پس از جاحظ
1- دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشيم: از قاضي ابوعبدالله محمد بن سلامة قضاعي[1] (م: 454 ه ق). وي در آغاز هزار و دويست سخن از سخنان پيامبر دروصايا و امثال و مواعظ و آداب فراهم آورد و به صورت کتابي تدوين کرد و آن را شهاب ( شهاب الاخبار) ناميد. آن گاه بعضي از او درخواستند که به همان شمار از کلماتاميرمومنان، علي بن ابي طالب - صلوات الله عليه - را هم در کتابي جمع آرد و در اينکار بدانچه خود يافته است و در مصنفات مورد اطمينان و پسند خويش مي يابد اعتماد کند وکلمات را پي در پي و بي ذکر اسناد، مانند شهاب الاخبار، بياورد، و او نيز پس ازاستخاره بدين کار پرداخت[2] و دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشيم راتاليف کرد. گفتني است که در ابواب نه گانه اين کتاب تنها کلمات قصار امام (ع) نيامده است بلکه پاره اي از خطبه ها، پاسخ چند پرسش و نيز بعضي از اشعار منسوب به آن حضرت را نيز در آن مي توان خواند.[3] . 2- غررالحکم و دررالکلم: اين مجموعه را ابوالفتح عبدالواحد بن محمد آمدي تميمي (م: نيمه اول قرن ششم) تاليف کرده و در مقدمه آن آورده است که: بدين سبب چنين مجموعه اي فراهم آوردم که جاحظ تنها صد کلمه از سخنان حکمت آميز اميرمومنان (ع) را جمع کرده و گويي به آن شاد شده بود، و شگفتا که وي با آن که علامه زمان ويگانه اقران بود قطره اي از دريا برگرفته و به اندکي از بسيار بسنده کرده بود.[4] . غررالحکم و دررالکلم آمدي بر حسب حروف تهجي ترتيب يافته و شامل بيش از يازده هزار کلمه است. بر اين کتاب شرحهايي نوشته اند، از آن هاست شرح جمال الدين محمد خوانساري که به همت مرحوم محديث ارموي به چاپ رسيده است. 3- نثراللئالي: مجموعه ديگري است از سخنان کوتاه امام (ع) که بعضي آن را گردآورده امين الاسلام شيخ طبرسي، مفسر بزرگ شيعه، دانسته اند. اين مجموعه نيز به ترتيب حروف تهجي فراهم آمده و شامل حدود سيصد کلمه است.[5] . 4- الحکم المنثوره: ابن ابي الحديد، شارح معروف نهج البلاغه، در پايان شرح خود يک هزار سخن از امام (ع) را آورده و آن را تکمله اي بر نهج البلاغه شمرده است.[6] . اديبان و مورخان ديگري نيز شماري از کلمات امام (ع) را در ضمن تاليفات خود آورده اند که از آن ميان ابن شعبه حراني در تحف العقول، شيخ علي واسطي در عيون الحکم و المواعظ و ذخيرة المتعظ و الواعظ، ثعالبي درالاعجاز و الايجاز و... را مي توان نام برد.
پس از جاحظ کار گردآوري و انتخاب مجموعه هاي از سخنان امام علي (ع) به همت سخن شناسان و اديبان دنبال شد. اين بزرگان به سايقه ذوق خود و ترغيب مشتاقان، يا احتمالا به پيروي از جاحظ مجموعه هايي فراهم کردند که امروز شماري از آن ها را مي شناسيم: