نگاهي به تاريخ
نيز هيچ کس نيست که زندگانيش از آغاز تا به انجام با کوچکترين قول و فعل، بي کم و کاست، با همه ي دقايق، در صفحه ي تاريخ و در دفتر قلوب و ارواح ثبت افتاده باشد، که مردم همه يا محب صادق او بودند و از اين رو سراپا، چشم و هوش به آن قبله ي مقصود مي داشتند تا به آن چراغ هدايت راه سعادت جاويد يابند؛ يا دشمن شوخ چشم و بي باک و سراپا چشم عيبجويي و بدانديشي، تا ازوي خطايي بينند و عيبي جويند. پس، خصوصيات سيماي تاريخ او، در دفتر تاريخ چنان به دقت و شرح، توضيح شده است که گويي همواره رو يا روي او ايستاده ايم و خلقت عظيم و چهره ي مقدسش را مي بينيم و حيات فروزان و بيکرانه اش را در موج کلماتش احساس مي کنيم، و سخنان [صفحه 3] آسمانيش را با همان آواي جانبخش مي شنويم. حال آنکه، بيشتر ناموران و بزرگان واقعي تاريخ را از روي معيارهاي احتمالي و نحوه ي تأثير و نفوذشان در محيط مي شناسيم و تصوير واقعي شان در زير نقش و نگار افسانه ها پنهان است. آنان همه ابناي بشر بوده اند و در محدوده ي اوضاع و احوال مادي و بيئه و شرايط زيست، و استعداد و سيرت اعمال بشري، در طبقه اي و در شهربندي اسير بوده اند. خردمند حکيم را در پيکار و جنگ دست نبوده و پيکارگر را در قلمرو سخن، و سخنور را در منطقه ي زهد و پارسايي، و پارساي زاهد را در ميدان سياست، وسياستمدار را در گلستان راستي و درستي، و بسياري از آن نخبگان را در عواطف و وظايف خانوادگي راه نبوده است و تقريبا هيچ يک را جز پيغمبران از رنگ تعلق خلاصي نبوده است. اما به گواهي تاريخ، علي (ع) در همه ي آفاق فکر و عمل، رهروي زبده و کارشناسي خبره بوده است و به مناسبت روش زندگاني با همه ي طبقات و همه ي مردم و در همه ي امور اجتماعي و فردي، از محراب عبادت و نهانخانه ي راز و نياز با پروردگار، تا پهنه ي گيرودار اجتماعي و ميدان ادب و حکمت، پيشتاز چالاک، و در همه ي جوانب انسانيت و آفاق اخلاق رهرو ممتاز و يگانه مرد عمل بوده است.
در صحنه ي تاريخ، جز رسول مکرم (ص) هيچ کس چون علي (ع)، نخستين شاگرد و پيرو او نيست، که در عمري چنان کوتاه، از اوان زندگاني تا شهادت به لقاي پروردگار، چه به هنگام خلافت، چه به جز آن هنگام، در همه ي امور اجتماعي خواه در پهنه ي سياست، خواه در ميدان پيکار، در اداره ي کشورهاي اسلامي، مرکز ثقل امور و يگانه مرد عمل و تأثير بوده باشد و خرد و شمشير و زبان را يکسان در هدف خدايي به نحوي فريد به کار انداخته باشد و نفوذ و تأثير آفتاب وجودش، از آن هنگام که در کالبد مادي مي زيست تا امروز که فراي زمان و مکان است، همچنان در کار تأثير و عمل باشد.
صفحه 3.