محمد بن ابيبکر استاندار و فرماندار لايق
محمد ابنابيبکر يکي از برجستهترين کارگزاران و سرداران و استانداران حکومت علوي است او که جواني 25 ساله بود پس از قيس بن سعد، يار باسابقه و کارآزمودهي حضرت علي (ع) به استانداري ولايت مصر منصوب شد. پس از به خلافت رسيدن حضرت علي (ع) طلحه و زبير و عايشه جنگ جمل را در سال 36 هجري قمري راه انداختند وي در اين نبرد جزو سرداران امام بود. نزديک کوفه امام ايشان را به همراه فرزندش محمد بن حنفيه خودشان براي جمع آوري نيرو به کوفه فرستادند که به علت مخالفت ابوموسي اشعري (والي کوفه) موفق به بسيج نيرو نشد.[1] در روز جنگ که سپاه دو طرف رو در روي هم صف کشيدند محمد فرماندهي قلب لشکر را به عهده داشت.[2] و در بحبوحه نبرد هنگامي که نزديک بود با پي شدن جمل عايشه جنگ به سود علي (ع) خاتمه يابد، حضرت از محمد که محرم عايشه بود در خواست کرد در حين سقوط مواظب خواهرش باشد. امام علي (ع)سعي داشت حريم عفاف عايشه دريده نشود و احترامش در حدي که شرايط ميدان جنگ اقتضا ميکرد حفظ گردد؛ زيرا عايشه همسر پيامبر(ص) بود و پاسداري از حرمتش پاس از حريم پيامبر (ص) محسوب ميشد و از سوي ديگر ضرب و شتم و دريدن پرده عفاف او به عنوان امالمومنين و زن محبوب مسلمانان و رسول اکرم (ص)، عواطف مردم را به نفع دشمنان فرصت طلب علي (ع) تغيير ميداد تا افکار عمومي جهان اسلام را بر ضد علي (ع) بسيج کنند، در اين جا تنها محمد بن ابيبکر بود که به خاطر محرميتي که با عايشه داشت ميتوانست امام علي (ع) را در رسيدن به خواستهاش کمک کند و اين مشکل را حل کند. لذا بدستور امام خود را به کجاوه رساند و بندهاي کجاوه را که به شکم جمل بسته شده بود قطع کرد و به آرامي عايشه را از روي شتر به زمين گذاشت و سپس به دستور امام عايشه را به منزل عبدالله بن خلف خزاعي برد و از آن جا نيز همراه چهل زن با شخصيت- که امام آنان را به لباس مبدل «مردانه» ماءمور حفاظت از عايشه کرده بود-[3] او را به مدينه منتقل کرد. پس از جنگ جمل امام علي عليهالسلام قيس بن سعد يار وفادار خويش را از استانداري مصر عزل و محمد ابنابيبکر را به جاي ايشان منصوب کرد. قيس پس از عزل به کوفه رفت و در نبرد صفين همراه امام علي (ع) در کنار آن حضرت با سپاه معاويه جنگيد.امام علي عليهالسلام در حکم انتصاب محمد از وي درخواست ميکنند در خلوت و جلوت تقواي الهي را پيشه خود سازد و در نهان و عيان به ياد خدا باشد. با مسلمانان نرمخو و با مفسدان سختگير باشد... محمد پس از قرائت حکم انتصاب خودش براي مردم سخناني را ايراد کرد که اوج تقوا و احساس مسئوليت او را نشان ميدهد. وي گفت همانطور که شنيديد، اميرالمؤمنين از من پيمان گرفت و من هم آن چه در توان دارم برايتان انجام ميدهم و کوتاهي نميکنم. اگر در آثار و اعمال من نشاني از اطاعت خدا يافتيد خدا را شکر کنيد، زيراهادي انسان اوست و اگر عمل نادرستي از من سر زد، تذکر داده و توبيخم کنيد، اين حق شماست و مايه خوشبختي من خواهد بود.[4]. هنوز چند صباحي از ولايت محمد بر مصر نگذشته بود که حضرت خواست براي اصلاح مقررات قضايي مصر و احکام شرعي فردي و ساير امور مبتلا به حکومتش منشور جامعي بفرستد. لذا امام علي عليهالسلام عهدنامه بسيار مهم و مفصلي خطاب به محمد و اهالي مصر نوشت که الان تمام آن نامه در دست نيست و مصادري هم که آن را نقل کردهاند به صورت يکسان نقل نکردهاند. اما متن گزيده آن بدين قرار است: «از اهتمام و جديت تو را به اموري که هم براي تو و هم براي مسلمانان ضروري است تعجب کردم! گمان ميکنم آنچه تو را به اين کار واداشت، نيت صالح و پاک و فکر ناب و والاي تو بوده است.»[5] براي اينکه اهميت بيشتر انتساب محمد بن ابيبکر به استانداري مصر را دريابيم مناسب است به وضعيت خاص و استثنايي مصر در بين ولايات اشاره شود.سرزمين باستاني مصر از لحاظ فرهنگ و تمدن در ميان ساير مناطق تحت قلمرو اسلام موقعيتي ممتاز داشت و به برکت رودخانه نيل بسيار حاصلخيز بوده است؛ بطوري که از محصول نواحي حوزه نيل، ساليانه سه مرتبه برداشت ميکردهاند. اين منطقه بدليل اهميت آن و نيز حاصلخيز بودنش دائما مورد طمع قدرتها بوده است. يونانيان در جنگ با روميان سلطه خود را بر مصر از دست دادند. و مصر تحت نفوذ سياسي حکومت روم شرقي (بيزانس) در آمد. بيزانسيها در مصر بدليل زورگويي حکام و کشمکشهاي مذهبي و... مورد نفرت و کينه ساکنان قرار داشتند. در اين شرايط اين کشور بدست سپاهيان مسلمان فتح شد. از نامههاي مبادله شده بين عمروعاص و خليفه دوم اهميت فتح مصر را در آن زمان ميتوان دريافت.[6] اين شهر از عايدات فراواني برخوردار بود و يکي از پادگانهاي مهم نظامي جهان اسلام در آن جا بود و از همه مهمتر مجاور شام و حکومت معاويه بود که در صورت برخورداري از حاکميت مقتدر، ميتوانست تهديدي بر ضد معاويه باشد. طبيعي است که علي عليه السلام پس از پذيرش خلافت، براي منطقهاي اين چنين حساس و فوق العاده با اهميت و آماده انفجار بهترين و کارآمدترين ياران خود را برگزيند لذا نخست قيس بن سعد بن عباده و سپس محمد بن ابيبکر و از وي مالک اشتر را انتخاب کرد. امام علي عليهالسلام در نامهاي که بنا به درخواست محمد براي او ارسال ميکنند اهميت منطقه حکومتي او را يادآور شده و دستورات حکومتي راهگشايي صادر ميکنند: محمد! بدان که حکمراني بزرگترين ولايات را به تو سپردم، شايسته است که در آن منطقه بر جان و دين خود بيمناک باشي، روزي يک ساعت هم که شده (در انديشه دين و جانت باشي) و در صورتي که بتواني خدا را بر رضا و خشنودي احدي به غضب نياور... و شمااي اهالي مصر! تا ميتوانيد کاري کنيد که کردارتان گفتارتان را تصديق کند، و خفايتان، نهانتان را، زبان و اعمالتان مخالف يکديگر نباشد.[7].
امام علي عليهالسلام ته تنها در ميدان نبرد به جوانان شايسته و سلحشور توجه داشت بلکه در سپردن مسئوليتهاي کشوري و مناصب حکومتي نيز به آنان توجه و عنايت خاصي داشت يکي از جواناني که علاوه بر فرماندهي سپاه در ميدان جنگ مسئوليت حکومتي بخش مهمي از حکومت حضرت را عهدهدار بود محمد ابيبکر است که بطور مختصر به شايستگيها و کارهاي اين جوان برومند اشاره ميشود: