مخاطب شناسي
هر مبلّغي بايد بداند مخاطب کيست؟ فرد است يا گروه؟ گروههاي سِنّي، جنسي و اعتقادي مخاطبين چه کساني هستند؟ شرايط اجتماعي و افکار عمومي محيط مخاطبين چگونه است و.... در سيره تبليغي اميرمؤمنين(ع) موارد فراواني ديده ميشود که اصل مخاطب شناسي و مقتضاي حال مخاطبين را رعايت کرده است. بهترين نمونه آن، برخوردهاي گوناگوني است که امام(ع) با مردم داشت. در بسياري از موارد ميبينيم که با مردم برخورد پرمحبت و صميمي داشت و مؤمنان را از تندخويي برحذر ميداشت و گاهي هم با دوستان گنهکار از هرگونه ترحّم و احساسات عاطفي خودداري کرده است و با آنان برخورد بسيار شديد داشته است همانند اينکه امام صادق(ع) ميفرمايد: گروهي نزد اميرالمؤمنين(ع) رسيدند و گفتند: «السّلام عليک يا ربّنا؛ سلام بر تو اي پروردگار ما» آن حضرت از آنان خواست که از اين عقيده و گفتار خود توبه کنند ولي نصيحت امام(ع) در آنان اثر نکردو آنان توبه نکردند سپس فرمان داد دو گودال در کنار هم حفر کردند و آنها را به وسيله گودالي به هم وصل کردند. آن گاه اين گروه را در يکي از گودالها قرار داد و در ديگري آتشي برافروخت تا بر اثر دود ناشي از آتش مُردند. و گاهي نيز بخاطر مصلحت با دوستان مدارا ميکرد. امام صادق(ع) ميفرمايد: چون اميرالمؤمنين(ع) به کوفه آمد به امام حسن(ع) فرمان داد تا در ميان مردم فرياد زند که در ماه رمضان نبايد در مساجد نماز جماعت (مستحبي) برپا شود. امام حسن(ع) اين دستور را اجرا کرد. مردم چون سخن امام حسن(ع) را شنيدند فرياد زدند: واعمراه، امام(ع) فرمود: به آنها بگو نماز بگزارند. و گاهي نيز با دشمنان لجوج برخورد خشن داشت. به عنوان نمونه، مغيرة بن شعبه ميگويد: به اميرالمؤمنين(ع) توصيه کردم که کارگزاران عثمان را در جاي خويش تثبيت کند تا امور استحکام يابد. حضرت فرمود: ساعتي امثال آنان را بر مردم امير نميکنم. مغيره گفت: ابتدا تثبيت کن و چون از مردم بيعت گرفتيد عزلشان کن. حضرت فرمود: در کار نيرنگ نميکنم. سپس مغيره ميگويد به امام گفتم: دست کم معاويه را تثبيت کن. امام(ع) فرمود: دو روز هم او را بر مردم امير نميکنم.
مخاطب شناسي يکي از ارکان اساسي تبليغ است، زيرا اگر مخاطبي نباشد که پيام را دريافت کند، تبليغ و پيامرساني معني نخواهد داشت.