کاربرد اصول روانشناسي
گرچه اصول روانشناسي در تبليغ به صورت کلاسيک از ابتکار علوم معاصر است ولي سيره رهبران الهي و ائمه اطهار(ع) نشان ميدهد که آنان همواره در شيوه تبليغي خود به اصول روانشناسي فردي و اجتماعي توجه کامل داشتهاند و در سيره تبليغي اميرالمؤمنين(ع) موارد فراواني ديده ميشود که اين اصول را از جمله: تحريک عواطف و احساسات، تنبيه و تشويق، تکرار، تحقير دشمنان و تکريم دوستان و... را به کار برده است. بهترين نمونه آن، زماني است که لشکرش با لشکر معاويه در صفّين به يکديگر ميرسند و لشکر معاويه پيشدستي ميکنند شريعه (محل ورود آب) را گرفته و آنان را از برداشتن آب مانع گشتند و امام(ع) ميخواست که اين مشکل را از پاسخ اهل دوزخ اَلا تَسْمَعُونَ اِلي جَوابِ اَهْلِ النّارِ حينَ سُئِلُوا: ما سَلَکَکُمْ في سَقَرَ؟ قالُوا: لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلّين آيا به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نميدهيد که وقتي از آنها ميپرسند: «چه چيز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ ميگويند: ما از نمازگزاران نبوديم.»(بحارالانوار، ج82، ص224) طريق مذاکره تمام کند و معاويه اين عمل را براي خود موفقيتي به حساب ميآورد و از هرگونه مذاکره خودداري ميکرد. در اينجا بود که در برابر لشکرش قرار گرفته و چنين خطابهاي ايراد کرد: «قَدِ استَطعموکُمُ القتالَ فاقِرّوا علي مَذَلَّةٍ و تأخيرِ مَحَلَّةٍ، أوْرَوّوا السّيوفَ مِنَ الدّماء تَرْوَوْا مِنَ الماء فالموتُ في حياتِکُم مقهورين، والحياةُ في موتِکُمْ قاهرين، ألا و انَّ معاويَةَ قادلُمَةً مِنَ الغَواةِ و عَمَّسَ عليهمُ الخَبَرَ حتّي جَعَلوا نُحورَهُمْ اغراضَ المنية؛ همانا دشمن گرسنه جنگ است و از شما نبرد ميطلبد، اکنون دو راه در پيش داريد يا تن به ذلّت و پستي و عقب ماندگي دادن يا تيغها را با خون خود سيراب کردن و سپس سيراب شدن. مرگ اين است که زنده باشيد امّا مقهور و مغلوب، زندگي آن است که بميريد، امّا غالب و پيروز. همانا معاويه گروهي ناچيز از گمراهان را به دنبال خود کشانده و حقيقت را بر آنها پنهان داشته است تا آنجا که گلوي خويش را هدف تيرهاي شما که مرگ را همراه دارد قرار دادهاند.» با بيان اين چند جمله حماسي احساسات آنان را تحريک و تهييج ميکند، خونها را به جوش و غيرتها را به خروش ميآورد. لشکر خود بخود حرکت ميکند و ياران معاويه را به عقب ميرانند و شريعه را در اختيار ميگيرند.
يکي از مؤثرترين ابزارهاي تبليغ و عوامل موفقيت آن در جذب مخاطب، روانشناسي تبليغ است.