قاضي نعمان

ابوحنيفه نعمان‏بن محمدبن منصوربن حيّون مغربي تميمي مصري(م363)، از فقيهان و قاضيان مصر در روزگار فاطمي است. او مجموعه‏اي از خطبه‏هاي مولا را گرد آورده و شرح کرده است. کتابشناس بزرگ، علامه شيخ آقا بزرگ تهراني نوشته‏اند:

[صفحه 16]

«شرح خطب اميرالمؤمنين (ع)»... قاضي نعمان اين کتاب را در مقدمه «الهمّه في معرفة الأئمة»[1] از جمله آثار خود بر شمرده است.[2].

قاضي نعمان از قيروان است که به قاهره هجرت کرده است. او در خانواده‏اي دانشور و در سايه پدر دانشور بر آمده و آورده‏اند که در آغاز مذهب مالکي داشته و سپس به شيعه گرويده است. در گستردگي دانش و آگاهيهاي ژرف او از قرآن و فقه و حديث، شرح حال نگاران يک داستان‏اند؛ هر چند مورخاني چون ذهبي، به لحاظ اسماعيلي گري او و نيز نگاشتن آثاري در «مناقب» و «مثالب» بسيار بر او طعن زده‏اند. قاضي نعمان آثار بسياري بر جاي نهاده، که برخي در گذرگاه زمان از ميان رفته و برخي در اختيار است. در اينکه قاضي شيعه دوازده امامي بوده و تقيه مي‏کرده است و يا اسماعيلي، سخن فراوان است.[3].

صفحه 16.

مجدوع در فهرست خود از اين کتاب با عنوان «الهمه في آداب اتباع الائمه» ياد کرده است. او مي‏گويد اين کتاب در موضوع خود بهترين کتابي است که به قلم آمده است. وي محتواي کتاب را به دقت شناسانده و عناوين فصول و ابواب آن را به تفصيل ياد کرده است. «الهمه» به تحقيق دکتر محمد کامل حسن در قاهره نشر يافته است. از «الهمه» نسخه‏هاي متعددي وجود دارد ر.ک: فهرسة الکتب و الرسائل و لمن هي من العلمأ و الائمة و الحدود الأفاضل للمجدوع، ص50؛ شرح الأخبار... للقاضي أبي حنيفه النعمان، ج1، ص62.
الذريعه، ج13، ص217.
درباره‏ي او بنگريد به: وفيات الأعيان، ج5، ص415؛ سير اعلام النبلأ، ج16، ص150؛ النجوم الزاهره، ج4، ص106؛ طبقات المفسرين داودي، ج2، ص346؛ روضات الجنات، ج8، ص147 و درباره‏ي شرح حال، مذهب، تطوّر فکري و آثار او ر.ک: مقدمه کتاب ارجمند وي شرح الأخبار به خامه‏ي عالم جليل سيد محمدحسين جلالي حسيني که شرح حالي است مستند، دقيق و نکته دار.