معيارهاي اخلاقي مشاوران
به عبارت روشنتر، در حکومتهاي غير اسلامي، بهترين مشاوران را با تجربهترين و مديرترين و کارآزمودهترين افراد ميشناسند و هيچگونه شرط ديگري قائل نيستند، در حاليکه مکتب اسلام، علاوه بر عقل و درايت و تجربه، معيارهاي اخلاقي را نيز ملاک استشاره شناخته است. براي اينکه بتوانيم ابعاد گوناگون شرايط استشاره را بشناسيم، ابتدا شرايط سلبي و اثباتي مشاوران را از ديدگاه اسلام مطرح و بررسي ميکنيم. شرايط اثباتي: شرايطي را که بايستي مشاوران دارا باشند، به طور اجمال به شرح ذيل است: 1. اسلام 2. عقل 3. حلم 4. نصح 5. تقوي 6. تجربه با توجه به اين شرايط ميفهميم که اسلام مشورت مسلمان، عاقل، نرمخو، ناصح، با تقوي و با تجربه را ميپذيرد و از افراد غير مسلمان، فاسق، نادان، تندخو، بيتقوي و بيتجربه استشاره نميکند. امام صادق عليهالسلام در اين زمينه ميفرمايد: [صفحه 123] شاورفي امورک مما يقتضي الدين، من فيه خمس خصال: عقل و حلم و تجربه و نصح و تقوي.[1]. در آنچه آيينت اقتضا ميکند، با کساني که داراي پنج خصلت باشند، مشورت کن: آنان که داراي عقل، حلم، تجربه، نصح و تقوي هستند. شرايط سلبي: صفاتي را که شخص (در مقام مشورت) نبايد با آنها متصف باشد، به قرار ذيل است: 1. جبن 2. بخل 3. حرص 4. وغد 5. تلون 6. لجاجت 7. جهل. از اين شرايط استفاده ميشود که افراد ترسو، بخيل، سست خرد و نيز منافقين لجوج و نادان نبايستي مورد مشورت قرار بگيرند، زيرا اينان لياقت مقام ارجمند «مشاور» را ندارند. از قول امام صادق عليهالسلام در همين زمينه ميخوانيم: و لا تشر علي مستبد برايه و لا غد و لا علي متلون و لا علي لجوج.[2]. با مستبد و با سست خرد و کسي که رنگ عوض ميکند (و منافق است) و با اشخاص لجوج مشورت نکنيد. علي عليهالسلام نيز در همين زمينه ميفرمايند: [صفحه 124] و لا تدخلن في مشورتک بخيلا يعدل بک عن الفضل و يعدک الفقر و لا جبانا يضعفک عن الامور و لا حريصا يزين لک الشره بالجور، فان البخل و الجبن و الحرص غرائز شتي يجمعها سوء الظن بالله! بخيل را در مشورت خود راه مده! زيرا که تو را از احسان بازدارد و از فقر ميترساند و نيز با فرد بزدل و ترسو مشورت مکن! چون در کارها روحيهات را تضعيف مينمايد. همچنين (با آدم) حريص مشاوره نکن که طمع را با ستمگري در نظرت زينت ميدهد. همانا که بخل و ترس و طمع نهادهايي هستند گوناگون که سرچشمهي همهي آنها سوء ظن به خداي بزرگ است.
امروزه در سطح جهان، در هر امري از مشاوران استفاده ميکنند و از تجربيات ديگران بهرهمند ميشوند و بالاخص در دستگاه حکومتي، مشاوراني با تجربه و کارآموزاني پخته استخدام ميکنند و از افراد کاردان، با عقل و مجرب بهره ميگيرند، ولي آنچه را فراموش شده و مطمح نظر قرار نگرفته است، معيارهاي اخلاقي مشاوران ميباشد.
صفحه 123، 124.