خردگرايان افراطي
اي طيب، اي فرمانرواي همه هستي و شما اي فضيلت و عقل و حقيقتکه گراميترين پروردگان دامان اوييد، تا ابد خدايان ما باشيد. اينان بر بهره مندي انسان از ابراز عقل و انديشه تکيه ميکردند؛ جايي برايوحي و پيام آسماني نميديدند و چنان ميپنداشتند که تنها «دين خِرَد» برايبشر ضرورت دارد. اين گروه ميگفتند: اگر قرار است به وحي و پيامبريمعتقد باشيم، کدام پيامبر از عقل بهتر و کدام فرمان از فرمان عقلحرکتآفرينتر؟ ابوالعلاء معرّي (363ـ449 ق) شاعر پرآوازه قرن پنجمهجري قمري، در اين باره ميگويد: اثنان اهلُ الارض ذو عقل بلادين و آخَرُ دَيّنٌ لا عقلَ له زمينيان دو دستهاند: خردمند بيدين و ديندار بيخرد.
گروه دوم که آنان را خردگرايان افراطي ميناميم، در نقطه مقابل گروهنخست جاي دارند و در ستايش خرد و خردورزي تا آن جا پيش رفتهاند که آنرا در مسند خدايي نشانده، گفتهاند: