ويژگي هاي مصحف امام علي











ويژگي هاي مصحف امام علي



ويژگي هاي مصحف امام را در گزارش هاي رسيده مي توان در دو بخش يافت. اول، بخشي است که جنبه اساسي دارد و در حقيقت، ويژگي هاي اين مصحف را سامان مي دهد که در بحث هاي آينده به آن خواهيم پرداخت. اما بخشي نيز مربوط به نشانه هاي ظاهري و در همان حال کارگشا در شناخت سيماي کلي مصحف است.

1. مصحف امام همه قرآن را در بر داشته است، نه برخي سوره ها يا آيه ها را؛ برخلاف برخي مصحف هايي که صحابه گرد آورده اند که گاهي چند مصحف مکمل يکديگر بوده اند. در روايت چهارم سليم بر اين حقيقت تصريح شده و آمده است: فلما جمعه کله... بعث اليه ابابکر.[1] يا در روايت ديگر آمده است: لم يسقط منه حرف.[2] .

2. از سوي ديگر، اگر مصحف امام پيش از زمان مورد بحث نيز نوشته شده باشد، بار ديگر توسط حضرت کتابت و کامل گشته است. به ظاهر، روايات بر اين نکته عنايت داشته اند که تأکيد شود حضرت کاتب نداشته و خود، به دست خويش، مصحف را نگاشته است. اين حقيقت را از چند روايت مي توان برگرفت. در روايت دهم سُليم آمده است: فکتبته.[3] و در روايت چهارم آمده: و کتبه بيده. و در روايت يازدهم آمده: وخط يدي.[4] در جاهاي ديگر نيز اين تعبير آمده است که آن مطالب با املاي رسول اللَّه (ص) و خط اميرمؤمنان (ع) بوده است. البته در منابع اهل سنت، نکته مورد نظر، بيش تر بدون صراحت آمده است: فَألّفه و کَتَبه.[5] .

3. نکته ديگر، چگونگي گردآوري و نگاشتن است. آيا اين گردآوري به صورت اوراق پراکنده بوده يا طوماري در کار بوده است؟ با وضعيت نوشت افزارهاي آن روزگار، که هنوز کاغذ در جزيرة العرب موجود نبوده و پوست حيوانات قيمتي نيز در اختيار همه نبوده و اگر بوده به شکل کنوني ميان دو جلد نبوده، امام مصحف را چگونه نگاشته است؟

روايات با تعبيرهايي گوناگون به اين پرسش ها پاسخ داده اند. بنا بر برخي روايات، جمع آوري مصحف در ميان دو لوح بوده است: قد جمعتُهُ مِن اللّوحينِ؛[6] حتّي يجمع القرآن بين اللّوحين.[7] البته معلوم نيست معناي اين دو عبارت متفاوت است يا نقل به معنا و اختلاف در تعبير است. در روايتي ديگر آمده است که حضرت اين مصحف را در پارچه و لباس نگاشته است،[8] در حالي که در جايي ديگر رنگ پارچه نيز مشخص شده است: فجمعه في ثوب اصفر.[9] .

4. نوع گردآوري، بديع و ابتکاري و انحصاري بوده است. عکرمه، که از مخالفان حضرت به شمار مي آيد، از اين حقيقت سخن گفته است: لو اجتمعت الانس والجنّ علي ان يؤلّفوه ذلک التأليف ما استطاعوا.[10] در روايتي ديگر، همين معنا از طريق شيعه نقل شده و آمده است که مانندش را در جمع و حفظ کسي نياورده و در اين جهت که کسي بتواند شرايط نزول را رعايت کند، کاري بي نظير بوده است.[11] .









  1. هلالي، سُليم بن قيس، کتاب سُليم، ج 2، ص 581.
  2. هلالي، سُليم بن قيس، کتاب سُليم، ج 2، ص 656.
  3. هلالي، سُليم بن قيس، کتاب سُليم، ج 2، ص 625.
  4. هلالي، سُليم بن قيس، کتاب سُليم، ج 2، ص 581 و657.
  5. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابي طالب، ج 2، ص 50.
  6. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابي طالب، ج 2، ص 150.
  7. حسکاني، عبيداللَّه بن عبداللَّه، شواهد التنزيل، ج 1، ص 37.
  8. حسکاني، عبيداللَّه بن عبداللَّه، شواهد التنزيل، ج 1، ص 37.
  9. قمي، علي بن ابراهيم، تفسيرالقمي، ج 2، ص 455.
  10. ابن ضريس، فضائل القرآن، ص 36.
  11. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص 193.