نظارت و کنترل بر اصناف مختلف بازار
حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام بر مرکب رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم به اسم «شهبا» سوار شده در بازار مسلمين در همه جا رفت و آمد مي کرد، متخلّفان را تنبيه مي کرد، و بازاريان را حساب شده تبليغ و نصيحت مي فرمود. روزي به امام علي عليه السلام گفتم: يا اميرالمؤمنين شما در منزل بمانيد، ما به جاي شما اين کار را انجام مي دهيم. نپذيرفت و فرمود: اين چه خيرخواهي است که مي کنيد؟ امام علي عليه السلام تمام اصناف بازاريان را قسمت به قسمت از نزديک نظارت مي کرد، و به همه اصناف، متناسب با شغلشان اندرز مي داد. به بازار گوشت فروشان آمد و فرمود: اي قصّاب ها در کار گوسفند شتاب نکنيد، بگذاريد روح از بدنش خارج شود، و مبادا برگوشت بدميد، و رو به يک قصّاب کرد و فرمود: گوشت زيادتر به مردم بده که برکت را بيشتر مي کند.[1] . و سپس به بازار خرمافروشان رفت و فرمود: خوب و بد خرما را در معرض ديد مردم قراردهيد. و آنگاه به بازار ماهي فروشان رفت و فرمود: غيراز ماهي حلال گوشت، ماهي ديگري نفروشيد، از فروش ماهي هائي که در دريا مرده اند و موج آنها رابيرون افکنده است خودداري کنيد. و به محلّه کناسه کوفه مي رفت که انواع خريد و فروش ها در آنجا صورت مي گرفت و مي فرمود: (اي بازرگانان! قسم خوردن دراين بازار رواج پيدا کرده باصدقه دادن جبران کنيد، ازقسم خوردن خودداري کنيد، که خداي بزرگ کسي راکه قسم به دروغ خورد پاک نخواهدکرد)[2] . سپس به محلّه خيّاطان مي رفت، روزي بالاي سر خياط خلافکاري ايستاد و فرمود: «مادران فرزند مرده بر تو گريه کنند، محکم بدوز، درزها را خوب بگير، و نزديک به هم سوزن بزن، که از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم شنيدم که فرمود: خيّاط خائن را با همان پيراهني که خوب ندوخته محشور مي کنند. و از برداشتن اضافات پارچه بپرهيز، که مال صاحب پارچه است، و آنها را براي خود نگه مدار، تا از آنها استفاده کني.»[3] . حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام در تداوم نظارت بر بازار، خيّاط خلافکار را نکوهش کرد. و ماهي فروش متخلّف را که ماهيِ بي فلس مي فروخت و مار ماهي براي فروش آورده بود شلاّق زد.[4] . و احتکار کننده ابزار آتش را تنبيه کرد.[5] . و شخصي که گندم هاي فاسد شده را احتکار کرده بود تنبيه و گندم او را بين افراد محتاج تقسيم کرد.[6] . و به بازار شتر فروشان رفت و خطاب به آنها چنين فرمود: (بفروشيد، امّا قَسَم نخوريد، چون سوگند خوردن سرمايه را از بين برده و برکت را نابود مي کند.)[7] . وقتي وارد بازار خرما فروشان شد، غلامي را ديد که گريه مي کند پرسيد چرا گريه مي کني؟ گفت: اين خرما فروش يک درهم خرما به من فروخت که مولايم قبول نمي کند، و اين مرد هم پس نمي گيرد. امام علي عليه السلام به خرما فروش فرمود: خرما را بگير و درهمش را بده، خرما فروش پس داد.[8] . حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام در بازار، گمشدگان را راهنمائي مي کرد. و ناتوان ها را دستگيري مي فرمود، و شخصي را که بار مي بُرد در بردوش گرفتن بار، وبردن بار سنگين کمک مي کرد. و آيات قرآن را بر بازاريان و سرمايه داران مي خواند که: تِلْکَ الدّارُ الْآخِرَةِ نَجْعَلَها لِلَّذينَ لايُرِيدُونَ عُلّواً في الْأَرْضِ وَ لا فَساداً (اين بهشت است که آن را به انسانهائي که برتري طلب نيستند، و در زمين فسادگري ندارند اختصاص داده ايم.)[9] . و مي فرمود: (اين آيه مربوط به حاکمان و توانمندان جامعه است.)[10] .
اصبغ بن نباته مي گويد: