جاحظ و سخنان علي











جاحظ و سخنان علي



جاحظ در کتاب البيان و التبيين خود، که ابن خلدون آن را يکي از ارکان چهارگانه علم ادب مي داند.[1] پس از نقل سخن معروف اميرالمومنين (ع)، قيمة کل امرء ما يحسنه،[2] مي گويد:

اگر از اين کتاب - البيان و التبيين - جز اين سخن را نمي داشتيم، آن را شافي کافي و بسنده و بي نياز کننده در مي يافتيم و خرسند سازنده و نيازبرآرنده، که از حد کفايت بيش بود و از غايت مقصود چيزي کم نداشت.

و براستي نيکوترين سخن آن است که اندکش از بسيار آن بي نياز دارد و معنايش از ظاهر لفظ پيدا آيد، و خداي - عزوجل - بر حسب نيت و تقواي گوينده آن را به (جامه)[3] جلالت پوشانده و به نور حکمت آراسته باشد.

و سخن را چون بلندي معني بارسايي لفظ جمع گردد و درستمايه و خوشايند و بسامان و روان گفته آيد، در دلها چنان حالي پديدار کند که باران در زمين بار آور کند و هر آن گاه که سخني بدين شريطه پايان گيرد و بر اين صفت بر زبان گوينده بگذرد، خداي توفيقي همپاي آن کند و تاييدي پشتيبان آن سازد که سينه گردنکشان در تعظيمش سر فرود آورد و خرد نادانان به فهمش برخيزد.[4] .









  1. ابن خلدون، مقدمه (به نقل عبدالسلام هارون، مقدمه او بر البيان و التبيين /6).
  2. متن حاضر (کلمه پنجم).
  3. ظاهر از متن البيان و التبيين /83 « ثياب» ساقط شده است. در زهر الاداب و ثمر الالباب حصري (چاپ بيروت، ج 81/1) عبارت چنين است: « قد البسه من ثياب الجلالة و غشاه من نور الحکمة». در يافتن اين ماخذ مرهون همت برادر جوانم آقاي محمدرضا مرواريد بوده ام.
  4. البيان و التبيين ج 83/1.