تقسيم مساوي بيت المال
إعْدِلُوا بَيْنَهُم وَ لا تَفَضَّلُوا أحَداً عَلَي أحَدٍ «عادلانه تقسيم کنيد و کسي را بر کسي برتري ندهيد». آنها مسلمانان را شمردند و مقدار مال را نيز معلوم کردند که به هرکس سه دينار مي رسد. مسلمانان و نيز طلحه و زبير با پسرهاي خود براي گرفتن سهمشان از بيت المال آمدند که به هريک سه دينار دادند. طلحه و زبير اعتراض کردند و گفتند: «عمر با ما چنين رفتار نمي کرد. آيا اين نحوه تقسيم بيت المال، نظر خودتان است يا نظر رفيقتان؟» آنها پاسخ دادند: اميرمؤمنان عليه السلام چنين دستور داده است. آنان نزد علي عليه السلام رفتند و به اين شيوه اعتراض کردند و نحوه تقسيم بيت المال را در دوره خليفه دوّم يادآور شدند. حضرت پرسيد: فَما کانَ يُعطيکُما رَسُولُ اللَّه؟ «رسول خدا در تقسيم بيت المال با شما چگونه رفتار مي کرد؟» آنها سکوت کردند. امام علي عليه السلام فرمود: اَلَيْسَ کانَ النَّبِيُّ يُقْسِمُ بَيْنَ الْمُسلِمينَ بَالسَّوِيَّةِ؟ «آيا پيامبر بيت المال را ميان مسلمانان مساوي تقسيم نمي کرد؟ گفتند: آري. حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام فرمود: فَسُنَّةُ رَسُولِ اللَّهِ أوْلي بَالْاِتّباعِ عِنْدَکُما، أمْ سُنَّةُ عُمَرٍ؟ «پس نزد شما سنّت پيامبر سزاوارتر است که پيروي شود يا سنّت عُمَر؟» گفتند: سنّت رسول خدا؛ امّا ما داراي سوابق و خدمات بوده، در راه اسلام سختي ها کشيده ايم و از نزديکان (به پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم) هستيم. حضرت از آنها پرسيد: سابقه شما در اسلام بيشتر است يا من؟ گفتند: سابقه شما. حضرت فرمود: شما به پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم نزديکتر هستيد يا من؟ گفتند: شما. پرسيد: خدمات شما و سختي هايي که براي اسلام متحمّل شده ايد بيشتر است يا خدمات من؟ گفتند: شما. فرمود: به خدا سوگند من و کارگري که براي من کار مي کند در استفاده از بيت المال يکسان هستيم. 2- سپس آن حضرت در خطبه اي همگان را از موضع و عملکرد خود آگاه ساخته و فرمود: وَ مَحَوْتُ دَواوينَ العَطايا و أعْطَيْتُ کَما کانَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه وآله وسلم يُعطي بِالسَّوِيَّةِ وِ لَمْ أجْعَلْها دَوْلَةً بَيْنَ الْاَغْنِياءِ. «و دفاتر حقوق و عطايا را (که به دستور عمر بر ملاک هاي طبقاتي تعيين شده بود) از بين بردم و مانند رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم آن را به مساوات تقسيم کردم و آن را در دست توانگران قرار ندادم.» 3- عاصم بن ضَمره گويد: علي عليه السلام بيت المال را ميان مردم تقسيم کرد و همه را يکسان داد. 4- يعقوبي مي نويسد: علي عليه السلام مردم را در عطا برابر نهاد و کسي را بر کسي برتري نمي داد و به غلامان همان اندازه مي داد که به عرب ها مي بخشيد، وقتي علّت را جويا شدند، در حالي که چوبي از زمين برداشت و آن را ميان دو انگشت خود نهاد، فرمود: قَرَأتُ ما بَيْنَ الدَّفّتَيْنِ فَلَمْ أجِدْ لِوَلَدِ اِسْماعيلَ عَلَي وَلَدِ اسْحاقَ فَضْلُ هذا «تمام قرآن را خوانده ام و در آن براي فرزندان اسماعيل (عرب ها) بر فرزندان اسحاق (غير عرب ها) به اندازه اين چوب برتري نيافته ام.» امام علي عليه السلام در پاسخ اينگونه اعتراض ها و خرده گيري ها خطاب به طلحه و زبير فرمود: وَ أمّا ما ذَکَرْتُما مِنْ أمْرِ الْاءُسوةِ، فَاِنَّ ذلِکَ أمْرٌ لَمْ أحْکُم أنَا فيهِ بِرأْيي، وَ لا وَلَّيْتُهُ هَوَي مِنّي، بَلْ وَجَدْتُ أنَا وَ.نْتُما ما جاءَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه وآله وسلم قَدْ فَرِغِ مِنْهُ. «و امّا (اعتراض) شما در مورد اينکه (چرا ميان شما و ساير مسلمانان) به تساوي رفتار کرده ام، اين حکمي نبوده که من به رأي خود صادر کرده و بر طبق خواسته دلم انجام داده باشم، بلکه من و شما مي دانيم که اين همان دستور العملي است که پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم آورده و انجام داده است.» اميرمؤمنان عليه السلام محکم و استوار بر سيره مساوات ايستاد و با وجود همه مخالفت ها، بيت المال را به تساوي ميان همگان تقسيم کرد و ميان عرب و غير عرب تفاوت نگذاشت. 5- از ابواسحاق نقل شده که حرث گفت: من نزد علي عليه السلام بودم که دو زن آمدند و ادّعاي فقر و مسکنت کردند. حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام فرمود: بر ما واجب است در صورت صدق گفته شما به شما کمک کنيم. آنگاه مردي را در بازار فرستاد تا براي آنها طعام و لباس خريده و فرمود: به هر يک از آنها صد درهم بدهد. يکي از زن ها اعتراض کرد و گفت: من عرب هستم و زن ديگر از موالي است، چگونه با ما برخورد مساوي شده است. امام علي عليه السلام فرمود: قَد قَرَأتُ ما بَيْنَ اللَّوحَيْنَ فَما رَأَيْتُ لِوَلَدِ اِسْماعيلَ عَلَي وَلَدَ إسْحاقَ عليه السلام فَضْلاً وَلاجَناحَ بَعُوضَةٍ «من قرآن خوانده و در آن خوب نگريسته ام، امّا براي فرزندان اسماعيل عليه السلام (عرب ها) بر فرزندان اسحاق عليه السلام (غير عرب ها) حتّي به اندازه بال پشه اي برتري نديده ام.»
1- اميرمؤمنان عليه السلام به عمّار ياسر و عبيداللَّه بن ابي رافع و ابوهيثم تيهان مأموريّت داد، مالي را که در بيت المال بود تقسيم کنند و به آنها فرمود: