تلاش دولت در جهت تقويت کشاورزي
وليکن نظرک في عماره الارض ابلغ من نظرک في استجلاب الخراج، لان ذلک لا يدرک الا بالعماره و من طلب الخراج بغير عماره اخرب البلاد و اهلک العباد، و لم يستقم امره الا قليلا. بايد توجه تو در آباداني زمين بيشتر باشد از دقتي که در گرفتن ماليات به عمل ميآوري، چرا که دريافت خراج جز به آباداني زمين ممکن نميشود. کسي که بدون کوشش در آباداني زمين از مردم خراج بخواهد، شهرها را ويران کرده و بندگان خدا را به هلاکت رسانده است. چنين حکومتي جز اندک زماني باقي نخواهد ماند. [صفحه 165]
اگر قرار است دولت بر ماليات و خراج تکيه داشته باشد ميبايست زمينهي آن را نيز فراهم کند. دولت بايد در نگهداري زمين، تامين آب، تنظيم شبکههاي آبياري، ايجاد نهرها، پلها، سدها، حفر چاههاي عميق و احداث راههاي مختلف ارتباطي ما بين مناطق کشاورزي، دهقانان زحمتکش را ياري و مساعدت نمايد و با اين تلاش، کشاورزي را رونق بيشتري بخشد. تنها در اين صورت است که حکومت ميتواند از مردم انتظار پرداخت ماليات داشته باشد و گرنه در کشوري که کشاورزي رونق ندارد و دهقانان به وسيلهي «کشت» تامين معاش نميکنند و درآمد کافي ندارند، وضع هر گونه مالياتي بر ملت، تحميل طاقتفرسايي است که مردم را به سوي نارضايي و کشور را به طرف ناامني و ويراني و حکومت را به سراشيب سقوط ميکشاند. از همين رو است که علي عليهالسلام پرداخت ماليات را فرعي بر درآمدهاي مردم دانسته و فرموده است که زمامدار پيش از آنکه به فکر ماليات باشد، ميبايست به عمران و آبادي کشور فکر کند.
صفحه 165.