جنگ جمل و رشادت هاي مالک اشتر
جنگ جمل به عنوان نخستين جنگ داخلي مسلمين، دقيق ترين معيار سنجش ميزان ايمان و ارادت اصحاب علي عليه السلام به آن حضرت عليه السلام و بهترين ملاک ارزيابي عملکرد اصحاب جليل القدر پيامبر اسلام و مشاهير تابعين[1] به شمار مي رود. مالک اشتر چون عمّار ياسر و صعصعة بن صوحان و زيد بن صوحان و ديگران، در اين جنگ حماسه هاي جاويداني آفريد. او به دست خود در همين نبرد تعداد زيادي از مشهورترين قهرمانان و جنگ جويان سپاه دشمن را به هلاکت رساند، تدابير هوش مندانه او در خدمت مولا و مقتدايش اميرالمؤمنين عليه السلام باعث شد که همه صفوف مستحکم دشمن به زودي به هم بريزد و مقاومتشان در هم بشکند. ابن ابي الحديد از کلبي از مردي از انصار نقل مي کند که مي گفت: من در جنگ جمل در صف اول ايستاده بودم ناگاه علي عليه السلام سر رسيد، به سوي او برگشتم، فرمود: محل اجتماع اصلي دشمن و نقطه قوت آنها کجاست؟ گفتم: در کنار عايشه. همو از ابو مخنف نقل مي کند: در اين موقع حضرت علي عليه السلام براي مالک اشتر پيام فرستاد که بر ميسره سپاه دشمن حمله کند، اشتر حمله کرد و با هلال بن وکيع که سرپرستي گروهي از ناکثين را بر عهده داشت جنگيد و هلال را به هلاکت رساند و تمام ميسره سپاه به سوي هودج عايشه عقب نشيني کرد و به آن جا پناه برد. در اين هنگام افراد قبيله هاي أزد، ضبه، ناجيه و باهله از سپاه بصره خود را به اطراف شتر عايشه رساندند و آن را احاطه کردند تا از خطر مصون بمانند، در اين شرايط با حملات نيروهاي علي عليه السلام جنگ شديدتر شد و تنور آن داغ تر گرديد و «کعب بن صور»، قاضي بصره در حالي که لگام عايشه در دستش بود به هلاکت رسيد و پس از او «عمرو بن يثربي» که مردي شجاع و سوارکاري بي باک از سپاه بصره بود و جمعي از سران سپاه علي عليه السلام را به شهادت رسانده بود نيز کشته شد.[2] نيروهاي امام عليه السلام در راه پيروزي قرار گرفتند، و مالک اشتر در اين زمينه نقش بسزايي ايفا مي کرد.
پس از آن که ياران امام عليه السلام از کوفه آمدند و به سپاهيان ملحق شدند، حضرت با تمام نيرو از ذي قار به حومه بصره حرکت کردند، و در مقابل سپاه ناکثين قرار گرفتند، امام عليه السلام تمام تلاش خود را براي اقناع طلحه و زبير و وادار ساختن آنها به صلح و آشتي و عمل به کتاب خدا و سنت پيامبر صلي الله عليه و آله به کار بست و در اين راستا نمايندگاني براي گفت و گو با آن رهبران شورشي به ميان سپاه دشمن فرستاد، امّا تمام اين تدابير بي نتيجه ماند و سرانجام جنگ سختي در گرفت که ضايعات جاني و خسارت هاي مالي فراواني بر جاي گذاشت، و تعدادي از اصحاب پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در اين واقعه تلخ و تکان دهنده به شهادت رسيدند که از يک سو اميرمؤمنان عليه السلام را از نصايح و شفقت هاي بي دريغ خود محروم نمودند و از ديگر سو، آن حضرت را با رنج ها و مرارت هاي پر حادثه ترين و خونبارترين مقطع تاريخ اسلام، تنها گذاشتند.