پايبندي به حقوق
حق، به سود کسي جريان نيابد، جز آن که به زيانش هم جريان يابد؛ و به زيانش جاري نشود، جز آن که به سودش جريان يابد و اگر بنا بود که حق به سود کسي جاري شود و به زيانش جاري نگردد، او خداي سبحان است نه آفريده هاي او، به جهت توانايي اش بر بندگان، و عدالتش در هر چيزي که قضايش بر آن روان است؛ ولي خداوند سبحان، حقّ خود را بر بندگان، اطاعت خويش قرار داد و پاداش آن را دو چندان کرد، از درِ بخشندگي اش و افزون دهي اي که اهل آن است. آن گاه، خداي سبحان، برخي از حقوقش را حق هايي قرار داد که بر بعضي مردم، براي بعضي ديگر واجب ساخت و آن حق ها را برابرِ هم نهاد، و واجب شدن حقّي را مقابل حقّي ديگر گذاشت؛ و برخي حقوقْ واجب نشود، مگر آن که برخي ديگر واجب شود و از اين ميان، بزرگ ترين حقّي که خداوند سبحان واجب کرد، حقّ زمامدار بر شهروندان است و حقّ شهروندان بر زمامدار. [اين، حقوقِ ] واجبي است که خداي سبحان، براي هريک بر عهده ي ديگري نهاد و آن را موجب برقراري پيوند آنان و ارجمندي دينشان قرار داد. پس حال شهروندان نيکو نگردد، جز آن گاه که زمامداران، صالح شوند و زمامداران، صالح نگردند، مگر به درستکاري شهروندان. پس اگر شهروند، حقّ زمامدار را بپردازد و زمامدار، حقّ شهروند را ادا کند، حق در ميان آنان، عزيز گردد و روش هاي دين، استوار شود و نشانه هاي [صفحه 465] عدالت، برجا شود و سنّت چنان که بايد، به اجرا درآيد و به پايداري دولت، اميد رود و اميدهاي دشمنان، به نااميدي گرايد. و هرگاه شهروند بر زمامدار چيره گردد يا زمامدار بر شهروند ستم کند، اختلاف کلمه پديدار آيد و نشانه هاي جور، آشکار شود و تبهکاري در دين، فراوان گردد و راه گشاده ي سنّت ها رها شود؛ به هواها عمل شود و احکام، معطّل مانَد و بيماري جان ها بسيار گردد؛ کسي از حقوقِ بزرگ بر جاي مانده نهراسد و از باطل هاي بزرگِ انجام شده، بيمي حاصل نگردد. در اين هنگامه، نيکانْ خوار شدند و بدکارانْ بزرگ مقدار، و تاوانِ خداوند سبحان بر بندگان، بزرگ گردد. پس بر شماست يکديگر را در اين کار، اندرز دادن و به نيکي همکاري کردن، و هيچ کسي نتواند [به تنهايي] حقّ طاعت خداوند سبحان را آن گونه که شايسته ي اوست، ادا کند، گرچه در به دست آوردن رضايت، حريص باشد و در کار بندگي، کوشش بسيار به عمل آورد. ليکن از جمله ي حق هاي خدا بر بندگان، يکديگر را به اندازه ي توان اندرز دادن است، و همکاري براي برپا داشتن حق در ميان خود، و هيچ کس، هرچند منزلت او در حق بيشتر باشد و برتري اش در دين پيش تر، بي نياز نيست که در حقوقي که خداوند بر عهده اش نهاده، ياري شود؛ و هيچ کس گرچه مردم او را خوار شمارند و چشم ها او را بي مقدار، کم تر از آن نيست که کسي را در انجام دادن حق، ياري رساند يا بر انجام دادن حق، ياري شود. 306. امام علي عليه السلام: خداوند سبحان، حقوق بندگانش را بر حقوق خود، مقدّم دانسته است. پس هر آن کس که بر انجام حقوق بندگانْ همّت گمارد، اين، سبب شود تا براي اداي حقوق خداوند، به پا خيزد. [صفحه 466]
305. امام علي عليه السلام- در صفّين-: پس از حمد و سپاس خداوند؛ همانا خدا بر شما براي من، حقّي نهاد، به واسطه ي حکمراني بر شما، و شما را نيز حقّي است بر من، همانند حقّ من بر شما. پس حق، گسترده ترين چيزها در وصف کردن، و تنگ ترين آنهاست در اجرا کردن.
صفحه 465، 466.