چهل حديث
ـ درياي بي کران معارف انساني و اسلامي در عين کوتاهي! ـ درماني بر دردهاي نسل هاي گذشته و حال و آينده! ـ اقيانوسي از فصاحت و بلاغت و دانش! در ايـن بخش از ويژه نامه، چهل گوهر از سخنان امام متقيان علي بن ابي طالب (ع) را مي آوريـم تـا بـه حـول و قـوّه الهـي و ره جـويـي از کـلام امـام و ره پويي در راه امام و اسوه گيري از شخصيت امام، در سالي که به نام مولا اميرالمؤمنين (ع) مزيّن شده است جان خود را به گوشه اي از اخلاق و روش و منش امام زينت دهيم. ان شاءالله 1 ـ خداشناسي «اَوَّلُ الدّينِ مَعْرِفَتُهُ وَ کَمالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْديقُ بِهِ وَ کَمالُ التَّصْديقِبِهِ تَوْحيدُهُ وَ کَمالُ تَوْحيدِهِ الاِْخْلاصُ لَهُ»[1] . آغـاز و بنياد دين، شناخت خداست و کمال اين شناخت باور داشتن او، و اوج اين باور، شهادت بـه يـگـانـگـي اوسـت، و نـقـطـه اوج تـوحـيـد، اخـلاص در عـقـيـده و عمل است. 2 ـ کشتي هاي نجات «مَنْ رَکِبَ غَيْرَ سَفينَتِنا غَرِقَ»[2] . هر کس بر غير کشتي ما (اهل بيت) سوار شود، غرق مي شود. 3 ـ ياد معاد «طـُوبـي لِمـَنْ ذَکـَرَ الْمـَعـادَ وَ عـَمـِلَ لِلْحـِسـابِ وَ قـَنـِعَ بـِالْکـَفـافِ وَ رَضـِيَعـَنـِ اللّهِ»[3] . خـوشـا بـه حـال کـسـي کـه بـه ياد معاد باشد و براي روز حساب، کار کند و به اندازه روزي خود قناعت نمايد و از خدا خشنود باشد. 4 ـ بزرگ ترين حسرت روز قيامت «اِنَّ اَعـْظـَمَ الْحَسَراتِ يَوْمَ الْقِيامَةِ حَسْرَةُ رَجُلٍ کَسَبَ مالاً في غَيْرِطاعَةِ اللّهِ فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَاَنْفَقَهُ في طاعَةِ اللّهِ سُبْحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّةَ وَ دَخَلَ الاَْوَّلُ بِهِ النّارَ»[4] . از بزرگ ترين حسرت هاي روز قيامت، حسرت مردي است که مالي را از راه معصيت خدا به چنگ آورده و براي مردي به ارث گذارده که در راه اطاعت خدا انفاقش کرده است. پس، دوّمي بـا انـفـاقـش راهـي بـهـشـت مـي شـود و اولي (صـاحـب مال) به آتش فرو مي افتد. 5 ـ نکوهش فقر «يـا بـُنـَيَّ! إِنـّي اَخـافُ عـَلَيْکَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنْهُ فَاِنَّ الْفَقْرَمَنْقَصَةٌ لِلدّينِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ داعِيَةٌ لِلْمَقْتِ»[5] . اي فرزند عزيز! من از فقر بر تو سخت نگرانم، پس از آن به خداي پناه ببر؛ چرا که تـنـگـدسـتـي، نـقـصـان ديـن، سـرگـردانـي عـقـل و دشـمـنـي و کـيـنـه ورزي را بـه دنبال دارد. با گرسنگي، قُوّت پرهيز نمانَد اِفلاس، عنان از کف تقوا بستاند (کليات سعدي، ص 167) 6 ـ درآمدِ حلال «مِنْ تَوْفيقِ الْحُرِّ اِکْتِسابُهُ الْمالَ في حِلِّهِ»[6] . از موفقيّت هاي انسان آزاده، کسب مال از راه حلال است. 7 ـ نزديکي مرگ «اَلرَّحيلُ وَشيکٌ»[7] . کوچ کردن و رفتن از دنيا نزديک است. 8 ـ قناعت «اِذا اَرادَ اللّهُ بـِعـَبـْدٍ خـَيـْراً اَلْهـَمـَهُ الْقـَنـاعـَةَ فـَاکـْتـَفـي بـِالْکـَفـافِ وَ اکـْتـَسـي بِالْعِفافِ»[8] . هـرگـاه خـدا بخواهد به بنده اي خير بدهد، قناعت را به او الهام مي کند، چنين بنده اي به قدر کفاف بسنده مي کند و با لباس عفاف، خود را مي پوشاند. 9 ـ عفّت و پاکدامني «مـَا الُْمـجـاهـِدُ الشَّهـيـدُ في سَبيلِ اللّهِ بِاءَعْظَمَ اَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَکادُالْعَفيفُ اَنْ يَکُونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلائِکَةِ»[9] . اجـر مـجـاهد شهيد در راه خدا، بيشتر از کسي نيست که قدرت بر گناه دارد اما خويشتن داري مي کند. گويي که انسان پاکدامن، فرشته اي از فرشتگان است. 10 ـ جواني، بهار سازندگي «... اِنَّمـا قـَلْبُ الْحـَدَثِ کـَالاَْرْضِ الْخـالِيـَةِ مـا اُلْقـِيَ فـيـهـا مِنْ شَيْءٍ قَبِلَتْهُفَبادَرْتُکَ بِالاَْدَبِ قَبْلَ اَنْ يَقْسُوَ قَلْبُکَ»[10] . [امـام عـلي (ع) در نـامـه اي بـه فـرزنـد خـود امـام حـسـن (ع) مـي نـويـسـد:] دل جوان، مانند زمين خالي (بکر) است که هر بذري در آن افشانده شود، مي پذيرد. از اين رو، بـيـش از آنکه [فرصت جواني را از دست بدهي و] دلت سخت گردد، بر ادب و تربيت تو همّت گماشتم. 11 ـ اغتنام فرصت «اَلْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ»[11] . فرصت ها، مانند ابر (از افق زندگي) مي گذرد، پس فرصت هاي خير را غنيمت بشماريد و از آن ها استفاده کنيد. 12 ـ سحر خيزي «باکِرُوا فَالْبَرَکَةُ فِي الْمُباکَرَةِ»[12] . سحر خيز باشيد که برکت و موفقيّت در سحر خيزي است. 13 ـ زهد «اَيُّهَا النّاسُ الزَّهادَةُ قِصَرُ الاَْمَلِ وَالشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ وَالْوَرْعُ عِنْدَالَْمحارِمِ»[13] . اي مردم! زهد راستين يعني؛ درازي آرزوها را بريدن، نعمت ها را سپاس گزار بودن و در حريم محرّمات پارسايي گزيدن. 14 ـ گره گشايي «ما مِنْ عَمَلٍ اَحَبَّ اِلَي اللّهِ تَعالي مِنْ ضُرٍّ يَکْشِفُهُ رَجُلٌ عَنْرَجُلٍ»[14] . هيچ عملي نزد خداوند محبوب تر از گره گشايي فردي از فرد ديگر نيست. 15 ـ هم سطحي زندگي مسؤولان با محرومان «اِنَّ اللّهَ تـَعـالي فـَرَضَ عـَلي اءَئِمَّةِ الْحـَقِّ اَنْ يـُقـَدِّرُو اَنـْفـُسَهُمْ بِضَعَفَةِالنّاسِ کَيْلا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقيرِ فَقْرُهُ»[15] . هـمـانـا خـداونـد بـزرگ بـر پـيـشوايان دادگستر واجب کرده خود را با ناتوان ترين مردم برابر نهند، تا مبادا تنگدستي، نيازمند را به هيجان و طغيان وادارد. 16 ـ رازداري «اَلظَّفَرُ بِالْحَزْمِ وَالْحَزْمُ بِاِجالَةِ الرَّاءْيِ وَالرَّاءْيُ بِتَحْصينِ الاَْسْرارِ»[16] . پيروزي در گرو دورانديشي است و راز دورانديشي تکاپوي انديشه است و جوهر انديشه نگهداري رازها. 17 ـ پيوند علم و عمل «اَلْعـِلْمُ مـَقـْرُونٌ بـِالْعـَمـَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَالْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَاِنْاَجابَهُ وَ اِلا اِرْتَحَلَ عَنْهُ»[17] . عـلم و عـمـل پـيـونـدي نـزديـک دارنـد و کـسـي کـه دانـسـت بـايـد بـه آن عـمـل کـنـد، چـرا که علم، عمل را فرامي خواند، اگر پاسخش داد مي ماند و گرنه کوچ مي کند. 18 ـ انديشه قبل از عمل «فـَالنـّاظـِرُ بـالْقَلْبِ اَلْعامِلُ بِالْبَصَرِ يَکُونُ مُبْتَدَاءُ عَمَلِهِ اَنْ يَعْلَمَاَعَمَلُهُ عَلَيْهِ اَمْ لَهُ؟ فَاِنْ کان لَهُ مَضي فيهِ وَ اِنْ ک انَ عَلَيْهِ وَقَفَ عَنْهُ»[18] . پس آن که با چشم دل مي بيند و کوشش او براساس بينش باشد، سرآغاز کارش اين نکته اسـت که کاري که مي خواهد انجام دهد، به سود اوست يا به زيانش؟ اگر به سود اوست پيش مي رود و اگر به زيانش، در همان آغاز بازمي ايستد. 19 ـ نشانه هاي رياکار «لِلْمـُرائي اَرْبـَعُ عـَلامـاتٍ: يَکْسَلُ اِذا کانَ وَحْدَهُ وَ يَنْشَطُ اِذا کانَفِي النّاسِ وَ يَزيدُ فِي الْعَمَلِ اِذا اُثْنِيَ عَلَيْهِ وَ يَنْقُصُ مِنْهُ اِذا لَمْ يُثْنَ عَلَيْهِ»[19] . ريـا کـار چـهـار عـلامـت دارد: بـه هـنـگـام تـنـهـايـي، تـنـبـل و کـسل و در ميان مردم با نشاط و پر کار است. هر گاه مورد ستايش قرار گيرد، کار خود را افزايش مي دهد و چنانچه مورد ستايش قرار نگيرد، از آن مي کاهد. 20 ـ بخل «عـَجـِبـْتُ لِلْبـَخـيـلِ يـَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذي مِنْهُ هَرَبَ وَ يَفُوتُهُ الْغِنَي الَّذي اِيّاهُ طَلَبَ فَيَعيشُ فِي الدُّنْيا عيشَ الْفُقَراءِ وَ يُحاسَبُ فِي الاَّْخِرَةِ حِسابَ الاَْغْنِياءِ»[20] . از بـخـيـل در شـگفتم که به سوي همان تنگدستي مي شتابد که از آن گريزان است و در همان حال، توانگري را که همواره در جست و جوي آن مي کوشد، از دست مي دهد. نتيجه، آن کـه در دنـيا چون تهيدستان زندگي مي کند ولي در آخرت چونان توانگران به حساب او مي رسند. 21 ـ ميانه روي «عَلَيْکَ بِالْقَصْدِ فِي الاُْمُورِ فَمَنْ عَدِلَ عَنِ الْقَصْدِ جارَ وَ مَنْ اَخَذَبِهِ عَدَلَ»[21] . بـر تو باد به ميانه روي در کارها؛ پس هر کس از ميانه روي روي گرداند، ستم مي کند و هر کس به آن چنگ زند، عدالت ورزد. 22 ـ فخرفروشي «مـا لاِبـْنِ آدَمَ وَالْفـَخـْرِ؛ اَوَّلُهُ نـُطـْفـَةٌ وَ آخـِرُهُ جـيـفـَةٌ لا يـَرْزُقُ نـَفـْسـَهُ وَلا يـَدْفـَعـُ حَتْفَهُ»[22] . آدمـيزاده را به فخرفروشي چکار! که در آغاز نطفه اي و در پايان لاشه اي است. روزي رسان خود نباشد و در رويارويي با مرگ، کم ترين ايستادگي نتواند. 23 ـ خودراءيي «مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَاءْيِهِ هَلَکَ»[23] . هر که به راءي خود تکيه زند، هلاک شود. 24 ـ امنيّت «لا نِعْمَةَ اَهْنَاءُ مِنَ الاَْمْنِ»[24] . هيچ نعمتي گواراتر از امنيّت نيست. 25 ـ وحدت ملّي «وَالْزَمُوا السَّوادَ الاَْعْظَمَ فَاِنَّ يَدَ اللّهِ مَعَ الْجَماعَةِ وَ ايّاکُمْوَالْفُرْقَةَ»[25] . همراه توده مردم باشيد که دست خدا بر سر جماعت است و از گروه گرايي بپرهيزيد. 26 ـ وطن دوستي «عَمَرَتِ الْبُلْدانُ بِحُبِّ الاَْوْطانِ»[26] . شهرها با وطن دوستي آباد مي شود. 27 ـ مردم داري «خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَةً اِنْ مِتُّمْ مَعَها بَکَوْا عَلَيْکُمْ وَ اِنْ عِشْتُمْحَنُّوا اِلَيْکُمْ»[27] . بـا مـردم چـنـان بـيـامـيـزيـد کـه در مـرگتان بگريند و در زندگي عاشقانه به سويتان بشتابند. 28 ـ علل سقوط حکومت ها «يـُسـْتَدَلُّ عَلي اِدْبارِ الدُّوَلِ بِاَرْبَعٍ، تَضْييعِ الاُْصُولِ وَالَّتمَسُّکِبِالْفُرُوعِ وَ تَقْديمِ الاَْراذِلِ وَ تَاءْخيرِ الاَْفاضِلِ»[28] . بـراي سـقـوط دولت هـا بـه چـهـار پـديـده اسـتـدلال مـي شـود: بـه فـرامـوشـي سـپردن مـسـائل اصـلي و بـنـيـادين و چنگ زدن به امور فرعي؛ به کار گرفتن افراد ناشايست و طرد افراد شايسته و کارآمد. 29 ـ صله رحم «صِلَةُ الاَْرْحامِ مَثْرَاءَةٌ فِي الْمالِ وَ مَنْسَاءةٌ فِي الاَْجَلِ»[29] . صله رحم سبب افزايش مال و طول عمر است. 30 ـ امر به معروف و نهي از منکر «ما اَعْمالُ الْبِرِّ کُلُّها وَالْجِهادُ في سَبيلِ اللّهِ عِنْدَ الاَْمْرِ بِالْمَعْرُوفِوَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْکَرِ اِلاّ کَنَفْثَةٍ في بَحْرٍ لُجِّي»[30] . تـمـامـي اعـمـال ارزشـمند حتي جهاد در راه خدا، در مقايسه با امر به معروف و نهي از منکر بيش از قطره اي [آب دهاني] در برابر درياي خروشان نيست. 31 ـ انصاف، پلکان عزّت «اءَلا اِنَّهُ مَنْ يُنْصِفُ النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ يَزِدْهُ اللّهُ اِلاّ عِزّاً»[31] . بدانيد که هر کس با مردم به انصاف رفتار کند، خداوند جز بر عزّت او نيفزايد. 32 ـ بصيرت «اِنَّمـَا الْبـَصـيـرُ مـَنْ سـَمـِعَ فَتَفَکَّرَ وَ نَظَرَ فَاَبْصَرَ وَانْتَفَعَ بِالْعِبَرِ ثُمَّ سَلَکَجَدَداً واضِحاً»[32] . صـاحـب بـيـنـش کـسي است که از پي شنيدن، بينديشد و با هر نگاه، بينش نو يابد و از عبرت ها، همواره سود برد و سپس در راهي روشن و هموار به پيش رود. 33 ـ اُنس با قرآن «عـَلَيـْکـُمْ بـِکـِتـابِ اللّهِ فـَاِنَّهُ الْحَبْلُ الْمَتينُ وَالنُّورُ الْمُبينُ وَالشَّفاءُالنّافِعُ وَالرِّيُّ النّاقِعُ وَالْعِصْمَةُ لِلْمُتَمَسِّکِ وَالنَّجاةُ لِلْمُتَعَلِّقِ»[33] . بـه کـتاب خدا، تمسک کنيد؛ زيرا اين کتاب طنابي است محکم و نوري است آشکار و شفايي اسـت سـودمـنـد و چشمه اي است سيراب کننده، براي کسي که به او تمسک جويد نگهبان و براي کسي که به آن درآويزد [انس گيرد] عامل نجات است. 34 ـ سرزنش غافلان «اُفٍّ لَکُمْ... لا يُنامُ عَنْکُمْ وَ اَنْتُمْ في غَفْلَةٍ ساهُون»[34] . نفرين بر شما، چشم دشمن براي تهاجم به شما خواب ندارد، در حالي که شما در غفلت و فراموشي زندگي مي کنيد. 35 ـ جايگاه مسؤوليّت «وَ اِنَّ عَمَلَکَ لَيْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لکِنَّهُ في عُنُقِکَ اَمانَةٌ»[35] . بـي گمان مسؤوليتي که به تو سپرده شده نه لقمه اي چرب، بلکه بار امانتي بر گردن تو است. 36 ـ جايگاه نيروهاي مسلح «فـَالْجـُنـُودُ بـِاِذْنِ اللّهِ حـُصـُونُ الرَّعـِيَّةِ وَ زَيـْنُ الْوُلاةِ وَ عِزُّ الدّينِ وَسُبُلُ الاَْمْنِ وَ لَيْسَ تَقُومُ الرَّعِيَّةُ اِلاّبِهِمْ»[36] . پـس سـپـاهـيـان بـه اذن خـدا، دژهاي استوار ملّت، زينت زمامداران و مايه عزت دين و راههاي تحقق امنيت اند و ملت جز با تکيه بر آنان، بر پاي خود ايستادن نتواند. 37 ـ آفت سپاهيان «آفَةُ الْجُنْدِ مُخالَفَةُ الْقادَةِ»[37] . آفت لشکر، مخالفت کردن و سرپيچي از دستورات فرماندهي است. 38 ـ ويژگي منافقين «اُحَذِّرُکُمْ اَهْلَ النِّفاقِ فَاِنَّهُمُ الضّالُّونَ الْمُضِلُّونَ وَالزّالُونَ الْمُزِلُّونَيَتَلَوَّنُونَ اءَلْواناً وَ يَفْتَنُّونَ افْتِناناً...»[38] . اي مـردم! مـن شـمـا را از مـنـافـقـان بـرحـذر مـي دارم زيرا آنها گمراه و گمراه کننده اند و خطاکار و خطا اندازند، به رنگ هاي گونه گون درآيند و از هر وسيله اي براي فريفتن و در هم شکستن ديگران استفاده مي کنند. 39 ـ برترين يادگار «لا ميراثَ کَالاَْدَبِ»[39] . ميراثي ماندگارتر و سودمندتر از ادب نيست. 40 ـ نجات بخش انسان ها «وَ بـِمـَهـْديـنـا تـَنـْقـَطـِعُ الْحـُجـَجُ خـاتـِمـَةُ الاَْئِمَّةِ وَ مـُنـْقـِذُ الاُْمَّةِ وَ غـايـَةُ النُّورِ وَمـَصـْدَرُ الاُْمُورِ[40] ... اَلْمُنْتَظِرُ لاَِمْرِنا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ في سَبيلِاللّهِ»[41] . با مهديِ ما حجّت ها پايان پذيرد؛ اوست پايان بخش امامان و نجات بخش امّت و نهايت نور و بـنـيـان امور... کسي که منتظر امر فرج و ظهور باشد، مانند کسي است که در راه خدا در خون خود تپيده است.
سخناني سرشار از حکمت!