نظارت عادلانه و مستمر
مواردي در نهج البلاغه آمده که در آنها با کلمه ي بلغني (به من خبر رسيده است ) تعبير نموده است و اين از وسعت توجه و عنايت حضرت (ع) به عمل کرد کارگزاران و حضور بازرسان و ناظران او حکايت دارد. نظارت قوي و دقيق او تا آنجا گسترده است که حتي شرکت يک نماينده ي حکومت مرکزي را در بصره، بر سر سفره ي مهماني، به محاسبه مي کشد و يا قاضي را براي تنظيم سند خريد خانه ي 80 ديناري، مورد بازخواست قرار مي دهد. پسر حنيف! به من خبر رسيده است که مردي از جوانان بصره، تو را بر خواني، خوانده است و تو به آنجا شتافته اي؟ خوردني هاي نيکو برايت آورده اند و پي در پي، کاسه ها پيشت نهاده اند، گمان نمي کردم تو مهماني مردمي را بپذيري که نيازمندشان به جفا رانده است و بي نيازشان خوانده! [صفحه 16] بنگر کجايي؟ و زا آن سفره چه مي خواهي. آنچه حلال از حرام نداني، بيرون انداز و از آنچه داني از حلال به دست آمده، در کار خود ساز.[1] . امام علي (ع) در مديريت خردو کلان، نه تنها پرهيز از حرام واضح را اصل و بديهي مي داند بلکه پرهيز مدير مسلمان را از هر امر «مشتبه»، هنر و وظيفه مي شمارد. شريح پسر حارث، قاضي اميرمومنان (ع)، در دوران حکومت حضرت، خانه اي به 80 دينار خريداري کرد. چون اين خبر به گوش مولا (ع) رسيد او را فراخواند و گفت: به من گزارش داده اند که به هشتاد دينار خانه اي خريده اي، برايش تنظيم سند کرده اي و شاهداني گرفته اي! شريح گفت: اي اميرالمومنين، واقعيت همين است. علي با نگاهي خشم آلود در شريح نگريست و گفت: اي شريح بدان که در آينده اي نزديک، کسي به سراغت مي آيد که به سندت نمي نگرد و از دليل و بينه ات نمي پرسد، تو را بهت زده، از آن مي کشد و تنها به خانه ي گورت مي سپرد، پس اي شريح نيک بنگر، مبادا که اين خانه را جز با مال خود خريده باشي يا جز از راه مشروع بهايش را پرداخته باشي! که در اين صورتا خانه ي دنيا و آخرت را يکجا باخته اي![2] . نظارت و ارزشيابي، از لوازم مهم و اساسي هر مديريت است، اما آن در صورتي کارساز و ثمر بخش خواهد شد که توام با عدالت باشد. امام علي (ع) معتقد است که حاصل تلاش هر کسي را بايد براي خود او در نظر گرفت، نه آنکه اشخاصي براي به ثمر رسيدن محصولي کار کنند، اما از ديگر افراد تجليل به عمل آيد و همچنين رسم عدالت [صفحه 17] نيست که از کار کوچک شخصي بزرگ، کوه مي سازند، ولي کوهي از رنج و زحمت و ابتکار انسان گمنامي را کاه مي کنند. اميرمومنان (ع) در عهدنامه ي مالک اشتر فرمان مي دهد: «رنج و تلاش هر کسي را براي خود او در نظر گير، هرگز تلاش فردي را به حساب ديگري مگذار و ارزش خدمت هر کسي را کم تر از آنچه که هست به حساب مياور و مباداغ بزرگي کسي موجب شود که رنج و تلاش او را بزرگ شماري و يا شخصي را که نامدار نيست، کوشش بزرگ و خدمت بر ارجش را کوچک به حساب آوري.[3] .
سلامت هر مديريت و سازمان اداري، با نظارت و ارزشيابي دقيق و عادلانه بودن آن، ارتباط مستقيم دارد و چنانچه نظارتي همه جانبه و به جا بر دستگاه مديريت اعمال نگردد راهيابي فساد در آن روشن است و امروز تکثر نهادهاي نظارتي، يکي از شيوه هاي متعارف حکومت ها و مديريت هايي است که براي پيشگيري مفاسد يا به حداقل رساندن آن، بدان دل بسته اند. اميرالمومنين (ع) نه تنها اصل نظارت و ارزشيابي را ضروري تلقي مي کرد که خود نظارتي دقيق بر عمل کرد کار گزارانش داشت و با عدالتي بي مانند، آنان را مورد تشويق يا تنبيه قرار مي داد و از واليان و مسئولان خود مي خواست تا اين شيوه را به کار گيرند.
صفحه 16، 17.