چه جاي سنجش است
براي پي بردن به شخصيت علي (ع)، و براي ادراک مکتب او و تأثير تريبت او و فهم سخنان او بايد زندگاني نامه ي پيروان محب و معاصر او از قبيل سلمان پارسي، و ابو ذر غفاري، عمار ياسر، و حجر، و عمرو بن حمق و اصحاب کربلا ونظايرشان و ديگر پيروان را که هم عصر او نبوده اند ديد، که چسمه ساران آن کوهسار بلند، و تابندگان به نور آن آفتاب ارجمند بوده اند؛ آنگاه درجه ي تفکر و پايه ي کردار انساني و فداکاري و دليري و آزادگي شان با نخبگان دودمان بشر سنجيده شود و معلوم گردد که آيا برنامه ي علي (ع) براي اداره ي اجتماع بشر نقصي داشته است يا نقص از پيرواني است که از عمل به آن دست کشيدند.
اينک اگر سخني در سنجش رفت براي جلب توجه کساني است که شيفته ي فريبهاي تاريخ يا آثار تعصب آميز سود جويان اند که بعضي را به خطا يا به مصلحت، مردم عظيم جلوه داده اند و اشاراتي مختصر به جهات سجاياي انساني، ورنه قياس ذره و آفتاب قياسي است «که خنده آرد خلق را».