المقصد الاقصي در منابع كتاب شناسي












المقصد الاقصي در منابع کتاب شناسي



«مقصد الاقصي» در منابع مختلف کتاب شناسي معرّفي شده است، از جمله«کشف الظنون»، «الذريعه»، «فهرست منزوي»، «استوري» و… اما در بعضي از منابع اشتباه هايي رخ داده است. حاجي خليفه اين کتاب را با «مقصد الاقصي» نگاشته عزيزبن محمد نسفي، که رساله اي عرفاني است، درهم آميخته است و در«کشف الظنون» آورده است: المقصد الاقصي في التصوّف لعزيز بن محمد النسفي المتوفي سنة«533» و ترجمته للمولي کمالي الدين حسين الخوارزمي… و قد شهد لتأليف الخوارزمي صاحب حبيب السير بالفضل في البلاغة… و ذکر ان له ترجمة مسماة بالمقصد الاقصي.[1] در فهرستواره کتابهاي فارسي ضمن معرفي«المستقصي في شرح المجتلي» آمده است: اين کتاب دو ترجمه دارد: يکي به نام«المقصد الاقصي» از کمال الدين حسين خوارزمي؛ دومين آن بي نام ويژه از ناشناسي است که از خود مطالبي در مناقب امامان تا حضرت رضا[عليه السلام] بر آن افزوده است… نسخه هاي اين دو ترجمه درهم آميخته و نياز به بررسي دارد.[2] اين درحالي است که با مطالعه متن کتاب و مشاهده قراين موجود در آن، به نظر مي رسد که ترجمه خوارزمي از کتاب«المستقصي» که به«مقصد الاقصي» نامبردار است، همان است که در پايانش مترجم شرح حال ائمه هدي(ع) را افزوده است. مترجم در ابتداي کتاب مي گويد:«اين کتاب شريف و نسخه لطيف راسمقصد الاقصي في ترجمة المستقصيز نام نهادم» و به نام خود چنين تصريح کرده: «بنده ضعيف محتاج رحمت خداوند غني قوي، حسين بي الحسن خوارزمي الکبروي ـ رزقه الله التحلي بالصفات اللاهوتيه و التخلي من السمات الناسوتيه ـ». نام خوارزمي«حسين» بوده و در اشعارش به نام خود تصريح مي نمايد، وي با دانشمندان خراسان ارتباط داشته و علاقه اش به اهل بيت(ع) خصوصاً امام رضا(ع) نه تنها از کتاب«مقصد الاقصي»، بلکه از ديگر تأليفاتش نيز هويداست. از علامه حسن زاده آملي ـ که شرح «فصوص الحکم» خوارزمي را تصحيح نموده و در دست چاپ دارند ـ نقل مي کنم که فرمودند: قرايني در دست هست دالّ بر اينکه حسين خوارزمي شيعه است و به جهت نزديکي افکارش با تشيع حداقل او را متشيع مي دانيم. نسخ خطي«المقصد الاقصي» از«مقصد الأقصي» نسخه هاي کمي باقي مانده است. طبق تفحص ما نسخه خطي از اين کتاب در کتابخانه هاي معروف ايران موجود نيست و نسخ محدود شناسايي شده، متعلق به کتابخانه هاي خارج از کشور است؛ از جمله نسخ ذيل: 1ـ نسخه کتابخانه سليم آغا که در سال 894 ق کتابت شده است؛ 2ـ نسخه آصفيه[3] با تاريخ کتابت 1152 قمري؛ 3ـ نسخه تفليس که در قرن 18 ميلادي استنساخ شده است؛ 4ـ نسخه متعلق به موزه بريتانيا که از قرن شانزده ميلادي است و تملکي به تاريخ 1005ق در نسخه مشاهده مي شود، اين نسخه در 400 برگ 23 سطري به خط نستعليق است.[4] فيلم نسخه اخير در بين ميکرو فيلم هاي کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران به شماره 1280 موجود است و در فهرست ميکرو فيلم ها معرّفي شده است.[5] نوشتار حاضر با استفاده از عکسي که از فيلم مذکور تهيه شده، تنظيم و تصحيح شده است.









  1. کشف الظنون، ج52، ص1805 و 1806.
  2. فهرستواره کتابهاي فارسي، احمد منزوي، ج3، ص1593.
  3. فهرست آصفيه، ج1، ص482.
  4. ادبيات فارسي بر مبناي تأليف استوري(ص775)، شش نسخه خطي از«مقصد الأقصي» را شناسانيده است. همچنين نگاه کنيد به: فهرست نسخه هاي خطي فارسي، منزوي، ج 6، ص4437.
  5. فهرست ميکرو فيلمهاي کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران، ج1، ص203.