اهميت قضاء و شخصيت قاضي در اسلام
[صفحه 152] و امنيت قضايي، با قدرت و قاطعيت تمام در جامعه مستقر شود و هر گونه زور و تجاوز و حق کشي را از بين ببرد و اينها همه زماني ميسر خواهد بود که حکومت بتواند قضات صالح و واجد شرايط را به تصدي دستگاههاي قضايي بگمارد. آري، حکومتي که قاضيان شايسته و صالح نداشته باشد، دستگاه قضاييش به فساد و تزلزل کشيده ميشود، امنيت قضايي از جامعه رخت برميبندد، زور و تجاوز و تخلف بر همه جا حاکم ميشود، حاکميت قانون و نظام از بين ميرود و هرج و مرج، بنيان جامعه را در هم ميريزد و فساد برميانگيزد. پس براي استقرار قانون و ايجاد دستگاه قضايي سالم و با قدرت، بيش و پيش از هر چيز به وجود قضات صالحي نياز داريم که داراي شرايط لازم براي تصدي امر قضاوت باشند. اما اين شرايط چيست ؟ و قاضي واجد شرايط کدام است ؟ از ديدگاه علي عليهالسلام کسي شايستهي منصب دشوار و حساس قضاوت است که اين شرايط در او جمع باشد: 1. بهترين و برترين افراد باشد. 2. پرحوصله و داراي شرح صدر باشد و تمام اطلاعات لازم براي يک قضاوت عادلانه را از زواياي مختلف به دست آورد. 3. با شهامت اخلاقي، اشتباهات خود را بپذيرد و زود از اشتباهش برگردد و آن را جبران کند. 4. زود به خشم نيايد و به ويژه در مقابل پافشاري طرفين دعوا به احقاق حقشان، کنترل خود را از دست ندهد. 5. روح نيرومند داشته باشد و از قدرتمندان نترسد. 6. عزت نفس و همت عالي داشته باشد و اسير طمع و آز دنيا نگردد و توسط ثروتمندان و رشوهدهندگان تطميع نشود. 7. اهل تحقيق باشد و با سهلانگاري و آسانگيري، از مسائل نگذرد و بدون کسب اطاعات کافي به قضاوت نپردازد و با برخورد سطحي و بر اساس اولين شنيدههايش حکم صادر نکند. 8. در مواجهه با امور مشتبه و مسائل گنگ و پيچيده احتياط و تامل را از [صفحه 153] دست ندهد و در کشف واقعيات براساس دلايل و براهين قطعي، کنجکاو و مصر باشد. 9. با طرفين دعوا گشادهرو باشد و بدون ابراز خستگي و ناراحتي به هر کدام از طرفين فرصت سخن گفتن بدهد. 10. گرفتار حيله و مکر فريبکاران نشود و در مقابل تملق و چاپلوسي، ارادهي خود را از دست ندهد. 11. و سرانجام پس از تمام اين شرايط و خصوصيات، از قاطعيت تمام برخوردار باشد و هنگامي که حقيقت را کشف کرد، اجازه ندهد که هيچ عاملي مانع از صدور حکم قطعي و عادلانهاش گردد، يعني حکم خود را با قاطعيت تمام، بدون طرفداري از يکي و کملطفي به ديگري صادر کند و از هيچ چيز و هيچکس، هيچگونه ملاحظه و رعايتي نکند. آنگاه علي عليهالسلام به مالک و تمامي زمامداران هشدار ميدهد که افرادي با چنين مشخصات بسيار کميابند و داشتن قاضي شايسته و صالح براي يک زمامدار توفيق بزرگي است که بايد ارزش آن را بداند: ثم اختر للحکم بين الناس افضل رعيتک في نفسک ممن لا تضيق به الامور و لا تمحکه الخصوم و لا يتمادي في الزله و لا يحصر من الفيء الي الحق اذا عرفه و لا تشرف نفسه علي طمع و لا يکتفي بادني فهم دون اقصاه و اوقفهم في الشبهات و آخذهم بالحجج و اقلهم تبرما بمراجعه الخصم و اصبرهم علي تکشف الامور و اصرمهم عند اتضاح الحکم، ممن لا يزدهيه اطراء و لا يستميله اغراء و اولئک قليل. براي داوري بين مردمان، برترين فرد خود را برگزين! کسي که داراي سعهي صدر باشد و مخاصمهي طرفين دعوي او را به خشم و کج خلقي واندارد و در اشتباهاتش پافشاري نکند و چون متوجهي اشتباه خود شود، بازگشت به حق و اعتراف به آن برايش سخت نباشد و طمع را به دل خود راه ندهد و در فهم مطالب به اندک تحقيق اکتفا نکند، کسي که در شبهات از همه محتاطتر و دريافتن و تمسک به دليل از همه مصرتر باشد و از کثرت مراجعه کمتر خسته شود و در کشف امور از همه [صفحه 154] شکيباتر باشد و به هنگام روشن شدن حق با قاطعيت حکم دهد، ستايش فراوان او را فريب ندهد و تمجيدهاي بسيار او را متمايل به جانب مدحکننده نسازد. اينگونه افراد بسيار اندکند.
اساس حکومت زماني محکم و بيتزلزل خواهد بود که در جامعه ظلم و تعدي و فساد وجود نداشته باشد و ظلم و فساد زماني برچيده خواهد شد که عدالت
صفحه 152، 153، 154.