خطبه 003-شقشقيه

[صفحه 53]

(ترجمه خطبه شقشقيه) بعضي از شارحين اين خطبه را شقشقيه و برخي متقمصه‏اش ناميده‏اند اما شقشقيه‏اش گفتند براي آنکه خطبه هنگاميکه ابن‏عباس تقاضاي اکمال مطلب و ادامه سخن را نمود در پاسخ فرمود هيهات يا ابن عباس تلک شقشقت هدرت ثم قرت همچنانکه گهگاهي شترآن پاره گوشتي که مانند شش گوسفند است از دهان بيرون آورده و صدائي از آن برخواسته و تمام ميشود همانطور اين مطالب هم از روي هيجان صوتي بود که از سينه من برخواست و ساکن گرديد، و متقمصه براي آنش گفتند که آن حضرت خلاف را بقميص و پيراهن تشبيه کرده و فرموده:) آگاه باش به خدا سوگند پسر ابي‏قحافه خلافت را همچون پيراهني در بر کرد و حال آنکه ميدانست من در آسياي خلافت بمنزله آن ميخي هستم که اساس گردش آسيابان ميخ استوار است، علوم و معارف از قله شامخ من سيل‏آسا سرازير، و پاي هيچ پروازکننده به اوج بلند کمالات من نميرسد با اينحال شانه از زير بار خلافت خالي کرده و آنرا رها نمودم، و در اين دو کار انديشيدم که آيا با دست بريده (بدون داشتن ياور) برانيقوم حمله برده (و حق خود را مطالبه نمايم) يا صبر و شکيبائي کنم بر تاريکي ظلمي که شدت آن سالخوردگان را فرسوده و خوردسالان را پيرو

پژمرده ساخته، مومن براي (دفع فساد) آن رنج ميبرد تا بخدا برسد، ديدم صبر کردن بر اين ستم سزاوارتر است، پس صبر کردم د ر حاليکه گويا (از شدت اندوه) خار در ديده‏ام خليده و استخوان گلويم را گرفته ميراث خويش را تاراج شده يافتم

[صفحه 54]

(صبر کردم) تا اينکه اولي براه خود رفت و خلافت را در آغوش پسر خطاب افکند، (در اينجا اميرالمومنين عليه‏السلام متمثل بقول اعشي شاعر شده فرمايد: شتان ما يومي علي کورها و يوم حيان اخي جابر حيان و جابر پسران سيمين بن عمر و از طايفه بني‏حنيفه ميباشند، حيان را فرمان بر مردم خويش روان و همه ساله از جانب نوشيروان بصلات و جوائز سرافراز مي‏شد و اين اعشي نديم او بوده و در ناز و نعمت بسر ميبرد وقتي از نزديک حيان دور و برنج سفر بطوري گرفتار که ياد آنرا کرده و ميگويد، چه بسيار فرق است بين اين روز که من بر پشت شر برنج و مشقت سفر گرفتارم با آن روزيکه نديم حيان برادر جابر بوده و در عيش و کامراني زندگاني ميکردم، (تمثيل حضرت به اين شعر مقايسه حال رمان خودش که به ماتمها گرفتار شده باز ما نيست که پيغمبر اکرم حيات داشته و هر روزي از جانب خدا و رسول به يک منصب مفتخر و سرافراز ميگرديد ميباشد) جتي بسي شگفتي است ابوبکري که در دوران زندگانيش همي گفت اقيلوني فلست بخيرکم و علي فيکم يعني اي مردم بيعت خود را از من برگيريد، من در حاليکه علي ميان شما است لايق براي خلافت نمي‏باشم، با اين حال وصيت کرد بعد از مردنش (عروس) خلافت بعقد

ديگري درآيد، اين دو تن غارتگر دو پستان شتر خلافت را محکم دوشيدند و از آن نفع گرفتند، ابوبکر آن را در طبيعت خشن و درشت عمر قرار داد، زشتخوئي که سخنش پرجراحت و تند بود، خطايش در امور ديني بسيار و عذرش از آن خطا بيشمار بود، مصاحب با آن مانند کسي بود که بر شتري سرکش سوار باشد، که اگر مهار آنرا سخت بکشد پره بيني را هم بدرد و اگر آنرا سست کند سوار را بدره نيستي پر تاب نمايد پس به خدا سوگند مردم در دوران او ازراه راست بيرون رفته دچار کجرويها شدند، پس منهم بار ديگر بر مدت طولاني شکيبائي ورزيده با غم و اندوه سختي دست بگريبان بودم.

[صفحه 55]

تا اينکه عمر هم براه خود رفت، خلافت را در گروهي قرار داد که گمان کرد من هم يکي از آنان و همسر با ايشان ميباشم، (هنگاميکه بر اثر ضربات ابالولو عمر ببستر مرگ افتاده بود روساي اصحاب نزد او جمع شدند و درخواست کردند مردي را براي خلافت تعيين کند عمر گفت من هفت نفر را براي اينکار شايسته ميدانم )1( سعد بن زيد )2( سعد وقاص )3( عبدالرحمن بن عوف )4( طلحه )5( عثمان بن عفان )6( علي بن ابيطالب لکن سعد چون با من خويش است او را در اين امر دخالت نميدهم مقصودش اين بود که او را بيغرض فرض کنند، سعد وقاص هم مردي درشتخوي، عبدالرحمن بن عوف قارون اين امت، طلعه هم مردي خودخواه، زبير نيز بخيل، عثمان طرفدار خويشان خويش، علي هم در اين امر پرحريص است، پس هيچيک از اينها را براي حمل بار خلافت لايق نميدانم، بعد از آن گفت صهيب سه روز با مردم نماز گذارد، شما اين شش تن را در خانه جمع کنيد تا براي خلافت يکي را از ميان خود تعيين کنند، اگر پنچ تن بر يکي اتفاق و يکي امتناع نمايد آن يکتن را بکشيد، چون ميدانست اميرالمومنين (ع) با هيچيک از آنان موافقت نخواهد فرمود، و اگر اين امر بر سه کس قرار گيرد آن سه نفري که عبدالرحمن ميان ايشان است ا

ختيار کنيد و آن سه نفر ديگر را بکشيد، بعد از مرگ و دفن او براي تعيين خليفه حاضر شدند، عبدالرحمن گفت ثلث امر مال من و عمو زاده‏ام سعد وقاص است ما خلافت را نخواسته مردي را که بهترين شما باشد براي آن انتخاب ميکنيم، پس به سعد وقاص گفت بيا تا مردي را تعيين و با او بيعت نمائيم، مردم هم بيعت خواهند کرد، سعد گفت اگر عثمان تو را متابعت کند من سوم شمام خواهم شد و اگر ميخواهي عثمان را به خلافت برداري منم نيز علي را انتخاب ميکنيم، پس همينکه عبدالرحمن از موافقت سعد مايوس شد ابوطلحه را با پنچاه تن از اصحاب را برداشت و ايشان را وادار نمود بر تعيين خليفه و دست علي عليه‏السلام را گرفت گفت با تو بيعت ميکنيم به اين نحو که به کتاب خدا و سنت رسول‏الله (ص) و طريقه دو خليفه دو خليفه سابق ابوبکر و عمر عمل کني، حضرت فرمود: قبول مي‏کنم به اين نحو که به کتاب خدا و سنت رسول خدا و باجتهاد خويش رفتار نمايم پس دست آن جانب را رها کرده و به عثمان روي آورد و آنچه با علي عليه‏السلام گفته بود بر عثمان گفت، عثمان قبول نمود پس عبدالرحمن سه بار اين مطلب را به علي و عثمان تکرار کرد و در هر مرتبه از همان جواب اول را شنيد، پس گفت اي عثمان خلافت براي

تو است و با او بيعت نموده مردم هم بيعت نمودند) پس بار خدا بدرد دل من برس و در اين شوري نظري بفرماي چگونه مردم درباره همرديفي من با ابي‏بکر اولي اينها دچار شک و ترديد شدند که اکنون بايستي من با اينگونه اشخاص (پست و ناکس) قرين باشم (لکن چون چاره نبود) باز هم تن در داده و در فراز و نشيب با آنها نشست و برخاست کردم پس مردي (سعد وقاص) از راه حسد از جاده حق منحرف و از من دور شد و مرد ديگري (عبدالرحمن بن عوف) هم براي دامادي و خويشاوندي خود با عثمان از من اعراض کرد، همينطور دو نفر ديگر (طلحه و زبير) که از پستي قابل نام بردن نيستند،

[صفحه 57]

پس برخاست سوم قوم (عثمان) در حاليکه پر باد کرده بود تهيگاه خود را در ميان موضع افکندن سرگين و چريدن علفها (همواره مانند بهائم مشغول پر کردن و خالي کردن شکم خود بود) اولاد پدرش بنواميه با او همدست شدند، مال خدا را خوردند همانطوري که شتر گياه بهاري را باتمام ميل و اشتها ميخورد تا (بر اثر اين اسراف و تضييع حقوق مسلمين، مردم بيعت او را گردن فرو گذاشتند) تابيده او را وا تابيدند، وسائل قالش فراهم شده شکم‏پرستي کار او را ساخت.

[صفحه 58]

پس از کشته شدن عثمان از هيچ چيزي نترسيدم جز اينکه مردم مانند موي گردن کفتار بسوي من روي آورده و از هر سوي در ميانم گرفتند بطوريکه دو پسرم حسن و حسين پي سپر آنان شده و جامه ردايم دريده شد، اجتماع کردند گرد من همچون اجتماع گله گوسفند در جاي خود، لکن وقتي بيعت آنان را پذيرفته و امر خلافت قيام نمودم طايفه (طلحه و زبير) عهد را شکستند، عده (خوارج) از جاده شريعت مانند تير از کمان بيرون رفتند، دسته فاسق ديگري (معاويه و يارانش) از حق بسوي باطل گرائيدند، گوئيا اين کلام خداوند سبحان را شنيده‏اند که فرمايد: سراي جاوداني را ما براي کساني قرار داده‏ايم که اراده فساد و سرکشي در روي زمين نداشته و ندارند و حسن عاقبت براي پرهيزگاران است، آري به خدا سوگند اين آيه را شنيده حفظش کردند لکن متاع جهان در چشمهاي اينان جلوه کرده و بان فريفته شده‏اند.

[صفحه 58]

آگاه باشيد سوگند بدان خدائيکه ميان دانه را شکافت و بشر را بيافريد اگر آن جمعيت بگرد من براي ياري حاضر نشده و حجت بر من تمام نميگرديد و نبود عهديکه خداوند از دانشمندان گرفته براي اينکه آرام نگيرند تا ستمگر از ستم کردن خسته و ستمکش از کشيدن با رستم به تنگ آيد، هر آينه مهار شتر خلافت را روي کوهانش افکنده و آخر خلافت را بکاسه اولش آب ميدادم (از آن ميگذشتم زيرا) شما نيک دريافته‏ايد که اين دنيايتان نزد علي از عطسنه ماده بزي خوارتر است. گفته‏اند: هنگاميکه حضرت به اين موضع از خطبه رسيد مردي که اهل قصبه از قصبات عراق بود برخواست و در برابر آن حضرت ايستاده نامه بدستش داد، امام عليه‏السلام بخواندن آن نامه مشغول و وقتي که فارغ شد ابن عباس عرض کرد: يا اميرالمومنين چه خوش بود رشته سخن را از آنجا که رها کردي گرفته و به آنجا که ميخواستي ميرساندي، فرمود: اي پسر عباس چه بسيا ر دور است اين درخواست همانا اينگونه سخن گفتن بمانند شقشقه و غرش شتر بختي مستي است که گاهگاهي از گلوي او برخواست و ساکت ميشود، ابن‏عباس گويد: به خدا سوگند که هيچگاه از قطع کلام هيچکس به اندازه قطع کلام آن حضرت متاثر و اندوهگين نگرديدم زيرا حضر

ت نتوانست سخن را تا آنجا که دلخواهش بود برساند، سيدرضي عليه‏الرحمه گويد: قول حضرت عليه‏السلام در اين خطبه که فرمايد کراکب الصعبت ان اشنق لها خرم، و ان اسلس لها تقحم، مقصود از آن خليفه دوم است که فرمود هر گاه سوار مهار ناقه سرکش را سخت بکشد ناقه چموشي کرده پرده بينيش از هم دريده شود و اگر مهار را رها کند آن ناقه زمان را از کف سوار در گسلانيده و او را بدره نيستي پرتاب نمايد.

صفحه 53، 54، 55، 57، 58، 58.