صدقه هاي امام علي
و پاداش بزرگ خداوند را براي اميرمؤمنان عليه السلام وعده داده که جز خدا اندازه آن را نمي داند. در واقعه اي که علي عليه السلام و خاندانش، مستمند و يتيم و اسير را طيّ سه روز اطعام نمودند و آنها را برخود مقدّم داشتند. آياتي نازل شده که بزرگترين منقبت را در عالم هستي بيان مي کند و تا روزگار باقي است و زبانها سخن مي گويند و کتاب فضيلت ورق مي خورد، ياد آن تکرار مي شود، که خداوند بزرگ فرمود: وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلي حُبِّهِ مِسْکيناً وَ يَتيماً وَ اَسيراً اِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شَکُوراً... (در حالي که به طعام علاقه فراوان داشتند آن را به فقير و يتيم و اسير مي بخشيدند، و مي گفتند، همانا شما را اطعام مي کنيم براي خشنودي خدا، و در اين راه از شما پاداش و سپاسي انتظار نداريم.)[1] . مهمّ نيست که امام علي عليه السلام چه مقدار به مستمند محتاج بخشيد. بسيارند مردمي که بيش از اين به ديگران بخشسيده اند. مهمّ آن است که براي خدا و از روي خلوص و بدون هيچ شائبه اي انفاق شود، و آنکه براي اغراض دنيوي يا نام و عنوان و اشتهار ميان مردم انفاق تحقّق نپذيرد. و نيز فرق است ميان انفاق تمام آنچه را که انسان در اختيار دارد، و بدان شديداً محتاج است و آنکه بخشي از دارائي خود را انفاق مي کند. و آيه: اِنَّما وَلِيُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ... (همانا امام و رهبر شما، خدا و پيامبر او، و کساني هستند که ايمان آوردند، نماز را بپاداشتند و در حال رکوع زکات دادند.)[2] . بيش از ديگر آيات دلالت دارد بر اينکه عمل صالح از نظر خداي بزرگ بستگي به انگيزه و عوامل آن دارد نه حجم و آثار آن. مهم نيست که بسيارببخشي، مهم آن است که با چه نيّتي و انگيزه اي ايثار مي کني ارزشيابي خداوندي، دائر مدار نيّت است. بنابر اين هر اندازه قصد تقرّب به خداي بزرگ بيشتر و هدف، جلب رضايت او باشد، پاداش، بزرگ تر و بالاتر است. به برخي از نمونه ها توجّه کنيم: 1- از امام صادق عليه السلام روايت شده است، که فرمود: اميرمؤمنان بيل مي زد و زمين آباد مي داد که از دسترنج خود هزار بنده آزاد نمود.[3] . 2- ايّوب بن عطيّه حذاء گفت: شنيدم امام صادق عليه السلام مي فرمود: پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله وسلم غنائمي را تقسيم نمود. زميني به علي عليه السلام رسيد، در آن زمين چشمه اي کَند و آبي چون گردن شتر بيرون زد که آن را «يَنْبُع» ناميد. وقتي به حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام تبريک گفتند پاسخ داد: اين را وقف مي کنم که حجّاج بيت اللّه و رهروان راه خدا از آن بهره گيرند و هرگز فروخته نشود و به کسي هبه نگردد، و به عنوان ارث به کسي منتقل نگردد. پس هر که آن را فروخت يا هبه کرد، بر او لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم باد و خدا انفاق و عمل نيک او را نپذيرد.[4] . 3- احمد بن حنبل در فضائل آورده که محصول زراعت علي عليه السلام چهل هزار دينار بود که آنرا صدقه مستمندان مي ساخت.[5] . 4- ابن ابي الحديد مي گويد: سخن گفتن از توجّه امام علي عليه السلام به احسان و انفاق در راه خدا، ما را به ياد روح بزرگ و بخشنده اي مي آورد که علي عليه السلام بدان ممتاز بود. انفاق بسيار و بخشش بي حساب او گرچه تصويري گويا و صادق از جود و سخاوت حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام است، امّا سيطره عطرآگين وي پرده از روي چهره اي ديگر از شخصيّت آن حضرت برمي افکند. آن بزرگوار از باران بر امّت خود بخشنده تر بود. مقصود ما در اينجا فداکاري و جانبازي امام علي عليه السلام در راه پاسداري از رسالت و مسير تاريخي اسلامي نيست که رهگذر قهرماني هاي او در تمام جنگ هاي اسلام تجلّي مي کرد، که اين بحث، کتاب جداگانه اي را مي طلبد، بلکه مقصد ما در اينجا سخاوت در بذل مال است. جود و بخشش حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام را، سرسخت ترين دشمن او (معاويه) نيز اعتراف داشت. با اينکه وي همواره در جهت مشوّش ساختن چهره امام علي عليه السلام در کار دروغ سازي و افترازدن بود. با اين حال او نمي توانست فضيلت جود و سخاي آن حضرت را انکار کند. مردي به نام «مخفي بن ابي مخفي ضبّي» روزي به معاويه گفت: من از پيش بخيل ترين مردم آمده ام! معاوية بن ابي سفيان گفت: «واي بر تو چگونه مي گوئي او بخيل ترين مردم است، حال آنکه اگر او خانه اي از طلا داشته باشد و خانه اي از کاه، طلاي خود را پيش از کاه انفاق خواهد کرد.»[6] . 5- شعبي در وصف حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي گويد: «او با سخاوت ترين مردم بود. خصلتي که خدا او را با آن آفريده است، سخاوت وجود بود که هرگز به نيازمندان جواب ردّ نداد.»[7] .
پيش از آنکه به ذکر شواهدي از احسان و نيکوکاري حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام بپردازيم، به پاره اي از آيات کريمه قرآن مي نگريم که نيکي و احسان آن حضرت را در فضائي عطرآگين مطرح ساخته و مورد تمجيد و ستايش قرار داد