نـوشـتـار نـورانـى و مـبـارك و ارزشـمـنـدى كـه در پـيـش روى داريـد، تـنـهـا بـرخـى از (الگـوهاى رفتارى ) آن يگانه بشريّت ، اب علم نبىّ، پدر بزرگوار امامان معصوم عليهم السّلام ،
تنها مدافع پيامبر صلى الله عليه و آله به هنگام بعثت و دوران طاقت فرساى هجرت ، و جـنـگ هـا و يـورش هـاى پـيـاپـى قـريـش ، و نـابـود كننده خط كفر و شرك و نفاق پنهان ، اوّل حافظ و جامع قرآن ، و قرآن مجسّم ، حضرت اميرالمؤ منين عليه السّلام است . كه همواره بـا قـرآن بـود، و بـا قـرآن زيـسـت و از قـرآن گفت ، و تا بهشت جاويدان ، در كنار چشمه كوثر و پيامبر صلى الله عليه و آله ، وحدتشان جاودانه است .
مـبـاحـث ارزشـمـنـد آن در حـال تـكـامل و گسترش است ، نورانى است ، نورِ نور است ، و عطرآگين از جذبه هاى عرفانى وشـنـاخـت و حـضـور است ، كه با نام هاى مبارك زير، در آسمان پُر ستاره انديشه ها خواهد درخشيد مانند:
1 ـ امام على عليه السّلام و اخلاق اسلامى
الف ـ اخلاق فردى
ب ـ اخلاق اجتماعى
ج ـ آئين همسردارى
2 ـ امام على عليه السّلام و مسائل سياسى
3 ـ امام على عليه السّلام و اقتصاد
الف ـ كار و توليد
ب ـ انفاق و ايثارگرى
ج ـ عمران و آبادى
د ـ كشاورزى و باغدارى
4 ـ امام على عليه السّلام و امور نظامى
الف ـ اخلاق نظامى
ب ـ امور دفاعى و مبارزاتى
5 ـ امام على عليه السّلام و مباحث اطّلاعاتى و امنيتّى
6 ـ امام على عليه السّلام و علم و هنر
الف ـ مسائل آموزشى و هنرى
ب ـ مسائل علمى و فرهنگى
7 ـ امام على عليه السّلام و مديريّت
8 ـ امام على عليه السّلام و امور قضائى
الف ـ امور قضائى
ب ـ مسائل جزائى و كيفرى
9 ـ امام على عليه السّلام و مباحث اعتقادى
10 ـ امام على عليه السّلام و مسائل حقوقى
11 ـ امام على عليه السّلام و نظارت مردمى (امر به معروف ونهى از منكر)
12 ـ امام على عليه السّلام و مباحث معنوى و عبادى
13 ـ امام على عليه السّلام و مباحث تربيتى
14 ـ امام على عليه السّلام و مسائل بهداشت و درمان
15 ـ امام على عليه السّلام و تفريحات سالم
الف ـ تفريحات سالم
ب ـ تجمّل و زيبائى
مـطـالب و مـبـاحث هميشه نورانى مباحث ياد شده ، از نظر كاربردى مهّم و سرنوشت سازند، زيرا تنها جنبه نظرى ندارند، بلكه از رفتار و سيره و روشهاى الگوئى امام على عليه السـّلام نـيـز خـبـر مـى دهـنـد، تـنـهـا داراى جذبه (قال ) نيست كه دربردارنده جلوه هاى (حال ) نيز مى باشد.
دانـه هـاى انگشت شمارى از صدف ها و مرواريد هاى هميشه درخشنده درياى علوم نَبَوى است از رهـنـمـودهـا و راهـنـمـائى هـاى جـاودانـه عـَلَوى اسـت از مـحـضـر حـقّ و حـقـيـقـت اسـت و از زلال و جـوشش هميشه جارى واقعيّت هاست كه تنها نمونه هائى اندك از آن مجموعه فراوان و مـبـارك را در ايـن جـزوات مـى يـابـيـد و بـا مـطـالعـه مـطـالب نـورانـى آن ، از چـشـمـه زلال ولايـت مـى نـوشـيـد كـه هـر روز بـا شـنـاسـائى مـنـابـع جـديـد در حـال گسترش و ازدياد و كمال و قوام يافتن است . (1) و در آينده به عنوان يك كتاب مرجع و تحقيقاتى مطرح خواهد بود تا:
چراغ روشنگر راه قصّه پردازان و سناريو نويسان فيلم نامه ها و طرّاحان نمايشنامه ها و حـجـّت و بـرهـان جـدال احسن گويندگان و نويسندگان متعهّد اسلامى باشد، تا مجالس و محافل خود را با ياد و نام آن اوّل مظلوم اسلام نورانى كنيم .
كه رسول گرامى اسلام فرمود:
نَوِّروُا مَجالِسَكُم بِذِكرِ عَلِىّ بنِ اَبى طالِب
(جلسات خود را با نام و ياد على عليه السّلام نورانى كنيد)
با كشف و شناسائى (الگوهاى رفتارى امام على عليه السّلام ) حقيقتِ (چگونه بودن ؟!) براى ما روشن مى شود
و آنگاه چگونه زندگى كردن ؟! نيز مشخص خواهد شد.
پـيـروى از امام على عليه السّلام و الگو قرار دادن راه و رسم زندگى آن بزرگ معصوم الهـى ،بـر اين حقيقت تكيه دارد كه با مطالعه همه كتب و منابع ومآخذ روائى و تاريخى و سياسى موجود كشف كنيم كه :
(امام عليه السّلام چگونه بود؟)
آنگاه بدانيم كه :
(چگونه بايد باشيم )
زيرا خود فرمود:
اَيُّهـَا النـّاسُ اِنـّى وَاللّهِ مـا اءَحـُثُّكـُم عـَلى طـاعَةٍ اِلاّ وَ اءَسبِقُكُم الَيهَا، وَ لا اءَنهاكُم عَن مَعصِيَةٍ اِلاّ وَ اءَتَناهى قبلَكُم عَنها (2)
(اى مـردم ! هـمـانـا سـوگـنـد بـه خـدا مـن شـمـا را بـه عـمـل پـسـنـديـده اى تـشـويـق نـمـى كـنـم جـز آنـكـه در عمل كردن به آن از شما پيشى مى گيرم ، و شما را از گناهى باز نمى دارم جز آنكه پيش از نهى كردن ، خود آن را ترك كرده ام )
پـس تـوجه به الگوهاى رفتارى امام على عليه السّلام براى مبارزان و دلاورانى كه با نـام او جـنـگـيـدنـد، و بـا نـام او خـروشيدند، و هم اكنون در جاى جاى زندگى ، در صلح و سـازنـدگـى ، در جـنـگ و سـتـيـز بـا دشـمـن ، در خـودسـازى و جـامـعـه سـازى و در همه جا بـدنـبـال الگـوهـاى كـامـل روانـنـد، بـسـيـار مهمّ و سرنوشت ساز است تا در تداوم راه امام بجوشند، و در همسوئى با امير بيان بكوشند، كه بارها پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
(آنانكه از على پيروى كنند اهل نجات و بهشتند)
و به على عليه السّلام اشاره كرد و فرمود:
(اين على و پيروان او در بهشت جاى دارند) (3)
و امـيـدواريـم كـه كـشـف و شـنـاسـائى (الگـوهاى رفتارى امام على عليه السّلام ) آغاز مـبـاركـى بـاشـد تـا اين راه تداوم يابد، وبه كشف و شناسائى (الگوهاى رفتارى ) ديگر معصومين عليهم السّلام بيانجامد.
در اينجا توجّه به چند تذكّر اءساسى لازم است .
اوّل ـ الگوهاى رفتارى و عنصر زمان و مكان
رفـتـارهـاى امـام عـلى عليه السّلام برخى اختصاصى و بعضى عمومى است ، كه بايد در ارزيابى الگوهاى رفتارى دقّت شود.
گـاهـى عملى يا رفتارى را امام على عليه السّلام در شرائط زمانى و مكانى خاصّى انجام داده اسـت كـه مـتـنـاسـب بـا هـمـان دوران و شـرائط خـاصـّ قـابـل ارزيـابـى اسـت ، و الزامـى ندارد كه ديگران همواره آن را الگو قرار داده و به آن عـمل كنند، كه در اخلاق فردى امام على عليه السّلام نمونه هاى روشنى را جمع آورى كرده ايم ، و ديگر امامان معصوم عليه السّلام نيز توضيح داده اند كه :
شـكـل و جـنـس لبـاس امـام عـلى عـليـه السـّلام تـنـهـا در روزگـار خـودش ‍ قابل پياده شدن بود، امّا هم اكنون اگر آن لباس ها را بپوشيم ، مورد اعتراض مردم قرار خواهيم گرفت .
يعنى عُنصر زمان و مكان ، در كيفيّت ها تاءثير بسزائى دارد.
پـس اگـر الگـوهـاى رفـتـارى ، درسـت تـبـيـيـن نـگـردد، ضـمانت اجرائى ندارد و از نظر كاربُردى قابل الگوگيرى يا الگوپذيرى نيست ، مانند:
- غـذاهـاى سـاده اى كـه امـام عـلى عليه السّلام ميل مى فرمود، در صورتى كه فرزندان و همسران او از غذاهاى بهترى استفاده مى كردند.
- لباس هاى پشمى و ساده اى كه امام على عليه السّلام مى پوشيد، امّا ضرورتى نداشت كه ديگر امامان معصوم عليهم السّلام بپوشند.
- در برخى از مواقع ، امام على عليه السّلام با پاى برهنه راه مى رفت ، كه در زمان هاى ديگر قابل پياده شدن نبود.
امام على عليه السّلام خود نيز تذكّر داد كه :
لَن تَقدِروُنَ عَلى ذلِك وَلكِن اَعينوُنى بِوَرَعٍ وَاجتَهاد
( شـمـا نـمى توانيد همانند من زندگى كنيد، لكن در پرهيزكارى و تلاش براى خوبى ها مرا يارى دهيد) (4)
وقـتـى عـاصـم بـن زيـاد، لبـاس پـشـمى پوشيد و به كوه ها مى رفت و دست از زندگى شـُسـت و تـنـهـا عـبـادت مـى كرد، امام على عليه السّلام او را مورد نكوهش قرار داد، كه چرا اينگونه زندگى مى كنى ؟
عاصم بن زياد در جواب گفت :
قَالَ: يَا اءَمِيرَ المُؤ مِنِينَ، هذَا اءَنتَ فِى خُشُونَةِ مَلبَسِكَ وَجُشُوبَةِ مَاءكَلِكَ!
(عاصم گفت ، اى اميرمؤ منان ، پس چرا تو با اين لباس خشن ، و آن غذاى ناگوار بسر مى برى ؟)
امام على عليه السّلام فرمود :
قـَالَ: وَيـحـَكَ، إِنِّى لَسـتُ كـَاءَنتَ، إِنَّ اللّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى اءَئِمَّةِ العَدلِ اءَن يُقَدِّرُوا اءَنفُسَهُم بِضَعَفَةِ النَّاسِ، كَيلاَ يَتَبَيَّغَ بِالفَقِيرِ فَقرُهُ! (5)
واى بـر تـو، مـن همانند تو نيستم ، خداوند بر پيشوايان حق واجب كرده كه خود را با مردم ناتوان همسو كنند، تا فقر و ندارى ، تنگدست را به هيجان نياورد، و به طغيان نكشاند.
دوّم ـ اقسام الگوهاى رفتارى
بـعـضـى از رفـتـارهـاى امـام عـلى عـليـه السـّلام زمـان ومكان نمى شناسد، و همواره براى الگوپذيرى ارزشمند است مانند:
1 ـ ترويج فرهنگ نماز
2 ـ اهميّت دادن به نماز اوّل وقت
3 ـ ترويج فرهنگ اذان
4 ـ توجّه فراوان به باز سازى ، عمران و آبادى و كشاورزى و كار و توليد
5 ـ شهادت طلبى و توجّه به جهاد و پيكار در راه خدا
6 ـ حمايت از مظلوم و...
زيرا طبيعى است كه كيفيّت ها متناسب با زمان و مكان و شرائط خاصّ فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعى در حال دگرگونى است .
گـرچـه اصول منطقى همان كيفيّت ها، جاودانه اند، يعنى همواره ساده زيستى ، خودكفائى ، سـاده پـوشى ارزشمند است ، امّا در هر جامعه اى چهار چوب خاصّ خودش را دارد، پس كميّت هـا و اصـول مـنـطقى الگوهاى رفتارى ثابت ، و كيفيّت ها، و چگونگى الگوهاى رفتارى متغيّر و در حال دگرگونى است .
(الگوهاى رفتارى امام على عليه السّلام