مصحف امام علي و مصحف فاطمه











مصحف امام علي و مصحف فاطمه



چنان که گذشت، بنابر روايات، محتواي مصحف امام علي (ع) کلمات وحي الهي بوده است. نيز گذشت که در آن روزگار واژه «مصحف» را براي کتاب هايي ديگر نيز به کار مي برده اند و تنها به نسخه هاي قرآني مصحف نمي گفته اند. درباره مصحف فاطمه (س) نيز همين حقيقت، صادق است. بر اساس منابع گوناگوني که از کتاب يا مصحف دخت پيامبر اکرم (ص) سخن گفته اند، مي توان دريافت که حضرت پس از رحلت پيامبر اين مصحف را نگاشته است. نگارش اين مصحف بر اساس دريافت هاي معنوي و غيبي او و براي تسلاي خاطر و تحمل رنج گران فقدان پدر انجام گرفته است. بنابر اين روايات، فاطمه (س) دريافت هاي خويش را باز مي گفته و اميرمؤمنان آن ها را مي نوشته است: فجعل اميرالمؤمنين يکتب کلما سمع حتي اثبت من ذلک مصحفاً.[1] .

بنابر برخي ديگر از روايات، مصحف فاطمه (س) از نظر حجم سه برابر قرآن بوده است.[2] نکته مهمي، که روايات بسيار بر آن پاي فشرده اند، آن است که مصحف حضرت فاطمه (س) قرآن نبوده[3] و حتي در اين کتاب احکام شريعت و حلال و حرام نيز مذکور نبوده است؛ تا برخي گمان کنند از اين روايات بوي تحريف قرآن به مشام مي رسد و يا مصحف فاطمه (س) کتابي است در مقابل قرآن.

مصحف حضرت، امثال و حکم و موعظه و سخنان عبرت آميز و اخبار بوده است. کليني بنابر روايتي از امام صادق (ع) نقل مي کند که مصحف فاطمه (س)، وصيت آن بانو بوده است.[4] همچنين، در برخي اخبار آمده است که در اين مصحف، اخبار و اسرار زمان آينده مذکور بوده است.[5] بنابراين، کاربرد واژه «مصحف» بر کتاب فاطمه (س) از اين رو بوده است که هر نوشته ميان دو جلد را «مصحف» مي گفته اند؛ چنان که نوشته مرتب و منظم را «ديوان» مي گفته اند و ديوان، مدون ساختن و به گونه کتاب در آوردن است، ولي اندک اندک، کتاب شعرا را ديوان خوانده اند. اصطلاح مصحف نيز چنين بوده است و به تمام نوشته هاي مدون، مصحف مي گفته اند، اما بعدها تنها براي قرآن از آن سود جسته اند؛ تا جايي که اگر کسي واژه «مصحف» را بر زبان مي آورده، مردم قرآن را نشان مي داده اند. همين زمينه اي گشت تا برخي درباره مصحف فاطمه (س) به اشتباه افتند. درباب مصحف فاطمه (س) مطالب بسيار ديگري مطرح است که از حوصله اين مقال بيرون است.[6] .

بدين سان، تفاوتي بنيادين ميان مصحف امام علي (ع) و مصحف فاطمه (س) در کار است. مصحف امام علي (ع) بر اساس متن قرآن و نسخه پيامبر سامان يافته و مصحف فاطمه (س) بر اساس دريافت هاي معنوي و غيبي و الهام هاي دوران سخت فراق پدر. نکته ديگر آن که، بنابر روايات شيعه، از نشانه هاي امامت که مي توان به وسيله آن امام معصوم راستين را از ديگران باز شناخت، اين است که مصحف فاطمه (س) و جفر و جامعه نزد او است. امامان گاه در مقام احتجاج از اين نشانه سود برده اند. در اين گونه روايات، از مصحف فاطمه (س) بسان کتابي مستقل ياد شده است؛ مانند: خلفت فاطمة مصحفاً ما هو القرآن؛[7] عندي مصحف فاطمة ليس فيه شي ء من القرآن؛[8] مصحف فاطمة ما فيه آية من القرآن.[9] .









  1. کليني، محمد بن يعقوب، الکافي في الاصول، ج 1، ص 240، ح 2.
  2. همان، ح 1.
  3. همان، ح 3؛ صفار قمي، محمدبن حسن، بصائرالدرجات، ص 43.
  4. کليني، محمد بن يعقوب، الکافي في الاصول، ج 1، ص 241، ح 4.
  5. کليني، محمد بن يعقوب، الکافي في الاصول، ج 1، ص 241، ح 5.
  6. ر.ک: عاملي، اکرم برکات، حقيقة مصحف فاطمة عندالشيعه.
  7. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 42، ح 71.
  8. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 45.
  9. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 43.