المقصد الأقصي في ترجمة المستقصي
موضوع کتاب، تاريخ پيامبر اکرم(ص)، خلفا و امامان معصوم(ع) است. اين کتاب ترجمه«المستقصي» است که آن نيز شرح بر«المجتلي» است. «المجتلي» و «المستقصي» هر دو از تأليفات عبدالسلام بن محمدبن[ابي] الحسن علي الحجّي الفردوسي الاندر سفاني[اندرستاني] است که از دانشمندان و محدثان قرن ششم هجري بوده است که ظاهراً در جرجان(گرگان) سکني داشته است. خوارزمي در مقدمه«المقصد الاقصي» مي نويسد: کتاب مستقصي که در شرح«مجتلي» است از تأليف شيخ امام و حبر همام ثقة الحفاظ رضي الحرمين ابوالکرم عبدالسلام بي محمدبن الحسن علي الحجي الفردوسي الاندرسفاني ـ اسکنه الله في فراديس الجنان و تغمدّه بالرحمة والغفران ـ در تحقيق و توضيح صفات و غزوات مصطفي و در تبيين و تشريح… خلفاء راشدين و ائمه هدي، آيتي است عظيم و عنايتي است قصوي… صاحب مستقصي در سبب تأليف کتاب آورده است که سيد قراء اهل اسلام ابوالقاسم محمود بن احمد از من التماس شرح«مجتلي» کرد و التماس او مبذول داشتم. شيخ عبدالسلام در ابتداي«المستقصي» آورده است: جمع کردم در اين کتاب به تأييد ملک وهاب، مسموعات خود را از اصول احاديث و قوانين آن و تفتيش نمودم مکتوبات و مجازات خويش را از نسخ اخبار و دواوين آن و ابتدا به ذکر مولد نبي ساختم و روايت صحيحين و موطأ را مقدم داشته، به ساير مسانيد نيز پرداختم؛ بعد از آن ذکر فتوح خلفاء اربعه به تقديم رسانيدم و اکمال مدّت خلافت به ذکر اميرالمؤمنين حسن ـ رضي الله عنهم اجمعين ـ کردم؛ چه مدّت خلافت او شش ماه تمام مي گردد…. ديگر وصيت آنکه هر که به کتاب«مستقصي» اشتغال کند بايد که کتاب«مجتلي» را مقدم دارد؛ از آنکه هرچه در اين مشروح مذکور است در آن مختصر، برسبيل رمز و اشارت مرموز است، امّا همه آن مختصر در اين مشروح مسطور نيست. اندرسفاني«المستقصي» را در بيست و پنج باب تنظيم نموده است که بيست و يک باب آن مخصوص سرگذشت پيامبر اکرم(ص) است و چهار باب ديگر آن به تاريخ خلفا تا امام حسن(ع) اختصاص دارد. خوارزمي چنانکه در مقدمه ترجمه اش آورده است، شش مقصد و يک تتمه به باب بيست و پنجم کتاب افزوده و طي آن شرح حال بقيه امامان معصوم(ع) را نيز آورده است.