آگاهي سياسي امام و آمادگي براي نبرد با معاويه
اَيُّهَا النّاسُ فَإنِّي فَقَأتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ وَلَمْ يَکُنْ لِيَجْتَرِيَ عَلَيْها اَحَدٌ غَيْري بَعْدَ اَنْ ماجَ غَيْهَبُها وَ اشْتَدَّ کَلَبُها. «اي مردم من چشم فتنه و فساد را کور کردم و غير از من کسي بر دفع آن فتنه و فساد بعد از اينکه ظلمت و تاريکي آن بالا گرفته و رو به افزايش نهاده وشرّ و سختي آن همه جا را فرا گرفته و هاري آن فزوني يافته بود، جرأت نداشت.»[1] . امام علي عليه السلام مي خواهد بفرمايد: اگر من با نهضت «خارجي گري» در دنياي اسلام مبارزه نمي کردم، ديگر کسي پيدا نمي شد که جرأت کند با اين چنين جمعيّتي که پيشانيشان از کثرت عبادت پينه بسته بود بجنگد.[2] . بنا به نقل ناسخ، غائله خوارج در روز نهم صفر سال چهل هجري مصادف با نوروز ايرانيان پايان يافت.[3] . امام عليه السلام براي اينکه مردم را به سوي دشمن اصلي متوجّه سازد، با جمله کوتاهي فرمود: اِنَّ اللَّهَ قَدْ احْسَنَ بِکُمْ وَ اَعَزَّ نَصْرَکُمْ فَتَوَجَّهوا مِنْ فُورِکُمْ هذا اِلي عَدُوُّکُم. «همانا خداوند بر شما احسان کرد و پيروزي عزّت بخش را نصيبتان قرار داد اکنون با اين آمادگي به سوي دشمن اصلي خود (يعني معاويه و يارانش) حرکت نمائيد.» جمعي همراه اشعث بن قيس در پاسخ گفتند: (يا اميرالمؤمنين تيرهاي ما تمام و شمشيرهاي ما کند و سرنيزه هايمان فرسوده گرديده، بهتر است که ما را به کوفه برگرداني تا تجهيزات جنگي خود را اصلاح نموده، تجديد قوائي بکنيم، شايد در اين مدّت هم بر عدّه ما بيفزائي تا با نيروئي بهتر و تازه نفستر به سوي دشمن بشتابيم.) امام عليه السلام آنها را به اردوگاه نخيله سوق داد و به آنها سفارش کرد؛ تا زماني که به سوي دشمن رهسپار مي شوند در اردوگاه خود بمانند و خود را براي جهاد مهيا سازند و کمتر با زن و بچّه خود مراوده و ملاقات داشته باشند. سپاهيان امام چند روزي را در آنجا ماندند ولي بعداً يکي پس از ديگري جسته و گريخته به شهر مي رفتند تا اينکه جز فرماندهان سپاه کسي با علي عليه السلام باقي نماند، حضرت با مشاهده اين وضع، ناگزير وارد شهر کوفه گرديدند.[4] .
وقتي اميرالمؤمنين عليه السلام از جنگ نهروان فراغت يافت، فرمود: