آخرين سخن
در خاتمه بايد گفت که مالک اشتر، قهرمان قهرمانان و بازوي توانمند و دست راست اميرمؤمنان عليه السلام و پيش مرگِ آن حضرت عليه السلام بود، او براي علي عليه السلام همان گونه بود، که علي عليه السلام براي رسول خدا صلي الله عليه و آله بود، معاويه مالک را بازوي راست علي مي خواند و با مسموم شدن او راه براي تسخير مصر، حجاز، عراق و يمن توسط شاميان هموار شد. زندگي او ذلت شام بود و مرگش ذلت عراق، نفوذ او در ميان ملت عراق به حدي بود که پس از شهادت او، لشگر عراق هرگز نتوانستند موضع محکم و روشني اتخاذ نمايند، خود مردم بارها مي گفتند: اگر ما در اطاعت از اميرالمؤمنين عليه السلام اين گونه ضعيف و ناتوانيم تنها به اين دليل است که ديگر مالک اشتر نيست که در برابر تنگ نظري و سست عنصري اين جمع پراکنده بايستد و مردم را به دور اميرمؤمنان مجمتع سازد و در همين خصوص اميرمؤمنان آنان را نکوهش مي کرد و مي فرمود: واي بر شما، مگر حق من بر شما از حق مالک کمتر است، آيا مگر او حقي فراتر از حق جوار و حق مسلماني بر گردن شما داشت و حال آن که من ولي و امير شما هستم و با اين وجود سخنم را نمي شنويد؟! خدايش او را رحمت کند. ما هم در ادامه دعاي امام عليه السلام مي گوييم: خدايا مالک را رحمت کن و در جوار مولايش اميرالمؤمنين علي عليه السلام قرار ده، آمين يا رب العالمين.