عوامل جنبي

آنچه تا بدين جا برشمرديم، اصلي ترين عوامل سستي مردم و تنهايي امام علي عليه السلام در روزگار پاياني حکومت ايشان بود. عوامل ديگري نيز براي اين خوار شدن مردم، مي توان شمرد که گو اين که حدّ تأثيرگذاري آنها در حدّ و حدود عوامل گذشته نيست، ولي نقش آنها در خوار شدن مردم، شايان توجّه است. اين عوامل را که بدان ها عنوان «عوامل جنبي» داده ايم، بر مي شمريم:

• شبهه جنگ با اهل قبله

• خستگي رزم آوران از جنگ بدون غنيمت

• فقدان ياران برجسته

---