتياز ميان ادوار جمالى و جلالى و تمام افراد متقابلين از من است .
و قال عليه السلام : انا صاحب ارم ذات العماد، التى لم يخلق مثلها فى البلاد و نازلها بما فيها و انا المنفق الباذل بما فيها.
نزد متتبعات تواريخ و اخبار و آثار و حكايت ، ارم عماد و روضه او مشهور است و در تفاسير و قصص مسطور، كه آن بلده مخلوق خداى تعالى در وسط بلاد عالم بوده و سيصد و شصت دروازه (476) داشته و فاصله ميان (477) هر درى تا دروازه ديگر يك ماه راه بوده و در آن بلده عجايب و غرايب و لطائف از حصر بيرون بوده (478) و عاد اول كه او ارم ابن عوص بن ارم ابن سام ابن نوح عليه السلام است آنرا معمود داشته و روضه اى عظيم آنجا ساخته در مدت چهارصد سال ، و حالا آن مختفى و نهان است از نظر خلق و در زمان حضرت مهدى عليه السلام ظاهر خواهد شد و آنچه در آن روضه است از جواهر همه را انفاق و بذل خواهد نمود، اكنون مى فرمايد كه : صاحب ارم مذكور كه در وسط عالم ملك بود. منم زيرا كه من برزخ البرازخم و هر جا در (479) هر نشاة كه برزخى است آن ظهور برزخيت حقيقى من است و برزخ اولى كه ميانه واجب و ممكن در وجود و عدم و غيب و شهادتست و باز ميانه (480) هاهوت و ناسوت و لاهوت و همچنين برازخ تمام عوالم همه تعينات برزخ اطلاقى من است و منشاء تمام برزخ ‌ها اطلاق ولايت من است ، كه اعتدال حقيقى تمام مراتب كلى و جزئى وجود است و چون در مظهر اول برزخيت من كه يك نامش قلم اعلى است سيصد و شصت دندانه است ، پس در فلك الافلاك كه برزخ مثال و جسم است سيصد و شصت درجه است و در آن ارم سيصد و شصت در بوده و اين عدد به شماره تصرفات كليه ائمه اربعه است در نور اسم كه سد نه اند و مراد از كلمه و نازلها شايد كه اين باشد كه به موجب اتحاد حقيقت من با حقيقت محمد رسول الله صلى اله عليه و آله اين برزخيت اختصاص به من دارد چون اختصاص مقام محمد به حضرت حبيب الله ، و اعاده لفظ انا در كلام و انا المنفق افاده همين اختصاص بنابر قواعد عربيت ، يعنى آن جواهر غيبى و عجائب و غرائب و لطائف و معارف لاريبى كه در همه برازخ ايجاد يافته و على الاعراف رجال يعرفون كلا بسيماهم نفقه كننده آن منم و بذل به ارباب استعداد ذاتى كه استحقاق تربيت (481) است ، به من مفوض است و در آخر الزمان فرزند من مهدى موعود عليه السلام انفاق و بذل آنرا به نيابت من متصدى است هم بصورت و هم به حقيقت ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اهلكت الجبارين و الفراعنه المتقدمين بسيفى ذى الفقار.
چون جبابره و فراعنه تمام به توجه و دعاء انبياء هلاك شده اند، بطريق اظهار معجزه از طرف ولايت انبياء است و ولايت سر على بن ابيطالب عليه السلام و تعين حقيقت اوست چنانكه مكررا ذكر شده .
پس على بن ابيطالب عليه السلام هلاك كننده آن جبابره و فراعنه باشد كه كنت مع الانبياء سرا و چون صورت اين معنى حقيقت و اصل است نه مجاز و فرع ، مى فرمايد عليه السلام كه : بسيف حقيقت خود آنها را هلاك مى كردم كه آن سيف دو فقره داشت جمالى و جلالى .
كه فقرة جمالش منشاء نبوت انبياء است و فقره جلالش منشاء ولايت اوليا. (482) پس فى الحقيقه انبياء به ظهور تعين حقيقت من كه عين حقيقت محمديست صلى اله عليه و آله ظاهراند، پس منم كه در مرائى ايشان منطبعم و از آن ساطع ، پس ظاهر از ايشان عين ظاهر از من است و آن فقره و دو شاخ حقيقت من ، يكى از صلب عبدالله سر بر آورد و يكى از صلب ابى طالب ، چنانكه كريمه (انفسنا و انفسكم ) (483) تلويح نموده .
و قال عليه السلام : انا الذى حملت النوح فى السفينه التى عملها، انا الذى انجيت ابراهيم من ناز نمرود و مونسه ، و انا مونس يوسف الصديق فى الجب و مخرجه ، انا صاحب موسى و الخضر و معلمها.
تاويل اين فقرات از تاويلات گذشته ظاهر است و اشعارى ديگر در تاويل آنكه مى فرمايد كه : منم آنكس كه برداشتم نوح روح را در كشتى بدن .
آن كشتى كه نوح آن را ساخته چه در اين ؛ نشاة كه بدن به صفات روح متشخص است چنانچه از علم قيافه ظاهر است و نحن معاشرت الانبياء ارواحنا اشباحنا ارواحنا . و چه در نشاة قيامت كه روح به صورت علم و بدن بصورت عمل برمى خيزد و حشر مى شود، پس حامل ارواح در سفن ابدان منم ، هم بطريق غايت و هم بر وجه آليت و منم كه ابراهيم (484) دل را از آتش نفس و شهوت و غضب نجات مى دهم و مونس اويم كه به لوازم فيضان انوار ولايت بر روح و ريحانش مى رسانم و منم كه يوسف عقل را به معارف علوم خود انس مى دهم و به حبل اعمال از چاه طبيعت بيرون مى آورم و من تعليم دهنده و مصاحب موسى و خضرم عليه السلام ، از يك طرف به غلبه نور نبوت و از طرف ديگر به غلبه نور ولايت ، چه حقيقت من برزخ اين دو طرف است ، و الله اعلم .
قال عليه السلام : انا منشا الملكوت فى الكون
و نسخه منشى ء هم اگر يافت (485) شود درست است . مى فرمايد كه كريمه : (فسبحان الذى بيده ملكوت كل شى ء) ، (486) اثبات ملكوت (487) براى هر ذره اى از موجودات مى نمايد و من انشاء كننده و ظاهر سازنده ملكوتم يا منشاء محل ظهور ملكوت افراد عالم كون و وجودم كه عالم شهادت است . يعنى حيات ملكوتى از من سريان در قوالب استعدادات دارد، زيرا كه ظهور انوار ملكوت كه مبادى ولايت است پرتو نور من است و آفتاب ولايت من از روزنهاى قلوب افراد (488) در آن تافته خلوتخانه استعداد را بحسب وسعت قابليت روشن دارد.
و قال عليه السلام : انا البارى ء، انا المصور فى الارحام .
مى فرمايد كه : بارى ء و از غيب به شهادت آورنده حقايق جواهر اشياء و سازنده اشخاص آنم به حدود عليم و عينى ، كه هر تعينى و تشخصى كه در عالم شهادت ، مشهود (489) مشاعر ذوى العقول است و حقايق آن بر ايشان پنهان و نزد اداركشان معدوم ، من آن را به نوعى كه در عين حقيقت من ناشى شده كه انا من الله و الخلق (490) منى (491)و فى روايه و المومنون . الحديث بهمان نوع در وجود علمى در مى آورم و من تصوير كننده چنين حقايقم در رحم وجود، چه هندسى وجود بر طبق هندسه (492) حقيقت من است و تشخص من و تشخص وجود كه عالم مشهود است مطابق كلى اند، پس ‍ نقوشى كه من تصور (493) كنم همان از رحم وجود به عالم تصوير مى آيد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى ابرء الاكمه و ادفع الابرص و اعلم الضماير، انا انبئكم بما تاكلون و ماتدخرون فى بيوتكم .
چون حضرت عيسى (494) عليه السلام را نسبت ولايت از جهت ولايت ختميت و ولايت عام ، اتم و اظهر بود تجدد كه از لوازم ولايت است غالب ، بر اين وجه مناسب با مظهر ولايت مطلقه كه آدم ولايت محمديست صلى اله عليه و آله بيشتر بود هر آن حضرت را. لهذا كليات معجزات آن حضرت را تعديد فرموده ، بخود نسبت به طريق عليت مى فرمايد و خبر مى دهد كه منم آنكس كه از كورى مادرزادى پاك مى سازم يعنى لوازم امكان از ديده ممكن زايل مى كنم تا جمال مطلق از آينه ماهيت خويش مى بيند و دفع بر حل مادى كه لون فطرى را عارض شده و بياض وجود وهمى را بر بدن قابليت ظاهر مى نمايم تا از آن سفيدى و همى به سواد امكانى خود باز مى گردد كه لون فطرى ممكناتست و وجود خودش از نظر به مشاهده سواد الوجه فى الامكان مخفى و مستهلك مى شود و من مى دانم آنچه در ضمير همه مذكور است .
يعنى اقتضاء استعداد و قابليت ماهيات ممكنات كه بالقوه ايشانست مى دانم و نزد من روشن است كه عين ثابته هر يك چه اقتضاء مى كند و از جمله كمالات بالقوه امكانى از هر يك كدام بفعل مى آيد و من آگاه مى سازم همه شما را كه در هر مرتبه از مراتب سبعه (495) اسمائى بحسب مظهريت و تاثر در مراتب ملكوت و مثالى و مراتب سبعه فلكى و بسايط عنصرى و مراتب تركيب توليدى و در مراتب نشو و نماى انسانى عنصرى تا كمال جسمى و مراتب سبعه اطوارى و در مراتب سير مقامات هر يك را چه غذا است و بر قابليت هر يك چه وارد مى شود از آن واردات كه غذاى وجود هر يك است ، در آن مرتبه چه چيز ذخيره در خانه استعداد به جهت نشاة ثانى مى نمايد كه سراى جزاست .
و نيز هر واردى چه اثر در هريك وديعت و ذخيره مى نمايد كه منشاء تعين ورود غذاى ديگر شود، و مراد از اين كلام اخبار است از علم تفصيلى خويش به مراتب هر شى ء از نشئات و مقامات علمى و عينى ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا البعوضه التى ضرب الله بها مثلا.
اين بيان احاطت حقيقت خويش است ، (لا يغادر (496) صغيرة و لا كبيرة الا احصاها) (497) . يعنى انحصار و تقييد در من نيست چه متشخص مطلق و مطلق به متشخص منم ، و اين اطلاق و تشخص دو آينه منند و من از حلول در هر دو مبرا و من بعوضه ام (498) كه احقر مخلوقات است زيرا كه من انسانى حقيقى ام كه اعظم مبدعات است به جهت آنكه مظهر اطالق ذاتى است ، پس بزرگ و كوچك و عظيم و حقير و جميع متقابلين نزد من مساوى است ، كه همه فرع من است پس مثل حقيقى منم و باقى مثال تعينات من ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى قرر الله اطاعنى فى الظلمة .
از اين كلام حقيقت اعلام مسئله عظيمى از ضروريات دينى كه فحول علماء در آن متحيرند و جمعى جبرى و گروهى قدرى شده اند از نايافت آن مسئله ظاهر مى شود و اشكالات حل مى گردد، مى فرمايد عليه السلام : من آنم كه فرمان بردارى من مقرر كرد الله تعالى در حالتى كه من در تاريكى امكان عدميت ذاتى امكانى بودم ، يعنى بحسب اقتضاء ماهيت من كه در آن تاريكى داشت و بر او تعالى شانه روشن بود، به موجب همان مرا از تاريكى عدم برآورد، به نور وجود منور ساخت تا من از آن خبر دادم كه عالم اذ لا معلوم له بصير (499) اذ له منظور اليه من خلقه . پس در ايجاد من به فرمان اقتضاء من عمل فرمود، پس روى مطلق وجود و مطلق علم و مطلق قدرت و مطلق ارادت و مطلق فيض و مطلق كمال به من آورده و من از هر يك بحسب اقتضاء ماهيت خود متاثر شده ، قبول حقيقت معينه نمودم ، پس در اين نشاة همان قدر كه در اين نشاة مقتضاى ظهور ماهيت من است از من صادر مى شود. (و ان من شى ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم ) (500) پس جميع احوال و افعال و اقوال من در اين نشاة بر طبق اقتضاى عين ثابت من است ، و الله اعلم .
و قال : انا الذى اقامنى الله و الخلق فى الظلمه فدعا الى طاعتى فلما ظهرت انكر و امره ثم قال الله تعالى : (فلما جاءهم ما عرفوا كفروا به ) . (501)
بيان حديث شريف انا من الله و الخلق منى مى فرمايد عليه السلام كه : به موجب اتحاد حقيقت ، من آنم كه الله تعالى مرا در ايوان وجود وپيشگاه جود بر پاى داشت در حالتى كه تمام مخلوقات در تاريكى عدم بودند و همه را به اطاعت من خواند و دعوت همه از كتم عدم به مهمانخانه وجود بر سر خوان مطابقت وجود من نمود كه اطاعت و فرمان بردارى من نمايد و بتعينى كه حقيقت من تقاضا كند همه تعين وجودى يابند و وجه اين آنستكه هر نشاة از نشئات وجود غايتى دارد چنانكه مذكور شده قبل از اين ، و اين غايت عبارت است از تجلى كلى نوعى اختصاصى كه آن تجلى در آيينه روح محمد و على عليه السلام و آن نشاة انطباع دارد و در آن نشاة اين روح ، اول مبدعات است و مخلوقات ، چنانچه در اخبار نبوى آمده و آن روح را تعينى است كلى بر طبق تعين آن تجلى ، و جميع موجودات آن نشاة بنوعى كه تعين آن روح اقتضاء كند تعين وجودى مى يابند زيرا كه آن روح اصل است و باقى فرع ، كه اگر به جهت ظهور آن روح در نشاة عنصرى انسانى يك فرد از اين افراد موجودات در وقتى از اوقات و مرتبه اى از مراتب در كار نباشد و ايجاد نمى يابد و از وجود بيرون مى رود.
پس چندان كه ظهور آن (502) روح در مرتبه اى و وقتى اقتضاء نمايد همان چندان در آن مرتبه و وقت بوجود (503) مى آيند بر طبق اقتضاء آن روح در آن مرتبه وقت اين است طاعت و فرمان بردارى خلق مران روح را، اكنون مى فرمايد كه : مخلوقات بر طبق اقتضاء ظهور من موجود شده اند و در آن نشاة شناختند و دانستند كه وجود ايشان و تعين ايشان بحسب اقتضاء وجود و تعين روح من است .
پس چون در اين نشاة عنصرى كه مظهر و محل ظهور غايت است ، من ظاهر شدم جمله انكار نمودند و محل من كه مركز حقيقت من است نشناختند و ندانستند كه مركز دائره آينه ظهور غايت دايره است . پس خدايتعالى خبر داد همه را بوحى كه به رسول الله صلى اله عليه و آله فرستاد كه ، فلما جائهم ما عرفوا كفروا به تاويلش آنستكه چون من متحدم با محمد صلى اله عليه و آله و يهود آن حضرت در تورات به صفات مذكوره شناخته بودند و به وصيت حضرت موسى عليه السلام نيز، و همين كه آمدم شناخته خود را ناشناخته فرا گرفتند و شناخت او را و حقيقت او را و حقيقت حقانيت او را كه خوانده و شناخته بودند، مستور داشتند و پنهان داشتند و كافر شدند.
و همچنين معامله برزخيت بر من يافت از ساختگان نشاة اولى كه حق حقيقت من و مكان جوهر من و مرتبه تعين من در اين نشاة به سبب آنكه عوارض بشرى و لوازم طبيعت و مقتضيات نفس و آرزوها و علايق دنيوى ساتر ايشان شد نشناختند و ناشناخته گذاشته به حديكه اكثر افكار بر ستيزه و كفران نعمت وجود و شناخت من در افتادند و با آنكه صاحب سابقه تصديق صديق على التحقيق از لسان حضرت رسول الله صلى اله عليه و آله گواهى رسانيد كه على منى كمنزلتى من ربى فائده اى ايشان را نشد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى كسوت العظام لحما، ثم انشاته بقدره الله .
مى فرمايد عليه السلام كه : منم آنكه در مرتبه اولى عظام ماهيات را لحم امتياز و تعين ، از غذا پوشانيدم و در مرتبه اخرى استخوانهاى استعداد قابلان را لحم ظهور كمال پوشانيدم از غذاء تربيت ، خواه صورى و خواه معنوى ، چه در جميع مراتب بر عظام ذوات اشياء، كسوت صفات از من است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى هو حامل عرش الله مع الابرار من ولدى و حامل العلم ، انا الذى اعلم بتاويل القرآن و الكتب السالفة ، انا المرسوخ فى العلم .
بيان شرف ائمه و علماى راسخين مى فرمايد عليه السلام ، در ضمن بيان حال خويش تاويل قلب المومن عرش الله و مراد به عرش الله آن عرشى است كه محل تجلى اطلاق الوهيت باشد و اين نيست الا دل انسان كامل .
پس مى فرمايد عليه السلام كه : منم آنكه او بر دارنده عرش است با نيكوان از فرزندان من خواه نسبى و خواه جسمى كه اين وراثت انحصار به نسبى ندارد و آنچه انحصار به نسبى دارد همين حمل سر محمديست صلى اله عليه و آله كه البته حامل آن در اولاد حضرت سيده نساء العالمين عليها السلام مى بايد و حمل عرش الله و جمله عروش در ضمن حمل سر محمديست صلى اله عليه و آله اندراج دارد و مى فرمايد كه : من حامل علمم كه به آن حمل عرش الله مى توان كرد من حامل آنم .
تفصيل اين علم از تنزيلات الهى كه قرآن و كتب سالفه است يافته مى شود و اين تاويل اختصاص به من دارد كه من مرسوخ در علمم يعنى اصل علم راسخ و حقيقت رسوخ در علم به من اختصاص وهبى يافته و بس . تاويل كتب الهى نزد من باشد چنانچه معدن علم فرموده : انا قاتل على تنزيل القرآن و على يقاتل على تاويل القرآن (504) و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا وجه الله فى السموات و الارضين ، كمال قال الله : (كل شى ء هالك الا وجهه ) (505) انا صالح الجبت و الطاغوت و محرقهما.
چون حقيقت هر شى ء و وجود هر شى ء و وجود هر شى ء از جهت توجه خاص است به آن شى ء كه رحمت رحيمى نيز خوانند كه اگر طرفه العينى آن توجه نباشد آن شى ء معدوم شود مى فرمايد كه : من آن وجه خدايم كه وجه توجه است كه هم در سموات اسمائى و زمين افعالى و هم در سموات ملكوتى و زمين ملكى و هم در سموات و زمين باقى عوالم ، و هر چيز در هر عالم در هر مرتبه كه باشد آن بالفعل به همگى هلاك است مگر وجه الله محقق (506) است ، جهت وجود و معين شيئيت او است يا وجه آن شى ء يعنى حقيقت آن پس آنچه بالفعل ثابت است نه هالك آن وجه كلى وجودى حقى ظاهر از مظاهر اشياء است كه عبارت از حصه وجود است من حيث التعين .
كه اگر فرض انفكاك آن كنيم از اشياء همه عالم معدوم و نفى شوند و هميشه متحقق به آن وجه منم و مى فرمايد كه : منم صاحب جبت و طاغوت و سوزاننده آنها يعنى آن اموريكه روى خلق را از سوى حق مى گرداند و مانع از توجه بحق مى شود من حاكم آنم كه آنرا مى سوزانم و از روئى به روئى مى گردانم بقوت ولايت و غلبه نور جذبات الوهيت .
قال الامام محمد بن على الباقر عليه السلام فى قوله : (فمن يكفر بالطاغوت )(507): كل ما شغلك عن مطالعة الحق فهو طاغوتك ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا باب الله الذى قال الله تعالى : (ان الذين كذبوا باياتنا و استكبروا عنها لا تفتح لهم ابواب السماء و لا يدخلون الجنة حتى يلج الجمل فى سم الخياط و كذلك نجزى المجرمين ) (508)
مى فرمايد عليه السلام كه : من باب الله و واسطه حصول اسم اعظم و وصول بكمال ذاتى انسانيم و آن باب همين است كه در آيه كريمه به ابواب السماء معبر شده يعنى كه تا باب ولايت من كه آن سماء ملكوتست گشاده نشود دخول جنت كمال انسانيكه رجوع به اصل است واقع نمى شود و آنانكه به آيات الهى كه مظهرش منم ايمان نياورند و تكذيب كنند و بزرگى و استكبار از آن نمايند به روى ايشان گشاده نمى شود، اين در معرفت اسماء سبعه است و تخلق به آن و داخل جنت ذات نمى شود تا آنكه جمل نفس ‍ مستكبره ايشان به حدى رسد به رياضت ، و تموج كند در او و در سوراخ ، يعنى به مرتبه اى رسد كه پيش او تنگ و فراخ مساوى باشد كه مرتبه اطمينان است پس چون به اين مرتبه رسد در اين حال به او خطاب مى رسد كه : يا ايتها النفس المطمئنة ارجعى الى ربك راضية مرضية (509)، زيرا كه صفات متقابله بر او تساوى يافته و از سوراخ سوزن چنان ميگذرد كه از دروازه فراخ ، پس مى گويندش : (فاد خلى فى عبادى و ادخلى جنتى ) (510)، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى خدمنى جبرئيل و ميكائيل ، انا الذى ردت على الشمس مرتين ، انا الذى خص الله جبرئيل و ميكائيل بالطاعة لى .
بدان - وفقك الله تعالى و ايانا الحقايق - كه نسبت ملائك به شخص وجود چون سبت قوى و مشاعر و آلات است به شخص انسان و بعضى محققين تخصيص فرموده اند بعضى را از ملائك به ذكر و اندك اخلاقى در نسبت كه بيان كرده اند واقع است .
و اسرافيل را قلب گفته اند و جبرئيل را عقل اول و بعضى عقل عاشر و بعضى قوه متفكره و ميكائيل را به همت نسبت كرده اند و على هذا القياس ، ايجاد شخص وجود بر طبق ايجاد محمدى صلى الله عليه و آله است كه او موجود برطبق تعين غايت است پس همان نسبت كه ملائك را با عالم است با حضرت محمدى است صلى الله عليه و آله و با حاملان سر او - و جميع اجزاى عالم همين حكم را دارند.
اكنون مى فرمايد كه : من آنم كه جميع قوى ، و آلات عالم و خصوصا اين دو قوت كه از بزرگانند، همه در خدمت من كه عبارت از مطابقت وجودى و موافقت امريست كه كمر طاعت بسته اند چه خدمت من كه بر ايشان فرض ‍ شده به واسطه آن است كه از من تربيت يافته اند و تبعيت من مرتبه جمعى از مقام (و ما منا الا له مقام معلوم ) (511) چه رسد در اطوار وجود چه مقام جمع خاصه انسانست و به كمال وجود رسيدن به اين مقام است .
و هر موجود كه به اين كمال رسد به انسان مى رسد و ناچار است تمام موجودات را به كمال رسيدن ، اگر چه در ادوار نشئات باشد و مى فرمايد كه : منم كه در اين نشاءة وجود عنصرى دو مرتبه آفتاب ازمغرب به سوى من و براى من بازگشته ، زيرا كه آفتاب حقيقة الحقايق هميشه از مغرب بشريت من طالع است و اين دو مرتبه كه يك مرتبه اش به دعاء حضرت رسول صلى الله عليه و آله فراگير بود و يك مرتبه دعاء من بود در مسجد در شمس و اين دو مرتبه واقع شده سببش اختصاص نشاءة است و نشانه آن است كه در جميع ادوار و نشئآت جمالى و جلالى آفتاب حقيقت اطلاقى ذاتى (512) از مغرب شخص تعينى من طالع است از جهتى بالاصالة و از جهتى بالتبع .
و مى فرمايد عليه السلام كه : من آنم كه الله تعالى اختصاص فرموده جبرئيل و ميكائيل را به طاعت و فرمان بردارى من در جميع مراتب و نشئات و ادوار وجود و در جميع افراد كمل چه تمام وجود اطاعت وجودى غايت مى كنند و غايت منم ، و هر فرد را كه اين نسبت حاصل است از جهت ولايت است و حقيقت ولايات تمام اولياء منم ، پس اختصاص هر دو به خدمت من هم بالاصابة است ، بلاواسطه و بالواسطه و هم باتلبع ، بلاواسطه . پس خدمت و فرمان بردارى ايشان مطلقا مخصوص به من باشد باختصاص بخشيدن الهى و تكرار در كلام نشده ، زيرا كه فقره اول خبر است از اطاعت ايشان و فقره دوم خبر است از اختصاص الهى اين دو ملك را به آن حضرت عليه السلام در هر منطقه كه واقع شد خواه وجودى و خواه شخصى .
و بحسب ظاهر در شب هجرت كه در بستر نبى الله خوابيد جبرئيل و ميكائيل به پاسبانى ماءمور شدند چنانچه مفصلا در اخبار مذكور است والله اعلم .
و قال عليه السلام : انااسم من اسماء الله الحسنى و هو الاعظم الاعلى .
مى فرمايد كه : من اسمى ام از اسماء حسنى كه اسم الاسماء الهى است و اعظم اسماء است بحسب احاطت (513)و اطلاق و اندراج اتمام اسماء در آن . و بدان كه اسم عبارت است از تعين ذات به صفتى از صفات وبراى هر تعينى در شرع لفظى مقرر شده كه اسم آن تعين است پس اسمى كه عين مسمى است ، آن تعين است و اسمى كه غير مسمى است اين الفاظ است كه اسماء اسماءاند، و هر نوع از انواع موجودات و هر شخصى كلى از اشخاص مظهر و مطلع آثار(514) اسم الاسماء است كه اعظم اسماء الهى است .
و معنى جامعيت انسان مر اسماء الهى را نيست مگر كه آن مظهر اسم اعظم است و مظاهر به حسب ظهور متفاوتند و اكمل مظاهر جمعى كه صاحب اطلاق ذاتى و جمع الجمع است محمد رسول الله صلى الله عليه و آله است و حاملان سر او، و از جمله حاملان آن كه امام و اقدم و بعينيت اقربست على بن ابيطالت عليه السلام است كه بلاواسطه و نفس واسطه است ، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صاحب الطور و انا صاحب الكتاب المسطور و انا بيت الله المعمور و انا الحرث و النسل و انا الذى فرض الله طاعتى على كل قلب ذى روح متنفس من خلق الله .
چون بيان فرمود عليه السلام كه : من اسم اعظمم ، پس در تمام مراتب عالم اسمائى و افعالى و آثارى هر فرد كه اكمل است آنرا به مظهريت خويش ‍ اختصاص فرموده چندى را كه در كلام الهى مذكورند، بيان مى فرمايد و مى گويد عليه السلام كه : من صاحب (515) طورم يعنى در هر طور از اطوار وجود كه طور وجود معتبر است حقيقت آن طور و سرى كه به معيت سر طور هر طور است آن منم ، زيرا كه از جبل حقيقت من شجره صفات الله روئيده و آتش تجلى ذاتى به كليم وجود امكانى نموده و تاءويل تمام كتب شئونى و كلام ذاتى از من ظاهر است .
چنانچه طور فيض نخستين ، كه مطلع نور غيبت ذات است و طور (516) الوهيت كه مطلع نور ذاتست و طور حب كه مطلع انوار لاهوت و جبروتست و طور قلوب كه مطلع انوار علم و عرفان و ايقانست اين همه را معيت من و مصاحبت من ثابت است و به معيت من همگى مطلع انوارند و صاحبت كتاب مسطور منم كه ام الكتاب حقيقى ام ، كه تمام اسرار و احكاام و اخبار الهى و كونى در كتاب من است و بيت المعمور منم كه خانه دلم عرش الله هميشه به طايفان عوالم لاهوت و جبروت و ملكوت و ملك و ناسوت معمور است و حرث و نسل امكان و تعينات نفس الرحمن منم كه انواع تخمهاى امكانى در حقيقت من مندرجست .
و چون حقيقت من حقيقة الحقايق است پس ارواح جميع متنفسان همه تعين و فرع روح من باشد كه روح الارواح است و طاعت اصل را خدايتعالى بر من فرض كرده كه (من يطع الرسول فقد اطاع الله ) (517) و اين طاعت ، هم وجوديست و هم علمى و هم عينى و هم دينى و هم دنيوى ، و الله اعلم .
وقال عليه السلام : انا الذى انشر الاولين ، و الاخرين ، انا قاتل الاشقياء بسيفى ذى الفقار و محرقهم (518) بنارى
مى فرمايد: منم كه نشر مى كنم و منبسط مى سازم افراد حقايق نشئآت اولين از عالم لاهوت و جبروت و ملكوت و آخرين از عالم مثال و ملك و ناسوت را، چه همه در حقيقت من مندرجند.
و نشر اول همه از عدم به جهت غايتى شده كه از من ظاهر است در ادوار جمالى ، و نشر آخر همه از وجود به من مى شود، در ادوار جلالى ، يعنى افراد ظاهره به من از باطن نشر مى يابند، و به نور ظهور نمايان ، مى شوند، و افراد باطن به من از ظاهر نشد، مى يابند، و به ظلمت خفاء پنهان مى شوند (519) پس هم چنانكه نبوت محتدكل منم پس به مقتضاى جلال كه اثر ولايت است كشنده بدبختانم به تيغى كه دو سر جلال و جمال دارد و سوزاننده اشقياء كه صور صفات ذميمه اند بنار خودم كه شعله محبت نيز از آن سر ميزند چون شراره قهر و صورت اين صفت من در هر مرتبه شخص عنصرى ظاهر آيد، كه كشتم ناكثين و مارقين و قاسطين (520) را و تربيت كردم و زنده جاويد ساختم اهل استعداد را، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى اظهرنى الله على الدين ، انا منتقم من الظالمين ، انا الذى ارى دعوة الامم كلها، انا الذى ارد المنافقين عن حوض رسول الله .
مى فرمايد عليه السلام كه : منم آن كه خدايتعالى مرا ظهير و منير و مؤ يد دين خود ساخت و بر ساق عرش نوشت كه ايدته بعلى و منم انتقام گيرنده از ظالمان كه وضع شى ء و غير موضوع مى كنند چه ظاهر عنوان باطن است (521) و از نشاءة ظاهر انتقام انتقام كشيدم كه به همت وجود حق واجب كه بر ممكن نهاده بودند، رفع و نفى كردم پس در نشئآت باطن نيز كشنده ام و خواهم انتقام كشيد.
و من آنم كه بيانم ، و مى بينم ، به عين اليقين ، دعوت امم ماضيه و مستقبله را مطيع و عاصى را مى شناسم ، و تفرقه مى نمايم در جميع ادوار به جهت انطباق ادوار برتعيقن روح من .
و بشنو كه فاروق اعظم و صاحب مكرم بزبان صدق بيان او را شهادت به اين معنى به صورت شهود مى نمايد و مى فرمايد كه : ما در زمان رسول الله منافقان را به على بن ابيطالب عليه السلام مى شناختيم .
و منم آن كه دور مى سازم منافقان را از حوض رسول الله صلى الله عليه و آله زيرا كه ساقى كوثر منم و قسيم نار و جنت منم وخبر از اين حالات من داده مخبر صادق و مطبوع و مطاع و عارف به شاءن من صلى الله عليه و آله و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا باب فتح الله لعباده من دخله كان آمنا و من خرج منه كان كافرا، انا الذى بيده مفاتيح الجنان و مقاليد النيران
مى فرمايد كه : فتوحات الهى در مراتب نامتناهى به وساطت حقيقت كلى و روح شخصى من به مستعدان قبول فتح و فيض مى رسد و من باب فتح مدينه الهى ام همچنانكه باب مدينه علم كه حبيب مطلق است منم ، پس هر كس كه از جهت من داخل در مدينه فتح شده ايمن است (و اتوالبيوت من ابوابها) (522).
پس حارسان مدينه او را ايمن سازند و اگر از راه در به مدينه در نرود و دزدانه از ديوار خواهد كه بالا رود ايمن نخواهد بود و از پاسبان ، تعرض و ايذاء به او خواهد رسيد، و بعلى يهتد المهتدون و چون مفاتيح الغيب كه ائمه اسماء الهيه نزد من است پس كليد بهشت و دوزخ كه مظاهر جلال و جمال ائمه اند، نزد من باشد، و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذين جهد(523) الجبابره باطفاء نورالله و ادحاض ‍ حجة فيابى الله الا ان يتم نوره و ولايته اعطى الله نبيه نهر الكوثر و اعطانى نهر الحيوة انا مع رسول الله صلى الله عليه و آله فى الارض فعرفنى الله من يشاء
و به معنى من يشاء مى فرمايد كه : منم آن نور الهى كه جباران و آنانكه به خود گمان قدرت و قوت مى داشتند و مشقت و سعى بسيار در فرو نشاندن آن نور كردند و خواستند كه حجت آن نور را كه محمد رسول الله صلى الله عليه و آله است تباه كنند، پس جهد و مشقت ايشان فائده نداده ارادت الله (جل جلاله ) سر باز زد و اتمام آن نور خود به من نمود پس من عين آن نور توحيد و ايمانم ، آنان كه سعى در فرو نشانيدنش كردند من آنها را فرو نشاندم و چون حجت آن نور به من تاءييد يافت و من به صورت آن نور برآمدم و عالم وجود به فيض آن نور رسيد و ظلمت زايل شد عطا كرده ، الله تعالى نبى خود را نهر كوثر كه تعلق به نبوت دارد وعطا كرد به من نهر حياة ابدى را كه باطن كوثر است و تعلق به ولايت دارد، لهذا(524) محمد رسول الله صلى الله عليه و آله به تنزيل حكم فرمودند و به من تاءويل حكم مى كند، كه تنزيل از كوثر است كه حقيقت آنجا به صورت آب اربعه ظاهر شده ، و آن تاءويل از حياتست كه حقيقت آنجا به صورت علم به بطون وارد (525) شده ، كوثر و نهر حيات مثل نبوت و ولايت حقيقت محمديست در جميع نشئات و ادوار و مراتب و عوالم و مقامات من با محمدم و در آسمان جلال ولايت و در زمين جلال نبوت پس شناساى من گردانيد، خداى تعالى آن كس را كه خواست و باز داشت از شناخت من آن كس را كه خواست ، يعنى در اطوار و ادوار مرا مى شناسد، آنان كه به تعريف الهى و عطاياى استعدادى و قابليت اختصاص به شناخت من كه مفيد ايمان به توحيد و مفيض نور، عرفان الهى است يافته اند كه السعيد (526) سعيد فى الازل و مرا نمى شناسند، آنان كه آينه استعدادشان قابل انطباع صورت حق نيامده و زنگ شاقوت ازلى داشته كه الشقى شقى فى الازل والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا قائم فى ظلمة خضر(527)حيث لا روح يتحرك ولانفس ‍ يتنفس غيرى
بدان - رزقك الله و ايانا معرفة الحقايق - كه در اصطلاح محقيقن صوفيه هرگاه نوبت تربيت وجود به اسم العليم در عالم جبروت به توجه علم به باطن وجود در رسد و تعلق علم از ظاهر وجود اختفائ يابد و جهل مطلق كه قيامت جبروتى است ظاهر شود، آن اختفاء و جهل را ظلمت خضر مى نامند، كه آب حيات علم آن جا مختفى است و اين نشاءة ولايت است هم چنانكه عكس اين نشاءة نبوت است و در مقدمه تعين (528) دورتين جمالى و جلالى تلويحى واضح ذكر شده ، و نيز بدانكه تشخص خضريت عبارتست از مبداء فرد اول بروزات جمالى بودن و همچنين تشخص ‍ الياسيت مبداء بروزات جلالى و تخشص علويت مبداء بروزات جمعى بودن ، و محمديت جمع الجمع و سر ياسر در تمام بروزاتست و از آن جا سر نسبت ظلمت به خضر و ادراك آب حيات و اعطاء نهر حيات به على عليه السلام ظاهر مى شود و الله اعلم .
اكنون مى فرمايد كه : در ظلمت خضر كه دوره اختفاء علم و جمال و نور نبوتست و نبوت ظهور جمال و جلال و نور ولايت من به غلبه ولايت و جمعيت اطلاقى آن جا ايستاده ام چه دوره مذكوره تعلق به ولايت دارد و من حقيقت مطلقه ولايتم و چون علم مطلق كه نهر حياتست به باطن راجع شده مختفى است پس آن جا نه روحى جنبش كند و نه نفسى تنفس زند مگر من كه صاحب نهر حياتم ، زيرا كه دوره نسبت من است پس غير من و صور جمال مطلق هيچ موجودى از جهت معلوميت آنجا نباشد، يعنى آن نشاءة نشاءة احديت ذاتى ولايت تصرفى است و به من تعلق دارد، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا علم صامت و محمد علم ناطق
بيان شخص خود صريحا و حقيقت خود تلويحا مى فرمايد و تاءييد سخن سابق نموده مى گويد عليه السلام كه : من علم صامتم كه ، تاءويل نطق من است و محمد رسول الله - صلى الله عليه و آله - علم ناطق است كه تنزيل نطق وى است .
و علم صامت ولايت است و تعلق به باطن علم دارد و علم ناطق نبوت است و تعلق به ظاهر علم دارد پس حقيقت هر دو علم مطلق است نه مقيد باطلاق كه مقابل جهل مطلق است زيرا كه جهل مطلق از اطلاق و قيد عدم است و مجزى عنه نمى شود.
پس چون علم صامت است نشاءة اختفاء علم و دوره جلال تعلق به آن حضرت داشته باشد تاءمل تعزز (529) به اسرار عزيزه غريبه و بدانكه صمت عبارت است از سكوت و عدم تعلق آن صفات الله كه به واسطه استهلاك و اندراج صفات در ذات آن جا علم نتواند كه خبر دهد و چنين و چنان گويد و اين مرتبه احديت است .
و نطق علم عبارت است از اعتبار كردن علم صفات را و خبر دادن او از ذات ، كه رحمن و رحيم و عليم و قدير و مريد است و اين مرتبه واحديت است و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صاحب القرون الاولى ، انا جاوزت موسى الكليم و اغرقت فرعون ، انا عذاب يوم الظلة
اين كلام تمام بيان مراتب ولايت است و از دقايق قرآنى آن است كه اول سوره اى كه تمامش در شاءن اميرالمؤ منين عليه السلام نازل شده بى خلاف اين است كه هل اتى على الانسان حين من الدهر لم يكن شيئا مذكورا (530) و اين آيه كه در آن انسان را (531)به كليت مذكور فرموده و از روى تاءويل شخص را مراد مى توان داشت و ذكر حين از هر كه بتاءويل اناده خضيه از وجودش مى كند و لم يكن شيئا مذكورا كه افاده مجهوليت دوره اى كه همان حين باشد و عدم ذكر كه متعلق به شخصيت است مى نمايد همه ايما و اشاره است باكثر فقرات اين خطبه و حالت نماز آن حضرت عليه السلام .
و عدم علم و شعورش به شكافتن بدن مباركش مبين بعضى از اشارتست نزد صاحب عقل سليم ، والله اعلم .
و تاءويل ديگر كه مناسب مقام است اين است كه مى فرمايد كه : من صاحب قرون اولى ام يعنى همچنانكه در مراتب عدد لايتناهى هر مرتبه اى شامل تمام مراتب است كه آن مرتبه اى كه اوست سابق بوده ، يعنى وجود مرتبه خود نه به تركيب هم چنين در هر آن ، از وجود من در ادوار جمال و جلالى تمام آيات وجوديه (532) ادوار اندراج دارد به نوعى كه با علم من مصاحبت و معيت وجودى ثابت است ممكن را. همگى ادوار را پس در هر آن من مصاحبت جميع شئون آينه سابقه ام از قرون اولى و نشاءت ماضى به دليل قول حق تعالى جل و جلا كه فرموده : قال فمابال القرون الاولى قال علمها عند ربى فى كتاب لايضل ربى و لاينسى (533).
و آن كتاب حقيقت من است و من كليم روح خود را از درياى لوازم امكان گذرانيده ام و فرعون طبيعت بشرى را غرق كردم و عذاب قيامت انفسى بر نفوس اماره و لوامه كه در ظلمت بشريت و سيه ماده جسيمت اند، منم كه به محبت و متابعت من آن ها را عذاب اليم است و در قيامت آفاقى كه يوم الظلة اشاره به آن است كه : (ياءتيهم الله فى ظل من الغمام ) (534) واسطه عذاب نيز منم كه شخص نور توحيدم و بى بهره گان از اين نور از بى بهره گى در عذابند، هر كه مقدار ذره اى از نور توحيد دارد خلاصى از عذاب خواهد يافت كه (فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره ) (535) والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا آيات الله و امين الله ، انا احيى و اميت انا الخلق و ارزق ، انا السميع انا العليم انا البصير انا الذى اجود السموات السبع و الارضين السبع فى طرفة عين ، انا الاول و انا الثانى
مى فرمايد كه : همچنانكه عالم آيات الله هست و من به حسب جمعيت و كليت خود آيات الله و جامع عوالم مالانهاية لها ام و امانت الهى از كه آسمانها و زمينها و كوهها حمل آن برنتافت نزد من است و به حسب جامعيت خود مر اسماء الهى را و به تخلق در مرتبه آن شخص آثار اسماء الهى از من ظاهر مى شود يعنى در هر مظهر كه ظهور كنند اين آثار خواه از انبياء و راسخان علما همه از من است و من متخلق باسم سميع و عليم و بصيرم و در مقام حب فرايض و چون غايت وجود عالم با من است كه امانت الهى است پس من جوادم به وجود هفت آسمان و هفت زمين در هر چشم زدن ، زيرا كه من از خلق جديد كه تجليات آنى شاءنى است در لبس ‍ نيستم پس در هر آن تمام عالم از حقيقت من و تعين وجود من و عليت واليت من و مظهريت من ايجاد خلق جديد مى يابد در نظر شهود من (536) و من بآن مجددات و كيفيت تجديدات دانا و بينا ام و اول منم كه در هر آن به شاءنى ظاهرم چون ظهور واحد در مراتب اعداد، و دويم منم كه وجود مستمر علمى دارم ، چون استمرار وحدت در مراتب كثرة لانهاية عددى و اين دو نظر دو رقيقه است از حقيقت من كه اول ولايت ووجود و جلال است و دويم نبوت و علم و جمال و الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا ذوالقرنين هذة الامة .
بيان نسبت شخص خويش در اين امت مى فرمايد عليه السلام كه : منم و جز من نيست آن كس كه در اين امت صاحب هر دو نسبت ظاهرى جمال و باطنى جلال باشد. زيرا كه سير مشرق تجليات ذاتى است كه مطلع آفتاب حقيقت من است و سير مغرب تجليات صفاتى كه سرچشمه آب حيات عارفان است كرده ام آنگاه در ميانه اين دو سد براى افراد حقيقى حقيقت خود سر بر ياءجوج امكانى بسته و اقفال سر اعرافى را بر آن سد جاى داده ام چه آن كه مظاهر تجلى اطلاقند به وراثت من و اين نسبت از جمله مخصصات و مشخصات من است والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا صاحب الناقة التى اخرجها الله لنبية صالح
اين نوع مصاحبت مكرر مذكور شده و تصديق اين نسبت را همانا رسول الله صلى الله عليه و آله قاتل آن حضرت را به عاقر ناقه صالح خواند و نيز بعضى مفسرين در كريمه فان الله هو موليه و جبرئيل و صالح المؤ منين (537)گفته اند صالح المؤ منين على بن ابى طالب عليه السلام است والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى انفخ (فى الناقور فذلك يومئذ يوم عسير على الكافرين غير يسير) (538)
مى فرمايد عليه السلام كه :منم آن كه نفخ مى كنم در ناقور اسرار توحيد كه كلمه لااله الاالله است و از فقرات آن در مرتبه اولى از نفخه نفى مى كنم تمامى موجودات امكانى كه در سموات شعورى و ارضى وجودى محسوس اند، به صعق نفى به عدم ذاتى خود باز ميگردند.
و در مرتبه ثانى از نفخ كه اثبات مى كنم كه تمام مستعدان قبول نور توحيد، سر از قبور ظهور شاءنى برمى آورند، عارى از لباس وجود و همى ، و در محشر نفس الرحمن كه وجود عام مفاض است جمع مى آيند، و در ظل غمان كان فى عماء (539) سر نور توحيد اله برايشان فايض شده ، به جنت حيات جاويد و بقاء الله مى رسند، و اين روز بر سائران نور توحيد بسيار دشوار است به واسطه حرمان و هيچ آسانى ندارند به جهت طول ابدى كه لزوم استعداد است ، چه اين روز من است و تابعان من كه به وراثت من توانند كه اين نفخ را در ناقور دمند، الله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الاسم الاعظم و هو (كهيعص ) (540).
بدان - عرفك الله و ايانا اسرار الحروف و معانيها - كه مقطعات قرآن را كه هر كس از علما تاءويلى نموده اند، و از اسرار عظيمه قرآن است و مراد الله از اين جز حضرت رسول الله و حاملان اسرار آن حضرت سلام الله عليهم ، هيچ كس نمى داند، و تاءويلاتى كه علما مى كنند، مناسبات تخمينى است و كهيعص پنج حرف است كه تمام اسرار عوالم خمس و ادوار خمسه در آن مستتر است .
اگر خواهى كه بوئى از اين گلستان به مشامت رسد درياب كه از حضرت رسول صلى الله عليه و آله پرسيدند كه ماالصاد؟ فرمود كه : بحر بمكة عليه عرش الرحمن و در جواب مسائل ديگر كه اين كان ربنا؟ فرمود: صلى الله عليه و آله : كان فى عماء ما تحته هواء و ما فوقه و كان عرشه على الماء (541)او كما قال (542) اگر تاءملى در اين اخبار نصيب شود بوئى به مشام جان مى رسد، اكنون مى فرمايد: عليه السلام كه : منم آن اسم اعظم كه كهيعص است و غرض نه همين است بلكه غرض همانا اين است كه اعظم (543) اسماء الهى كه در قرآن است از روى مناسبت به غيب ذات مقطعات است كه تمام اسرار وجود در آن مكنونست و من عين آن مقطعاتم ، يعنى من در مصحف وجود اسم اعظم تمام اسرار نشئات وجود را شامل و حاريم و هم چنانكه سر مقطعات (544) را على الخصوص كهيعص ‍ خلق نمى داند، الا نادر، همچنين سر مرا و شناخت شاءن مرا نيز خلق نمى دانند، الا نادر، و از حضرت عليه السلام مرويست كه در وقايع شديده مى خوانده اند، يا كهيعص يا (حمعسق ) (545) اغثنى والله اعلم .
وقال عليه السلام : انا المتكلم على لسان عيسى (فى المهد صبيا) (546) انا يوسف الصديق انا المتقلب فى الصور
بيان بعضى بروزات مختصه مى فرمايد عليه السلام و چون آن تخمى كه حامل كليت درخت است در تمام اجزاء درخت سريان و سير دارد و فردا اكمل كه حامل كليت وجود دارد در تمام مراتب كلى و جزئى وجود سريان و سير دارد در اين فقره انا المتقلب فى الصور بيان تتمه كرده و شكى نيست كه حقيقت كليه نوعيه انسانى به جميع كمالات مندرجه در ذاتش ‍ ظهور مى كند در افراد اكمل و كامل و متوسط و ناقص و در هر نشاءة از نشئات وجود آن قدر از كمالات آن حقيقت كه مخصوص و مناسب آن نشاءة وجود است ، بر طبق آن افراد در آن نشاءة به وجود مى آيند.
و يك فرد البته يعنى همان حقيقت موجود، مى باشد كه انسان حامل امانت در آن نشاءة وجود، است بر طبق آن افراد در آن نشاءة به وجود مى آيند.
و يك فرد البته يعنى همان حقيتق موجود مى باشد كه انسان حامل امانت در آن نشاءة او است و او را به تمام موجودات آن نشاءة معيت و غائيت ثابت است و اين خصوصيات كه از سرالله فى العالمين است در اين خطبه و ديگر خطب و كلام به ظهور آمده بيان همين مقام مى تواند بود، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انااالاخرة و الاولى ، انا ابدى و اعيد، انا فرع من فروع الزيتون و قنديل من قناديل النبوة
مى فرمايد كه : منم آخرت هر مرتبه و هر مقام و هر نشاءة و دوره ، و هر امر كه آنرا آخرتى باشد چه آخرت هر چيز بازگشت آن چيز است به اصل خود، و اين بازگشت اثر مرتبه ولايت است و من حقيقت مطلقه ولايتم و اولى نيز منم يعنى نقطه اول و آخر هر دائره كه در تعينات وجودى واقع است منم به حسب حقيقت و از اين جهت ابداء و اعاده نقاط هر دائره از من است چه نقاط دائره تعينات نقطه اولى است كه به نقطه آخر كمال دورى يافته و امثال اين كلام مذكور شد.
و زيتون همان زيتون است كه در آيه نور كه از قرآن مجيد مذكور شده و از جمله تاءويلاتش كه جايز الاخذ است ، اين است كه مشكوة روح حيوانى باشد، و زجاجه روح انسانى و مصباح روح قدسى و شجره مباركه قابليت مطلق و زيتون اطلاق كه نه شرقى صفات جمال است و نه غربى صفات جلال و اين اطلاق به تقاضاى اسماء ذاتيه چنان قريب الضياء است كه هنوز نار مشيت به آن نپيوسته است به مجرد پرتو آن روشن مى شود(547) اكنون مى فرمايد عليه السلام كه : من شاخه اى و فرعى از شاخها و فروع زيتون (548) اطلاقى ام كه هر جا زجاجه نبوت يا ولايت ظرف مصباح وجودى قدسى شده از آن شاخ و فرع كه منم زيت (549) يافته كه كنت مع الانبياء سرا و من قنديلى از قنديلهاى بنوتم به حسب حقيقت نبوت وولايت كه به تعينات انبياء و اولياء روشنى يافته فى الحقيقة قناديل انبياء تعينات قنديل حقيقت مطلقه نبوت است و من به آن متحدم والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا مظهر كيف الاشياء.
در خطبه (550) مظهر به صيغه اسم فاعل اعراب شده بود و مظهر اسم محل نيز مى تواند بود و برهر تقدير مفاد كلام قائد الانام عليه السلام اين است كه ، ظهور كيفيات اشياء از من است كه از كيفيات مندرجه در تعين حقيقت نشاءة وجود من اشياء متكيف مى شوند چه وجود هرچيز تابع غايت است پس ‍ ظهور كيفيات اشياء عين ظهور كيفيت من است والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى ارى اعمال العباد لايعزب عنى شى ء فى الارض و لافى السماء
مثل اين كلام قبل از اين مذكور شده ، افاده زائدى كه اينجا ظاهر مى شود، اين است كه اعمال عباد كه از انسان به عمل خواهد آمد من از ام الكتاب حقيقت من مى بينم و از اين جا است كه علم كان و ما يكون نزد من است و هيچ در زمين و آسمان از من پنهان نيست ، پس لوح محفوظ و لوح محو و اثبات نيز در نظر علم من عندالتوجه حاضر است و من به جميع آنچه در آنهاست دانايم ، والله اعلم .
و قاال عليه السلام : انا مصباح الهدى انا مشكوة الذى فيها نور المصطفى انا الذى ليس عمل عامل الا به معرفتى
تعبير فرمود عليه السلام من حيث التشخص از خود به مصباح كه در آيه نور واقع است و اضافه به هدايت فرموده : (يهدى الله لنوره من يشاء) (551) يعنى ، هدايت به من است كه مصباح اليهم و زجاجه ملكوت و مشكوة ملك و باز تعبير فرموده من حيث الحقيقه ، كه من مشكوتم و نورى كه در مشكوة من است عين نور مصطفى است كه چون يك شخص از دو آينه به جلوه انطباع درآمده يك عكس را محمد صلى الله عليه و آله نام شده و ديگر عكس را على عليه السلام و آن شخص آن نور است كه اول ما خلق الله هست در عالم انوار وجودى و باز آن چيز را يعنى فاعل مطلق و قابل مطلق از مرائى فواعل و قوابل به شناخت من آنرا متعين و ممتازند و در بعضى نسخه به جاى معرفتى لفظ به واقع است يعنى فاعليت مطلق در قوابل منند، هم چنان كه جهت فاعليت حقيقت نوعيه انسانيه در ذكور افرادش متعين است و جهت قابليت در اناث افرادش والله اعلم .
وقال عليه السلام : انا خازن (552) السموات و خازن الارض انا قائم بالقس انا عالم بتغير الزمان و حدثانه ، انا الذى اعلم عدد النمل و وزنها و خفتها و مقدار الجبال و وزنها وعدد قطرات الامطار
و مى فرمايد كه : من خازن سماوات غيب و ارض شهادتم و قسم عالم افراد شهادت را از عالم ميرسانم كه برزخ و واسطه و علت و غايت والت منم و تاءويل باقى عبارات ظاهر است كه تفضيل بعد از اجمال است كه در اول خطبه فرموده كه : انا بكل شى ء عليم اكنون تفضيل بعضى از آن مى فرمايد.
و اگر عقل آميخته به او هم گويد كه علم به وزن و خفت نمل و وزن جبال شخص بشرى را چه گونه ميسر است ؟ گوئيم به دو نوع از علم ، يكى تحقق به حب فرائض و ديگرى ، به تعليم الهى كه الهام است وعلم لدنى ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا آية الكبرى التى اراها الله فرعون و عصى
چون معجزات انبياء - صلوات الله عليهم - از حضرت ولايت ايشان است و ولايت همه در تحت ولايت مطلقه ، مى فرمايد عليه السلام كه : من عين آيات كبرى اليهم كه خدايتعالى فرعون را نمود و او با وجود آن عصيان ورزيد و هم چنين در نشاءة شخصى نيز وجود من از اعظم آيات الهى است كه به مخالفان دين و منافقان نموده (553) با وجود اين آيات عصيان مى كنند به انكار و خلاف من ، والله اعلم .
وقال عليه السلام انا اقتل القتلتين احيى مرتين و اظهر الاشياء كيف شئت
تواند بود كه قتلتين از روى تاءويل اشاره باشد به قتل حضرت اسماعيل و به قتل عبدالله والد حضرت رسول صلى الله عليه و آله و احياى مرتين به فداى هر دو تواند بود كه مراد در نشئتين جمال و جلال باشد و مى فرمايد عليه السلام كه : در هر مرتبه از احياء و قتل اظهار اشياء نمودم ، چنانچه خواستم و دانستم كه مطابق و موافق نشاة قتل و احيا است و اكنون نيز اگر خواهم اظهار مى نمايم ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى رميت وجه الكفار وبكف تراب فرجعوا هلكى ، انا الذى جحدوا ولايتى الف امة فمسخوهم .
به صيغه مجهول مضبوط شده و ضمير هم بدل از او خواهد بود و دليل بر دئانت احوال جاحدان مى فرمايد كه عليه السلام : منم آن جهت ولايتى كه به غلبه آن محمد رسول الله صلى الله عليه و آله كف خاك بر روى كافران انداخت در شب هجرت و ايشان به هلاكت ذاتى خود بازگشتند و آن منم كه هزاران امت انكار ولايت من كردند يعنى انكارنبى خود، پس مسخ شدند ، و به صورت صفتى كه بر ايشان غالب شود و باعث انكار مى شد برآمدند و سر اين مكرر مذكور شد.
و قال عليه السلام : انا المذكور فى سالف الزمان و خارج و ظاهر فى آخرالزمان
تواند بود كه مراد از زمان سالف و آخر سالف آخر همين نشاءة باشد و تواند بود كه سالف زمان هر نشاءة و آخر آن فراگيرند، و تواند بود كه سالف زمان را به نشئات سابقه حمل نمايند و آخرالزمان ، را بر اين نشاءة حاضر و على اى حال مضمون حديث كنت مع الانبياء سرا و صرت معى جهرا مستفاد مى شود از كلام اگر نشاءة حال مراد باشد و ظهور حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله ظاهر مى شود در نشاءت وجودى اگر وجود باقى بگيرند و خبر نحن السابقون اللاحقون پرده از چهره مى گشايد، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا قاصم فراعنة الاولين و مخرجهم و معذبهم فى الاخرين انا معذب الجبت و الطاغوت و محرقهم و معذبهم يغوث و يعوق و نسرا
مجمل تاءويل اين عبارت حقيقت اشارات اين است كه مى فرمايد عليه السلام كه : جميع تعينات جزئى و كلى جلالى كه منشاء ظهور كمال جمال انسانى اند، و از ادوار وجود و عوالم آن و جميع موانع حق را خواه آفاقى و خواه انفسى من فاعل استيصال آن و تبديل آن و رفع اصلاح آن بوده و هستم ، زيرا كه اين از نسبت ولايت است و به من منسوب در همه نشئآت و مقامات و مراتب وجودى و علمى و تاءويل جبت و طاغوت و يغوث و يعوق و نسر و سر تعينات اوصاف و اخلاق خبيثه رذيله است كه مانع راه حق و قاطع كمال باشد چون شهوت و غضب و امثال آن ، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا متكلم بسبعين لسانا و مفتى كل شى ء على سبعين وجها انا الذى اعلم ما يحدث فى الليل و النهار امرا بعد امر وشيئا بعد شى ء الى يوم القيمة .
مى تواند بود لفظ سبعين كنايه از كثرت باشد نه از براى اعصار يا بر طبق مجاورت وقت باشد كقوله تعالى (ان تستغفر لهم سبعين مرة ) (554) و اگر به اعصار حمل كننده تاءويلش تواند بود كه چنين فراگيرند كه ممكنات انحصار در ده ، مقوله دارند، و مؤ ثر در مقولات ائمه سبعه ذاتيه اند، به حسب ظهور اثر كه هفت در ده هفتاد است و هر يك را زبانى خاص در بيان احكام حقائق و آثار كه مطابق آن مقوله است يا آن كه تاءويلش بر طبق حديث ان الله سبعين حجابا كه در روايتى سبعين الف حجاب آمده اخذ نمايند و على اى حال مى فرمايد عليه السلام كه : در هر نشاءة و هر مقام و هر مقوله و هر مرتبه من متكلمم به زبان آن نشاءة و مقام و مقوله و مرتبه ام و مفتى و بين احكام هر چيز به هفتاد وجه ، زيرا چون كل شى ء مشهد تجليات شاءنى انى قدمگاه من است پس حوادث (555) روز و شب و بر آگاهان اسرار وجود و شناسايان حقيقت ظاهر و منكشف است كه هر فيض كه بر دائره وارد مى شود موردش مركز است والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى عندى اثنان و سبعون اسما من اسماء العظام
چون مقرر عرفا محققين و علماء بالله شده كه ظهور و ايجاد از طرف اسماء الله است و بر حسب اقتضاء آن و هر فرقه و ملتى را اسمى مربى است و هفتاد و دو فرقه از اين امت هلاك اند بنابر حديث ستفرق امتى الحديث .
پس مى فرمايد كه : من آنم كه نزد من است علم هفتاد و دو اسم اعظم كه مربى اين هفتاد و دو فرقه اند، و دانايم بدانكه از چه وجه به وادى هلاك افتاده اند و كدام اثر از آثار آن اسماء است كه ايشان را باز گذاشته به گمراهى والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الذى ارى اعمال الخلايق فى مشارق الارض و مغاربها لايخفى على منهم شى ء
نزد عارفان محقق است هر كه را معرفت شهودى حاصل شد، هيچ چيز بر او پوشيده نمى ماند، چنانكه سيد التابعين اويس قرنى (رضى الله عنه ) فرموده : من عرف الله لايخفى عليه شى ء و امام تمام عارفان و قائد محققان و موحدان و مشهود شاهدان على بن ابيطالب عليه السلام پس به طريق اولى تمام وجود مفصلا نزد آن حضرت - يعنى حضور شخص ‍ خودش - حاضر باشد والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا الكعبة و البيت الحرام و البيت العتيق انا الذى يملكنى الله شرق الارض و غربها فى طرفة عين و لمح البصر
چون تمام موجودات هميشه برگرد دل عارف طواف مى كنند پس دل عارف كعبه وجود باشد و حضرت سيد محى الدين عبدالقادر اشاره به اين معنى فرمود: انا طائف البيت بجنانى و حقيقت كعبه كه بيت الحرام وبيت العتيق است و حقيقت بيت المعمور دل حاصر سر محمديست اكنون اشاره مى فرمايد عليه السلام كه : دل من حاصل سر محمديست پس كعبه حقيقى و بيت الحرام نظر به اين نشاءة و بيت العتيق نظر به نشئآت سابقه منم و منم آن كه از خصوصيات من اين است كه خدايتعالى مرا تمليك مشارق ارض و مغارب آن فرموده كه زودتر از چشم زدنى و نظر كردنى در قدم همتم درنورديده مى شود و اين امر به ملكيت است كه حقيقت ولايتم ديگران را به حسب نسبت و قرب به حقيقت من ، اين عبارات امتثال امر الهى فرموده به موجب كريمه (و اما بنعمة ربك فحدث ) (556)بر زبان حقيقت برهان جارى مى فرمايد، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا محمد المصطفى ، انا على المرتض كما قال النبى صلى الله عليه و آله : على ظهر منى انا الممدوح بروح القدس ، انا المعنى الذى لايقع عليه اسم ولا شبه
چون مقام تحديث نعم ربانى بود به اتم نعم و اعظم آن ختم نموده فرموده عليه السلام كه : تفرقه و امتياز ميانه محمد مصطفى و على مرتضى - صلوات الله عليهما - من حيث الحقيقه نيست زيرا كه شى ء از نفس خود ممتاز نمى باشد و امتياز شخص حسى به مرتبه اى است كه در روح مؤ ثر نمى آيد و در اين معنى احاديث بسيار است و رسول الله صلى الله عليه و آله فرموده كه : على پيدا شد از من و در آينه من چهره حقيقت خود ديده و مرتبه علويت او به ظهور من ظاهر گشته ، پس من محمد مصطفى ام زيرا كه من على مرتضى ام و بالعكس ، و من آن حقيقتم كه سابقان پيشگاه قدم مرا بر روح القدس مدح گفته اند، پس قدس حقيقت من در مرتبه اى است كه از آن هيچ اسم و رسم خبر نمى توان داد و بر اين معنى كه منم در حقيقت نه اسم واقع مى شود و نه تشبيه ، زيرا كه چون روح قدسى مدح من باشد، قدس قالب من خواهد بود پس حقيقت من جز حقيقتى منزه و مقدس از جميع قيود نباشد لهذا اسم و شبه بر آن واقع نمى شود، والله اعلم .
و قال عليه السلام : انا اظهر الاشياء الوجودية كيف اشاء، انا باب حطتهم (557) التى يدخلون فيها
چون بيان اتم نعم الهى فرمود اثر مرتب بر آن نعمت بيان مى فرمايد كه مظهر اشياء وجوديه منم چنانچه خواهم و چندانكه خواهم ، و هرگاه كه خواهم در هر دوره اى و نشئه اى كه خواهم يعنى حب فرايض من در مرتبه اى است كه اثر فعل و اسم و صفت و ذات من در آن تساوى يافته و موجب كريمه (و ما تشاؤ ن الا ان يشاء الله ) (558) چنان تحقق در تخلق دارم كه مشيت من عين مشيت حق است و من از نسبت مشيت معرى ، چه وجود من نمانده و خلقى كه داخل در خطاياى عقلى و عرفى و قولى و حالى مى شوند، باب آن خطايا منم كه از آن درى كه من مى دانم و بر آن متحققم از اسماء مربى هر طائفه و فرقه اى از همان در درون مى روند و تخلف از آن در محال است ايشان را در درون رفتن بخطايا، پس در فعل مطلق جمالى و جلالى همه موجودات را بازگشت به من واقع است و نكته اى در اين كه ختم خطبه به ذكر خطية و دخول در آن فرموده اين است كه چون خاتم جميع موجودات انسان است و فرد اولش كه ابوالبشر است به جهت جامعيت كمالى اسمائى كه انسان را است ارتكاب خطية نموده تا به اثر آسمانى غفرانى متاءثر آيد و آخرين امم انسان امت محمد صلى الله عليه و آله است كه قلم در شاءن ايشان جارى شده كه : امة مذنبة رب غفور پس اين خطبه نيز كه عالمى است روحانى كه اشخاص آن همه كاملانند به جهت مطابقت به انواع انسانى به لفظ خطية و دخول در آن ختم فرموده و سرى نازك اينجاست و آن آن است كه انجام هر مرتبه سابق دخول در مرتبه لاحق سرى است پس ‍ انجام اين خطبه اول وجود مرتبه ديگر از كمال است (559) مر آن را كه بعد از مطالعه ادراك تاءويلات اين كلام وغور در آن نموده باشد و كمالى وجودى تازه آن را به حصول پيوسته باشد پس ختم اين با لسان كمالى مى گويد با آن كس كه از اين خطبه كمال وجودى در خود يافته كه هر چند وجود كمالى ترا حاصل شده به اين خطبه اما بدانكه وجودك ذنب لايقاس به ذنب پس به صلح مثال شد كه از باب اين خطيه درآمد و در خطية و گناه نيست وجودى كمالى كه او را حاصل و از اين خطبه شد بخود و فيه غنيمة للمتاءهل المتفطن الذكى الجليل (والله يقول الحق و هو يهدى السبيل ) (560).
و الحمدلله رب العالمين على ما انعم من اتمام هذه الارقام الصماة بخلاصة الترجمان فى تاءويل خطبة البيان و چون بر نعمت شكرى واجب پس از حمد و شكرالهى ، صلوات و سلام بر حضرت رسالت پناه و اهل بيت او، سيما صاحب الخطبة البيان صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين (561).
حرره راقم الحروف ابن عبدالله زين العابدين نقيب قد التمس الدعاء 1254 ق .