عقل و ادب و مشورت

امام علي عليه السلام ارزش والاي عقل را در بي نيازي انسان اينگونه مطرح فرمود که:

لَا غِنَي کَالْعَقْلِ؛ وَلَا فَقْرَ کَالْجَهْلِ؛ وَلَا مِيرَاثَ کَالْأَدَبِ؛ وَلَا ظَهِيرَ کَالْمُشَاوَرَةِ.

(هيچ ثروت و بي نيازي چون عقل نيست و هيچ فقري همانند چهل و ناداني نمي باشد و هيچ ميراثي مثل ادب نخواهد بود و هيچ پشتيباني مانند مشورت کردن نيست.)[1] .

در نتيجه با تربيت صحيح خويش ارزش هاي يادشده را بايد در جان و روان خود بارور کنيم از قبيل:

1- همّت والاداشتن

2- راستگوئي و جوانمردي

3- شجاعت و پرهيز از هرگونه وابستگي

4- زهد و بي اعتنائي به جلوه هاي دروغين دنيا

5- علم و دانش

6- ادب و تربيت نفس

7- پرورش فکر و تفکّر صحيح

8- تعقّل صحيح

9- جمع گرائي و توجّه به ارزش مشورت با مردم

بديهي است که همه بدبختي ها و فرار و انکار از واقعيّت ها، همه به ناداني و جهل ما از ارزش هاي خدادادي مربوط مي شود، که خداوند بزرگ چه نعمت هاي گران بهايي در جان و روان ما نهاده است،

اگر ما درست تربيت شويم، به عنوان اشرف مخلوقات از همه موجودات عالم برتر خواهيم بود.

امام علي عليه السلام نيز به اين واقعيّت اشاره مي فرمايد که:

هلَکَ امْرُؤٌ لَمْ يَعْرِفْ قَدْرَهُ

(آن کس که قدر و ارزش خود را نشناخت هلاک گرديده و سقوط خواهد کرد.)[2] .

و از جهل زدگي هشدار داد که:

وَکَفَي بِالْمَرْءِ جَهْلاً أَلَّا يَعْرِفَ قَدْرَهُ.

(در ناداني و گمراهي انسان همين بس که قدر و ارزش خويشتن را نشناسد.)[3] .

---

1. حکمت 54 نهج البلاغه المعجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد آن به اين شرح است:
   

   1- تحف العقول ص 201 و 89 و 94: ابن شعبه حراني (متوفاي 380 ه)
   

   2- اصول کافي ج1 ص26 ح25: کليني (متوفاي 328 ه)
   

   3- کتاب أمالي ص 193: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
   

   4- دستور معالم الحکم ص17 الباب الاوّل: قاضي قضاعي (متوفاي 454 ه)
   

   5- غرر الحکم ج 3 ص 438: آمدي (متوفاي 588 ه)
   

   6- کتاب بصائر و ذخائر: ابو حيان توحيدي (متوفاي 380 ه)
   

   7- عقد الفريد ج 2 ص 252: ابن عبد ربه مالکي (متوفاي 328 ه).

2. حکمت 149 نهج البلاغه المعجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد آن به اين شرح است:
   

   1- کتاب أمالي ص494 م17 ح51/1082: شيخ طوسي (متوفاي 460 ه)
   

   2- کتاب خصال ج1 ص46 وج2 ص488 و420: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
   

   3- کتاب طراز ج 1 ص 167: سيد يماني
   

   4- کتاب أمالي (مجلس68) ص262 حديث9: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
   

   5- عيون اخبار الرضا ج2 ص82 ح204 باب31: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه).

3. خطبه 9/16 نهج البلاغه المعجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد آن به اين شرح است:
   

   1- البيان والتبيين ج2 ص52: جاحظ (متوفاي 255 ه)
   

   2- غررالحکم ج 2 ص 333 و 334 و 596: آمدي (متوفاي 588 ه)
   

   3- النهاية ج 1 ص 132: ابن أثير شافعي(متوفاي 606 ه)
   

   4- الارشاد ص123 و126ج1ص225و233: شيخ مفيد (متوفاي 413 ه).