حمايت از طبقه هاي پايين
252. امام علي عليه السلام- در عهدنامه اش به مالک اشتر-: پس خدا را، خدا را در طبقه پايين دست از مردم! آنان که چاره اي ندارند از تنگ دستان و نيازمندان و بينوايان و زمينگيران، که در ميان آنان، افراد قانع و مستمندان سؤال کننده هست؛ و پاس دار حقّي را که خداوند براي آنان، نگهباني اش را به تو سپرده است؛ و بخشي از بيت المال را به آنان اختصاص ده و بخشي از غلّه ي زمين هايي را که صاحبانش کوچ کرده يا مرده اند، به آنان ببخش؛ چرا که دوردستان آنان را همان حقّي است که براي نزديکان آنهاست و تو نگهبان حقوق همه آنهايي. مبادا فرو رفتن در نعمت، تو را از آنان باز دارد؛چرا که پرداختن به کارهاي مهم، تو را معذور نمي دارد در ضايع کردن کارهاي کوچک. پس از رسيدگي به کارشان دريغ مدار و به آنان، روي ترش مکن. و به کارهاي کسي که به تو دسترس ندارد، بنگر. آنان که ديده ها خوارشان شمارند و مردم، تحقيرشان کنند. براي رسيدگي به حال اينان، جماعتي بگذار که بدانها اعتماد داري از خداترسان و فروتنان، تا خواست هاي آنان را به تو رساند، و در ميان آنان، چنان رفتار کن که عذري نزد خداوند داشته باشي آن روز که او را ملاقات مي کني؛ چرا که اين گروه از ميان مردمان، به انصافْ نيازمندتر از ديگران اند و در اداي حقّ همگان، چنان باش که نزد خداوند، معذور باشي. يتيمان و کهن سالاني را که چاره اي ندارند و خود را در معرض سؤال قرار نمي دهند، بر عهده گير؛ و اين کار، بر زمامداران، گران است و حق، تمامش گران است. [صفحه 417] 253. امام علي عليه السلام- در عهدنامه اش به مالک اشتر (بر پايه ي گزارش تحف العقول)-: يتيمان و زمينگيران و کهن سالاني را که چاره اي ندارند و خود را در معرض سؤال قرار نمي دهند، برعهده گير. براي آنان، روزي مستمر قرار ده؛ چرا که آنان، بندگان خدايند و به خداوند، تقرّب جوي، با رها ساختن آنان و قرار دادن آنها در جايگاهشان، از جهت روزي و حقوق، که کار، با نيّت صادق، خالص گردد. آن گاه، بدان که جان هاي مردم يا برخي از آنان، آرامش نيابد که خواسته هايشان را غايبانه برآوري، بدون آن که حضوري با نيازمندي ها درگير شوي، و اين بر زمامداران، گران است و حق، تمامش گران است، و گاه خداوند، آن را سبُک گرداند بر گروه هايي که فرجام [نيک] را جويند و شکيبايي ورزند؛ و به راست بودن وعده ي خداوند درباره ي آنان که شکيبايي کنند و اخلاص ورزند،اطمينان داشته باشند. پس از اينان باش و از خداوند، مدد جو. 254. امام علي عليه السلام- در عهدنامه اش به مالک اشتر، در بيان طبقات مردم-: بدان که مردم، طبقاتي دارند. پس طبقه ي فرودست، از نيازمندان و تهي دستان اند که شايسته است ياري رساندن و کمک کردن به آنان؛ و خداوند، براي هر دسته گشايشي دارد و هريک را بر زمامدار، حقّي است، به اندازه اي که او را سامان بخشد. 255. امام علي عليه السلام- از نامه اش به يکي از کارگزاران که او را براي گرفتن ماليات فرستاده بود-: براي تو در اين ماليات ها، نصيبي معيّن و حقّي آشکار و شريکاني نيازمند و تهي دستاني حاجتمند است. به درستي که ما حقّ تو را کامل ادا مي کنيم. تو هم حقوق آنان را کامل ادا کن؛ و گرنه، در روز رستاخيز، پُر دشمن ترينِ مردم خواهي بود؛ و بدا به حال کسي که نزد خداوند، دشمنانش تهي دستان، تنگ دستان، درخواست کنندگان، رانده شدگان، بدهکاران و در راه ماندگان باشند. 256. دعائم الإسلام: به درستي که [علي عليه السلام] به مخنف بن سليم ازدي سفارش کرده که او را براي گردآوري ماليات ها فرستاده بود، به سفارشي طولاني او را به پرواي الهي فرمان داد که پروردگار اوست در امور پنهان و کارهاي ناپيدا، و اين که مردم را با روي گشاده و نرمي ملاقات کند، و به او دستور داد به اين که فروتني پيشه سازد و از کبر، اجتناب ورزد؛ چرا که خداوند، فروتنان را بالا بَرَد و متکبّران را پست کند. سپس به مخنف فرمود: اي مخنف بن سليم! براي تو در اين ماليات ها بهره و حقّي معيّن است و تو در آن، شريکاني داري: تنگ دستان، تهي دستان، بدهکاران، مجاهدان، در راه ماندگان، بردگان، ونيازمندان به الفت و مهرباني. به درستي که ما حقّ تو را کامل ادا کنيم. تو نيز حقوق آنان را کامل ادا کن، وگرنه در روز رستاخيز، پُر دشمن ترينِ مردم خواهي بود؛ و بدا به حال کسي که دشمنش اينها باشند. [صفحه 418]
251. امام علي عليه السلام- از نامه اش به قثم بن عباس-: در آنچه از اموال نزد تو گرد آمده است، بنگر. پس آنها را در اختيار عائله مندان و گرسنگان، قرار ده [و تلاش کن] که به دست نيازمندان و تهي دستان برسد، و آنچه باقي ماند، به سوي ما بفرست تا در ميان آنها که نزد مايند، قسمت کنيم.
صفحه 417، 418.