هدفداري در نبرد
جهاد در مرحله دعوت و پس از برپائي دولت اسلامي و آن هنگام که جان خويش را سپر بلا ساخت، تا جان پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم را حفظ کند و خود را در معرض خطرناک ترين تؤطئه جاهلي که بر ضدّ پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم در شب هجرت ترتيب داده شده بود، قرار داد، تا شرّ آن تؤطئه را از آن حضرت دفع کند. پس از هجرت به مدينه منوّره نيز زندگاني علي عليه السلام حلقه هاي به هم پيوسته اي است از انواع مجاهدات بزرگ. او پرچم جهاد را در تمام جنگ ها همگام با پيامبر خدا صلي الله عليه وآله وسلم به دوش کشيد، و طلايه دار مجاهدان در صحنه هاي جهاد بود. و هرگاه کار به پريشاني مي کشيد و آتش جنگ بر افروخته مي شد، پيامبر خدا صلي الله عليه وآله وسلم او را مي طلبيد تا فتنه دشمنان را از حريم اسلام و مسلمين دفع کند. موضع گيري هاي آن حضرت در صحنه مجاهدات، سرنوشت ساز بود. آن حضرت از اهداف رسالت حمايت کرد، و خطراتي را که مي خواست نهال نوپاي اسلام را از پاي درآورد به جان خريد. اين روحيّه والاي رزمي امام علي عليه السلام در جنگ بدر، آنگاه که بسياري از سران بت پرست متّحد شده و صحنه کارزار را پُر کرده بودند، تجلّي کرد. و در اُحُد آنگاه که سپاه کفر و ضلالت، بر سپاه ايمان، غلبه کرد، علي عليه السلام طلايه دار جهاد بر عَلَيه کُفَّار و مشرکين بود و حَمَلات سپاهيان فرزندان عبدالدّار، سردمداران کُفر در مکّه را يکي پس از ديگري در هم شکست. و در جنگ احزاب آنگاه که جان ها به گلو رسيده بود و مسلمين در تنگناي شديدي افتاده بودند، آن حضرت بود که به پاخاست و کارِ جنگ را يکسره کرد و زَهر چشم سختي از دشمن گرفت و با کشتن عمرو بن عبدود اعتماد به نفس را به مسلمانان برگردانيد. کشتن عمرو، نقطه عطفي در تاريخ مبارزات و پيروزي ها بود که به دنبال آن شکست سختي بر سپاه دشمن که از نظر سربازان و اسلحه از قدرت بسيار زيادي برخوردار بودند، وارد آمد. اين امام علي عليه السلام بود که خود را به قلعه هاي خيبر زد و شتابان و بي پروا به آنها هجوم برد و با دست قلعه گشاي او دژهاي پولادين يهود سقوط کرد. تاريخ صفحات درخشاني از حماسه هاي علي عليه السلام و مجاهدات پُرافتخار او را به ثبت رسانده که جلوه هاي مَجد و عزّت و اخلاص را به نمايش مي گذارد. هر کَس تاريخ صدر اسلام و زمان رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم را بنگرد، حديث فضل و کرامت امام علي عليه السلام را در خدمت به رسالت و امّت و تاريخ اسلام مشاهده خواهد کرد. اين روحيّه والا و ارزشمند را بايد در صِدق نيّت و حجم اخلاص و ايماني جستجو کرد که قلب امام علي عليه السلام از آن مالامال بود و با چنان سرمايه معنوي بود که در اعماق اين جنگ ها با سربلندي و قامت استوار و شجاعت بي نظير و ثبات بي مانند، وارد مي شد. به اين خاطر قرآن کريم چنين روحيّه اي را که اميرالمؤمنين عليه السلام از آن برخوردار بود و در رهگذر جهاد براي سرافرازي کلمةُ اللّه به نمايش مي گذاشت، مورد ستايش و تقديس قرار داده است. اين قرآن کريم است که علي عليه السلام را در آنروز (که خود را سپر بلاي جان پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم ساخت) ستوده و مي فرمايد: وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ[1] . (از ميان مردم کسي هست که جان خويش را به خدا مي فروشد و از اينکار تنها رضاي خدا را مي طلبد.) قرآن از اين رو از عمق صدق و اخلاص نيّت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام پرده برمي دارد.[2] . آري کتاب خدا با قاطعيّت اعلام مي دارد که مجاهدت ها، حماسه ها و فداکاري هاي علي عليه السلام تنها براي خدا و اعتلاي کلمه اللَّه در جهان بشريّت بود و اين را با هيچ يک از اعمال نيکو که براي آخرت انجام مي شود، نمي توان قياس کرد. به اين جهت پاداشي که خداوند براي مجاهدان مقرّر ساخته و انگيزه اعتقادي خالص و بي شائبه بود، که آيات کريمه الهي، نقش والائي را که علي عليه السلام در حيات مادّي و معنوي پرهيزگاران داشت، ترسيم مي کند، و مي فرمايد: اَجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وِ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وِ الْيَوْمِ الْاخِرِوِ جاهَدَ في سَبيلِ اللَّهِ لا يَسْتَوُونَ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ. (آيا آب دادن به حجّاج و تعمير مسجد الحرام را به عمل آنکس که ايمان به خدا و روز قيامت آورده و در راه خدا جهاد نموده، مانند کرديد؟ اينها در نزد خدا يکسان نيستند. و خدا گروه ستمگر را هدايت نمي کند.)[3] . در شأن نزول اين آيه نقل کرده اند که: طلحة بن شيبه و عبّاس بن عبدالمطلب بر يکديگر مباهات مي کردند. طلحه مي گفت: من به خانه کعبه سزاوارترم زيرا کليد کعبه در دست من است. و عباس مي گفت: من براي اين کار شايسته ترم زيرا من عهده دار آب مي باشم و توليت آنرا دارم. در اين هنگام که آندو مباهات مي کردند، امام علي عليه السلام بر آنها گذشت و بر آندو تفاخر نمود و فرمود: «من قبل از همه مردم نماز خواندم و به جهاد پرداختم». اينجا بود که آيه کريمه نازل شد: اَجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجَ... و از منزلت عظيمي که علي عليه السلام داشت سخن گفت و بزرگي عمل و اخلاص او را در وسعت و جوهره آن مورد تأکيد قرار داد.[4] .
زندگاني اميرالمؤمنين عليه السلام سراسر جهاد و پيکار است.