انتخاب فرماندهان لايق
نظم گرائي در ساختار ارتش انتخاب فرماندهان بومي براي رزمندگان قبائل عرب. گرچه هر فرمانده لايقي، مي تواند در تمام لشگرها، و قرارگاه هاي نظامي موفّق باشد، و تناسب قومي ونژادي هم نداشته، در چهارچوب ارزش هاي اخلاقي، و دستور العمل هاي صحيح نظامي به پيروزي برسد. امّا باتوجه به روانشناسي حاکم برنيروهاي عمل کننده در روزگاران گذشته که مردم هر قبيله اي به فرمان بزرگان قبيله خود گوش فرامي دادند، و روح تسليم پذيري آنها نسبت به بزرگان قوم خويش تحقّق داشت، براي موفّقيت بيشتر درامور نظامي، رعايت اصل «تناسب» و «سنخيّت» در انتخاب فرماندهان مي توانست نقش تعيين کننده اي داشته باشد. از اين رو حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام سعي داشت تافرماندهان هرقبيله را از بزرگان و افراد لايق و کاردان همان قبيله انتخاب کند، جز آنجا که چاره اي نمي يافت، و امکان رعايت اين اصل وجود نداشت. مسئله مهمّ ديگري که بايد در انتخاب فرماندهان بومي مورد توجّه قرار گيرد، آنکه امام علي عليه السلام تنها به دنبال اصل تناسب نبود، بلکه اصول زير را همواره در نظر داشت: الف- ارزش هاي والاي اخلاقي ب- لياقت هاي بالاي نظامي ج- بومي بودن و آگاهي از روحيّات قومي در آستانه جنگ صفّين امام علي عليه السلام با رعايت اصلِ «تناسبِ بينِ فرماندهان، لشگرها و نيروهاي عمل کننده» را به شرح زير برگزيد: حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام نيروهاي رزمي کوفه را به هفت دسته تقسيم و براي هر کدام فرماندهي انتخاب کرد، مانند: 1- سعد بن مسعود ثقفي، فرمانده قبيله قيس و عبدالقيس 2- معقل بن قيس، فرمانده قبيله تميم، ضبّه، رباب، قريش، کنانه و اسد 3- محنف بن سليم، فرمانده قبيله ازد، بجيله، خثعم، انصار و خزاعه 4- حجر بن عدي کندي، فرمانده قبيله کنده، حضرموت و قضاعه 5- زياد بن نضر، فرمانده قبيله مذحج و أشعري 6- سعيدبن مرة همداني، فرمانده قبيله هَمْدان و حمير 7- عدي بن حاتم طائي، فرمانده قبيله طَيّ درسازماندهي نيروهاي رزمي بصره نيز اصول يادشده رعايت گرديد، مانند: 1- خالدبن معمّر سدوسي، فرمانده قبيله بکربن وائل 2- عمرو بن مرحوم، فرمانده قبيله عبدالقيس 3- احنف بن قيس، فرمانده قبيله تميم، ضبة و رباب 4- شريک بن أعور، فرمانده قبيله عاليه مي بينيم که درانتخاب فرماندهان نظامي، هم ارزش هاي اخلاقي، و هم تناسب هاي قومي، مطرح مي باشند.[1] . و در جنگ صفّين نيز فرمان داد تا پرچم هائي آماده سازند. و پرچم هر قبيله را به دست بزرگان و شجاعان همان قبيله سپُرد، مانند: 1- پرچم قبيله قريش را به دست عبداللَّه بن عباس 2- پرچم قبيله کنده را به حجربن عدي کندي 3- پرچم قبيله بکر از شهر بصره را به دست حصين بن منذر بصري 4- پرچم قبيله بني تميم از شهر بصره را به دست احنف بن قيس بصري 5- پرچم قبيله خزاعه به دست عمروبن حمق 6- پرچم قبيله بني بکر کوفه به دست نعيم بن هبيره 7- پرچم قبيله بني سعد وبني رباب بصره به دست جاريه بن قدامه 8- پرچم قبيله بحيله را به دست رفاعة بن شداد 9- پرچم قبيله بني ذهل کوفه به دست يزيد بن رويم شيباني 10- پرچم قبيله بني عمر و بني حنظله رابه دست أعين بن ضبيعة 11- پرچم قبيله قضاعه و طَيّ به دست عدي بن حاتم طائي 12- پرچم قبيله بني تيم الله بن ثعلبه به دست عبداللَّه بن حجل عجلي 13- پرچم قبيله بني تميم کوفه به دست عميربن عطارد 14- پرچم قبيله حي ازد و گروهي از مردم يمن به دست جندبن زهير 15- پرچم قبيله ذهل بصره به دست خالد بن معمّر سدوسي 16- پرچم قبيله بني عمرو حنظله به دست شبث بن ربعي 17- پرچم قبيله همدان به دست سعيد بن قيس 18- پرچم قبيله هازم بصره به دست حريث بن جابر حنفي 19- پرچم قبيله بني سعد وبني رباب کوفه به دست ابوصريمه «طفيل» 20- پرچم قبيله مدجح به دست مالک بن حارث اشتر 21- پرچم قبيله عبدالقيس به دست صعصعة بن صوحان 22- پرچم قبيله بني کوفه به دست عبداللَّه بن طفيل کناني 23- پرچم قبيله عبدالقيس بصره به دست عمرو بن حنظله 24- پرچم قبيله قريش بصره به دست حارث بن نوفل هاشمي 25- پرچم قبيله بني قيس بصره به دست قبيضة بن شداد هلالي 26- پرچم قبيله لفيف قواصي به دست قاسم بن حنظله جهني توجّه داريد که پرچمداران همگان از بزرگان قبيله خود مي باشند.[2] . مسئوليّت «انتخاب فرماندهان لايق» يکي از مسئوليّت هاي مهمّ فرماندهي کلّ قوا مي باشد که امام علي عليه السلام اين اصل ضروري را در جايگاه هاي متفاوت آن رعايت مي کرد، مانند:
براي سازماندهي نيروهاي رزمي، و موفّقيّت بيشتر در امور نظامي، چند مسئله مورد توجّه امام علي عليه السلام بود: