مقدمه
از آن جا که خلفاي سه گانه مصحف علي (ع) را نپذيرفته اند و اين کتاب هم اينک در دسترس نيست، گروهي قائل به تحريف قرآن شده اند. همين امر، جنجال هايي را درباره چگونگي محتواي مصحف پديد آورده و مباحث کلامي ويژه اي را پي ريخته و شبهه هايي را درباره اصل مسئله و چگونگي آن مطرح ساخته است. پژوهش درباره چگونگي اين مصحف و پاسخ دادن به شبهه ها براي روشن شدن واقعيت بسيار سودمند است. در آغاز اين بحث مي کوشيم واژه «مصحف» و پيشينه به کارگيري آن را در روزگار پيش از اسلام و پس از اسلام توضيح دهيم و آن گاه چگونگي استعمال اين واژه را در روايات بررسي کنيم. سپس مي کوشيم استنادات تاريخي و حديثي مصحف را در منابع شيعي و سني نشان دهيم و ديدگاه ناقدان و قرآن پژوهان را بازگوييم و به پژوهش نهيم. اما بي گمان، مهم ترين بخش پژوهش در آن جا است که ويژگي هاي مصحف و جلوه دروني و بروني اش را به بحث مي گذاريم. همچنين، بايسته مي نمايد مقايسه اي ميان مصحف امام و مصحف حضرت فاطمه (س) صورت پذيرد و تفاوت هاي جوهري آن ها شرح داده شود. در بخشي ديگر به ويژگي هاي مصحف امام علي (ع) پرداخته ايم. در اين بخش، افزون بر ارزيابي روايات و استنادات، به شرح واژگان و روايات و تفسير جمله هاي رسيده درباره ويژگي هاي مصحف - به ويژه در مبحث ترتيب نزول - نيازمنديم. در بخشي ديگر از پژوهش خويش، کتاب علي (ع) و مصحف علي (ع) را با يکديگر مقايسه کرده ايم. از آن جا که رواياتي بسيار درباره کتاب علي (ع) در منابع شيعه و سني به چشم مي آيد، ويژگي هاي اين کتاب را برشمرده ايم و اين مسئله را مطرح ساخته ايم که آيا مي توان مصحف علي (ع) را همان کتاب علي (ع) پنداشت. سرانجام، پايان بخش پژوهش حاضر را به طرح شبهه ها و پاسخ ها اختصاص داده ايم.
از بحث انگيزترين موضوعات تاريخ قرآن، بحث درباره مصحف امام علي (ع) است. اين موضوع از چند جهت مورد بحث و گفت وگو است؛ از جهتي بحث درباره گردآوري قرآن و آغاز تدوين اين کتاب آسماني و از جهتي، تاريخچه تفسير و علوم قرآني. پژوهش گران بسياري مي خواهند بدانند که مصحف امام چه بوده و آيا چنين کتابي وجود خارجي داشته و علي (ع) نخستين گردآورنده قرآن بوده است. ديگر آن که آيا اين کتاب تنها نسخه اي از قرآن بوده است يا چيزي مفصل تر از قرآن، و اگر تنها قرآن بوده است، به چه ترتيبي و کيفيتي. آنان برآنند تا بدانند که مصحف علي (ع) به ترتيب نزول گردآوري و تنظيم شده است يا کسي اين مصحف را نديده و تنها گزارشي را نقل کرده است. پرسش ديگر درباره استناد به روايات مصحف است که آيا چنين رواياتي تنها در منابع شيعه آمده اند يا در منابع اهل سنت نيز نقل شده اند. پرسش هاي ديگري نيز هست که آيا ميان کتاب علي (ع) و مصحف علي (ع) تفاوتي هست و يا اين دو، مجموعه اي يگانه را تشکيل مي دهند؛ حدود دلالت و جايگاه نقل اين روايات کجا است و از آن مهم تر، ويژگي هاي اين مصحف بنابر همين دسته از اخبار چيست.