الگوهاي رفتاري و عنصر زمان و مكان











الگوهاي رفتاري و عنصر زمان و مکان



رفتارهاي امام علي عليه السلام برخي اختصاصي و بعضي عمومي است، که بايد در ارزيابي الگوهاي رفتاري دقّت شود.

گاهي عملي يا رفتاري را امام علي عليه السلام در شرائط زماني و مکاني خاصّي انجام داده است که متناسب با همان دوران و شرائط خاصّ قابل ارزيابي است، و الزامي ندارد که ديگران همواره آن را الگو قرار داده و به آن عمل کنند، که در اخلاق فردي امام علي عليه السلام نمونه هاي روشني را جمع آوري کرده ايم، و ديگر امامان معصوم عليه السلام نيز توضيح داده اند که:

شکل و جنس لباس امام علي عليه السلام تنها در روزگار خودش قابل پياده شدن بود، امّا هم اکنون اگر آن لباس ها را بپوشيم، مورد اعتراض مردم قرار خواهيم گرفت.

يعني عُنصر زمان و مکان، در کيفيّت ها تأثير بسزائي دارد.

پس اگر الگوهاي رفتاري، درست تبيين نگردد، ضمانت اجرائي ندارد و از نظر کاربُردي قابل الگوگيري يا الگوپذيري نيست، مانند:

- غذاهاي ساده اي که امام علي عليه السلام ميل مي فرمود، در صورتي که فرزندان و همسران او از غذاهاي بهتري استفاده مي کردند.

- لباس هاي پشمي و ساده اي که امام علي عليه السلام مي پوشيد، امّا ضرورتي نداشت که ديگر امامان معصوم عليهم السلام بپوشند.

- در برخي از مواقع، امام علي عليه السلام با پاي برهنه راه مي رفت، که در زمان هاي ديگر قابل پياده شدن نبود.

امام علي عليه السلام خود نيز تذکّر داد که:

لَنْ تَقْدِروُنَ عَلي ذلِک وَلکِن اَعينوُني بِوَرَعٍ وَاجْتَهاد

(شما نمي توانيد همانند من زندگي کنيد، لکن در پرهيزکاري و تلاش براي خوبي ها مرا ياري دهيد[1] .

وقتي عاصم بن زياد، لباس پشمي پوشيد و به کوه ها مي رفت و دست از زندگي شُست و تنها عبادت مي کرد، امام علي عليه السلام او را مورد نکوهش قرار داد، که چرا اينگونه زندگي مي کني؟

عاصم بن زياد در جواب گفت:

قَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، هذَا أَنْتَ فِي خُشُونَةِ مَلْبَسِکَ وَجُشُوبَةِ مَأْکَلِکَ!

(عاصم گفت، اي اميرمؤمنان، پس چرا تو با اين لباس خشن، و آن غذاي ناگوار بسر مي بري؟)

امام علي عليه السلام فرمود:

قَالَ: وَيْحَکَ، إِنِّي لَسْتُ کَأَنْتَ، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَي فَرَضَ عَلَي أَئِمَّةِ الْعَدْلِ أَنْ يُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ، کَيْلَا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ![2] .

واي بر تو، من همانند تو نيستم، خداوند بر پيشوايان حق واجب کرده که خود را با مردم ناتوان همسو کنند، تا فقر و نداري، تنگدست را به هيجان نياورد، و به طغيان نکشاند.









  1. نامه 5/45 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف.
  2. خطبه 3/209 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلف.