اشعث و ولايت اميرالمؤمنين
شيخ طوسي، اشعث را از اصحاب حضرت علي عليه السلام به شمارآورده و مي نويسد: او سرانجام يک خارجي مسلک ملعون گرديد.[1] . ابن اثير و ديگران نوشته اند: اشعث از اصحاب رسول خداصلي الله عليه و آله است و در خدمت اميرالمؤمنين عليه السلام درآمد و در نبرد جمل و صفين در رکاب آن حضرت جنگيد.[2] . اشعث در جنگ صفين شعري سروده که حکايت از اعتقاد او به ولايت اميرالمؤمنين علي عليه السلام دارد و در شعرش کلمه وصايت را به کار برده است: أتانا الرسولُ رسولُ الأنام رسولُ الوَصيَّ وصيُّ النبيِّ - فرستاده، يعني فرستاده همه مردم پيش ما آمد و مسلمانان از آمدنش مسرور شدند. - وصي و فرستاده اي که وصي پيامبر است و فضيلتش در ميان مؤمنان از همه بيشتر است.[3] . بي ترديد، اشعث به حسب ظاهر مورد وثوق و اعتماد اميرالمؤمنين عليه السلام بود و لذا در جنگ صفين حضرت وي را به فرماندهي ميمنه لشکر خود منصوب کرد، و جعده دختر او را براي فرزندش امام حسن مجتبي عليه السلام خواستگاري کرد. دليل اين که نام «اشعث بن قيس» را در زمره اصحاب امام علي عليه السلام آورديم، اين است که علماي اسلام در تاريخ و علم رجال وي را در زمره اصحاب علي عليه السلام آورده اند، و ديگر اين که او در جريان جنگ صفين از ناحيه پيروزي و شکست امام عليه السلام نقش بسزائي داشته و در بيان شرح حال او مسائل مهمي از ماجراي واقعه صفين و داستان حکميت و نظريات صائب امام عليه السلام بررسي مي شود. بر اين اساس، به نگارش حال و ترجمه «اشعث بن قيس» پرداختيم و گرنه شخصيت دوگانه و معلوم الحال و کسي که هم مسلمانان و هم کفار او را لعن و نفرين کرده اند، اين اجازه را به ما نمي داد که درباره وي مطلبي در اين نوشتار بياوريم.
همان طور که اشاره شد، اشعث يک شخصيت دو چهره و از منافقان روزگار بود و در فرصت هاي مختلف طبق هواي نفس از قدرت حاکم دنبال روي مي کرد. هنگامي که امير مؤمنان عليه السلام به خلافت رسيد، اشعث با آن حضرت بعيت کرد و اعلام وفاداري نمود.
فَسُرَّ بِمَقدَمِهِ المُسلِمونا
له السَّبقُ و الفضلُ في المؤمِنينا