امور دفتري
علاوه بر تاسيس دبيرخانه، سبک نامه نگاري نيز به دستو رعلي اصلاح شد. در اين باره به دبير خود عبيدالله بن ابي رافع دستور داد: الق دواتک واطل جلقه قلمک و فرج بين السطور و قرمط بين الحروف فان ذلک اجد بصباحه الخط.[1] . در دوات خود ليقه بگذار و زبانه ي قلم را بلند بتراش و بين سطرها فاصله بده و حروف را نزديک هم بنويس که موجب زيبايي خط خواهد بود. نيز طي بخشنامه اي به کارگزاران خود دستور داد از اتلاف کاغذ و وقت، پر گويي و نوشتن مطالب غير لازم در نامه هاي اداري اجتناب نمايند: ادقوا اقلامکم و قاربوا بين سطورکم و احذفوا من فضولکم واقصدو اقصد المعاني و اياکم و الاکثارفان اموال المسلمين لا يحتمل الا ضرار.[2] . بعلاوه زبان عربي را که با درهم شدن مليت ها و لهجه هاي گوناگون در صدر اسلام و رواج لحن و غلط در آن، بوسيله نو مسلمانان غير عرب راه تباهي و اضمحلال [صفحه 17] مي پيمود با وضع علم نحو به شکل يکي از زبانهاي کامل و با قاعده ي دنيا، نظير زبان سنسکريت درآورد و با سبک شيوا و خاص نظم و نثر خود و بکار بردن واژه ها و اصطلاحات ابداعي آن را صورت کمال بخشيد تا جائي که زبان مشترک همه ي مسلمانان عالم شد (لا اقل در دوره ي ششصد ساله اموي و عباسي) و امروز بيش از صد ميليون نفر بدان سخن مي گويند و با اسلوب واحدي با آن چيز مي نويسند و يکي از شش زبان رسمي سازمان ملل متحد شده است. (پنج زبان ديگر: انگليسي، فرانسه، اسپانيائي، روسي، و چيني است). درباره ي شرايط انتخاب دبيران و وظايف و اهميت شغل ايشان نيز او امري به واليان صادر فرموده که اهم آنها در فرمان مالک اشتر بشرح ذيل است: پس به امور دفتري بپرداز و کارهاي خود را به بهترين دبيران بسپار. ثبت و ضبط نامه هائي را که حاوي نقشه ها و اسرار پنهاني تست به کسي بسپار که همه ي صلاحيت هاي اخلاقي را در خود جمع داشته باشد، کسي که مقام او را سرکش و مغرور نسازد و به ستيزگي و مخالفت با تو در حضور جمع گستاخ نکند، و از عرض مکاتبات عاملان به تو و نوشتن پاسخهايي که دستور مي دهي غفلت نورزد و در آن چه براي تو مي گيرد يا آن چه از سوي تو مي دهد امانت را رعايت کند، پيماني که از سوي تو منعقد مي کند و هر قرار دادي را که به سود تست سست و ضعيف نکند و از گشودن گره هر پيمان که به زيان تو بسته شد عاجز نباشد و وظيفه و اندازه ي نفس خود را در کارها خوب بدان، که هر کس در شناخت خود جاهل باشد در شناخت ديگران نادان تر است. و نبايد که دبيران را تنها به اتکاء هوس و فراست و اطمينان و حسن ظن خود برگزيني، زيرا بعض مردان با ظاهر سازي و خوش خدمتي و تملق بر هوش واليان سبقت مي گيرند و در پس ظاهر آراسته ي خود فاقد هر گونه صداقت و امانت و درستکاري مي باشند. بهترين راه ارزش يابي دبيران وضع خدمت و رفتاريست که با واليان صالح پيش از تو داشته اند. آن گاه کساني را که در ميان مردم اثر بهتري گذاشته و او را بيشتر به امانت داري مي شناسند برگزين. اين حسن انتخاب تو دليل بر آنست که در پيشگاه خدا و نزد کسي که ترا به ولايت گماشته فرمانبرداري شايسته هستي. براي هر قسمت از کارهايت يکي از دبيران مجرب را مامور کن که قدرت و شجاعت کار داشته باشد و در برابر شغل هاي بزرگ از ميدان بدر نرود و تراکم و کثرت کارها موجب پريشاني حواس او نشود. اين را نيز بدان که هر عيبي در دبيران تو باشد و تو خود را از آن به غفلت و ناداني بزني به حساب تو گذاشته مي شود.[3] . [صفحه 18]
نخستين دفتر ثبت و ضبط اسناد و بايگان نامه هاي دولتي نيز در زمان اميرالمومنين تاسيس گرديد و پيش از او چنين نظمي وجود نداشت (امير علي). نامه هاي رسمي مهم را غالبا خود او مي نوشت و بعضي را هم منشيان وي مي نوشتند. سجع مهر او «لله الملک» و «نعم القادر الله» بود که برنگينهايي از آهن، چيني، فيروزه، عقيق و ياقوت حکاکي کرده بودند. انگشتري را در دست راست مي کرد و همه ي اسناد را خود مهر مي نمود. چهار منشي به نامهاي: عبيدالله بين ابي رافع و سيعد بن همداني و عبد الله بن جعفر بن ابي طالب و عبيدالله بن عبدالله بن مسعود داشت. سلمان فارسي نيز وظيفه ي حجابت و درباني او را عهده دار بود.
صفحه 17، 18.