اعتراض بر بي عدالتي ها

اعتراض بر عدالتي ها يکي از روش هاي صحيح تحقّق «امر به معروف» و «نهي از منکر» است.

اگر همه مردم بر کاستي ها، زشتي ها، بي عدالتي ها، اعتراض کنند و آنها را تذکّر دهند و تا اصلاح نشود، سکوت نکنند، رهبران و کارگزاران حکومتي ناچار مي شوند راه صلاح و سازندگي را بروند.

يکي از مبارزات منفي حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در دوران 25 ساله انزوا، اعتراض بر بي عدالتي هاي حاکمان بود که:

هم مردم را بيدار و روح شجاعت را در مردم تقويت کرد،

و هم حاکمان مغرور را وادار به عقب نشيني و نرمش ساخت.

در حکومت خليفه اوّل بارها و بارها از کشتار و غصب اموال و جعل و تحريف دستگاه حکومت انتقاد کرد، و مردم را به نظارت و دخالت فراخواند.

تا آنکه زير شمشير برهنه قرار گرفت، امّا دست از تبليغ و ارشاد برنداشت.

و در خطبه 3 کاستي ها و ستمکاري خلافت او را اينگونه توضيح داد:

أَمَا وَاللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا فُلانٌ وَإنَّهُ لِيَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّي مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَا. يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ، وَلا يَرْقَي إلَيَّ الطَّيْرُ؛ فَسَدَلْتُ دُونَهَا ثَوْباً، وَطَوَيْتُ عَنْهَا کَشْحاً، وَطَفِقْتُ أَرْتَئِي بَيْنَ أَنْ أَصُولَ بِيَدٍ جَذَّاءَ، أَوْ أَصْبِرَ عَلَي طَخْيَةٍ عَمْيَاءَ، يَهْرَمُ فِيهَا الْکَبِيرُ، وَيَشِيبُ فِيهَا الصَّغِيرُ، وَيَکْدَحُ فِيهَا مُؤْمِنٌ حَتَّي يَلْقَي رَبَّهُ!

فَرَأَيْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَي هَاتَا أَحْجَي، فَصَبَرْتُ وَفِي الْعَيْنِ قَذًي، وَفِي الْحَلْقِ شَجاً، أَرَي تُرَاثِي نَهْباً، حَتَّي مَضَي الْأَوَّلُ لِسَبِيلِهِ، فَأَدْلَي بِهَا إلَي فُلانٍ بَعْدَهُ.

ابوبکر و التلاعب بالخلافة

ثم تمثل بقول الأعشي:

شَتَّانَ مَا يَوْمِي عَلَي کُورِهَا
وَيَوْمُ حَيَّانَ أَخِي جَابِرِ

فَيَا عَجَباً!! بَيْنَا هُوَ يَسْتَقِيلُهَا فِي حَيَاتِهِ إذْ عَقَدَهَا لِآخَرَ بَعْدَ وَفَاتِهِ - لَشَدَّ مَا تَشَطَّرَا ضَرْعَيْهَا! -

«آگاه باشيد! به خدا سوگند! ابابکر، جامه خلافت را بر تن کرد، در حالي که مي دانست، جايگاه من در حکومت اسلامي، چون مِحوَر سنگ هاي آسياب است «که بدون آن آسياب حرکت نمي کند» او مي دانست که سيل علوم از دامن کوهسار من جاري است، و مرغان دور پرواز انديشه ها به بُلَنداي ارزش من نتوانند پرواز کرد، پس من رِداي خلافت، رها کرده، و دامن جمع نموده از آن کنارگيري کردم، و در اين انديشه بودم، که آيا با دست تنها براي گرفتن حق خود بپا خيزم؟

يا در اين محيط خفقان زا و تاريکي که به وجود آوردند، صبر پيشه سازم؟

که پيران را فرسوده، جوانان را پير، و مردان با ايمان را تا قيامت و ملاقات پروردگار اندوهگين نگه مي دارد.

پس از ارزيابي درست، صبر و بردباري را خِرَدمندانه تر ديدم، پس صبر کردم در حالي که گويا خار در چشم و استخوان در گلوي من مانده بود، و با ديدگان خود مي نگريستم که ميراث مرا به غارت مي برند!

تااينکه خليفه اوّل، به راه خود رفت و خلافت را به پسر خَطّاب سپرد.»[1] .

و در زمان خليفه دوم بارها از خلافکاري ها و خشونت هاي او اعتراض کرد و در برابر خودسري ها ايستاد.

و در خطبه 3 حکومت خشن و توأم با اشتباهات خليفه دوّم اينگونه افشاء کردند:

فَصَيَّرَهَا فِي حَوْزَةٍ خَشْنَاءَ يَغْلُظُ کَلْمُهَا، وَيَخْشُنُ مَسُّهَا، وَيَکْثُرُ الْعِثَارُ فِيهَا، وَالْاِعْتِذَارُ مِنْهَا، فَصَاحِبُهَا کَرَاکِبِ الصَّعْبَةِ إنْ أَشْنَقَ لَهَا خَرَمَ، وَإنْ أَسْلَسَ لَهَا تَقَحَّمَ.

فَمُنِيَ النَّاسُ - لَعَمْرُ اللَّهِ - بِخَبْطٍ وَشِمَاسٍ، وَتَلَوُّنٍ وَاعْتِرَاضٍ؛ فَصَبَرْتُ عَلَي طُولِ الْمُدَّةِ، وَشِدَّةِ الِْمحْنَةِ؛ حَتَّي إذَا مَضَي لِسَبِيلِهِ.

جَعَلَهَا فِي جَمَاعَةٍ زَعَمَ أَنِّي أَحَدُهُمْ،

فَيَا لَلَّهِ وَلِلشُّورَي!

مَتَي اعْتَرَضَ الرَّيْبُ فِيَّ مَعَ الْأَوَّلِ مِنْهُمْ، حَتَّي صِرْتُ أُقْرَنُ إلَي هذِهِ النَّظَائِرِ! لکنِّي اَسْفَفْتُ إِذْ اَسَفُّوا، وَطِرْتُ إِذْ طَارُوا؛ فَصَغَا رَجُلٌ مِنْهُمْ لِضِغْنِهِ، وَمَالَ الْآخَرُ لِصِهْرِهِ، مَعَ هَنٍ وَهَنٍ.

«سرانجام اوّلي حکومت را به راهي در آورد، و به دست کسي «عمر» سپرد، که مجموعه اي از خشونت، سختگيري، اشتباه و پوزش طلبي بود، زمامدار مانند کسي که بر شتري سرکش سوار است، اگر عَنان محکم کشد، پرده هاي بيني حيوان پاره مي شود، و اگر آزادش گذارد، در پرتگاه سقوط مي کند.

سوگند به خدا مردم در حکومت دوّمي، در ناراحتي و رنج مهّمي گرفتار آمده بودند، و دچار دوروييها و اعتراض ها شدند، و من در اين مدت طولانيِ محنت زا، و عذاب آور، چاره اي جز شکيبايي نداشتم، تا آن که روزگار عُمَر هم سپري شد.[2] .

سپس عمر خلافت را در گروهي قرار داد که پنداشت من همسنگ آنان مي باشم!!

پناه به خدا از اين شورا!

در کدام زمان من با اعضاءِ شورا برابر بودم؟ که هم اکنون مرا همانند آنها پندارند؟ و در صَف آنها قرارم دهند؟

ناچار باز هم کوتاه آمدم، و با آنان هماهنگ گرديدم.

يکي از آنها با کينه اي که از من داشت روي برتافت،[3] و ديگري دامادش[4] را بر حقيقت برتري داد و آن دو نفر ديگر که زشت است آوردن نامشان».[5] [6] .

و حکومت سراسر تبعيض و ستم خليفه سوم را نيز به خوبي براي مردم افشاء کرد و فرمود:

إِلَي أَنْ قَامَ ثَالِثُ الْقَوْمِ نَافِجاً حِضْنَيْهِ، بَيْنَ نَثِيلِهِ وَمُعْتَلَفِهِ، وَقَامَ مَعَهُ بَنُو أَبِيهِ يَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِيعِ، إلَي أَنِ انْتَکَثَ عَلَيْهِ فَتْلُهُ، وَأَجْهَزَ عَلَيْهِ عَمَلُهُ، وَکَبَتْ بِهِ بِطْنَتُهُ!

«تا آن که سوّمي به خلافت رسيد، دو پهلويش از پرخوري باد کرده، همواره بين آشپزخانه و دستشويي سرگردان بود،

و خويشاوندان پدري او از بني اميّه بپا خاستند، و همراه او بيت المال را خوردند و بر باد دادند، چون شتر گرسنه اي که بجان گياه بهاري بيافتد،

عثمان آنقدر اسراف کرد که ريسمان بافته او باز شد، و أعمال او مردم را برانگيخت، و شکم بارگي او نابودش ساخت.»[7] .

• حمايت از اعتراضات اباذر

• اعتراض به تحريف در احکام حجّ

• دفاع از عمّار ياسر

• تاثير انتقادهاي امام علي در ديگر صحابه

• اعتراض به نماز خليفه سوم در مني

---

1. خطبه 1/3 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد آن به اين شرح است:
   

   1- کتاب الجمل ص 126 و 171: شيخ مفيد (متوفاي 413 ه)
   

   2- الفهرست ص 92: نجاشي (متوفاي 450 ه)
   

   3- الفهرست ص 224: ابن نديم (متوفاي 438 ه)
   

   4- الانصاف في الامامة: ابي جعفر ابن قبه رازي (متوفاي 319 ه)
   

   5- معاني الاخبار ص360 و361 و362: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
   

   6- علل الشرايع ص181 ح12 ب122: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
   

   7- عقد الفريد ج 4: ابن عبد ربه مالکي (متوفاي 328 ه)
   

   8- منهاج البراعة ج1 ص118: قطب راوندي (متوفاي 573 ه).

2. خليفه اوّل در جمادي الاخر سال 13 هجري و خليفه دوم در ذي الحجّه سال 23 هجري از دنيا رفت.
3. سعد بن ابي وقاص که يکي از شوراي شش نفره بود.
4. عبدالرحمن بن عوف، شوهر خواهر خليفه سوم، که حق وتو در شورا داشت. زيرا خليفه دوم دستور داد اگر اختلاف در شورا پديد آمد، ملاک، رأي داماد خليفه سوم است.
5. طلحه و زبير، که از رذالت و پستي، بر امام شورادند و جنگ جمل را به وجود آوردند.
6. خطبه 6/3 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف (مدارک گذشته).
7. خطبه 10/3 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف (مدارک گذشته).