توبهي ظالم
اين است که حضرت ميفرمايد همين شخص ظالم، با اينکه تجسم جنگ با خداست و خودش مصداق عيني جنگ است و عنوان حرب را در برابر خداوند تبارک و تعالي دارد، باز هم راه بازگشت براي او به کلي بسته نيست، زيرا خدا تا جايي طرف مخاصمهي اوست که همچنان به اعمال ظالمانهاش ادامه ميدهد و در مسير توبه و بازگشت قدم نميگذارد. پس خدا نيز با او مخاصمه ميکند (حتي ينزع و يتوب) تا جايي که دست از ستمگري بردارد و از ظلم توبه کند. در اين حالت (و در صورتيکه صادقانه و از صميم قلب باشد) خداوند نيز از گناهش ميگذرد، توبه و رجوعش را ميپذيرد و از مقابله و مخاصمهي با او چشمپوشي ميکند. البته توبه هم در هر موردي مراتب و مدارج خاص خودش را دارد که بايد کاملا رعايت شود. اگر کسي حق الناس را پايمال کرده باشد، براي پذيرفتهشدن توبهاش کافي نيست که تصميم بگيرد از آن به بعد حق الناس را پايمال نکند، [صفحه 108] بلکه بايد تمام توان خود را به کار ببرد و تا آنجايي که از عهدهاش برميآيد، حق الناس را به صاحبش برگرداند و رضايت عبدالله و عيال الله را که مورد ظلم او واقع شدهاند، کسب کند. مثلا اگر کسي مال مردم را سرقت کرد، داراي کسي را به زور از دستش درآورد، خانهي کسي را تصاحب کرد و صاحب خانه و اهل آن را بيخانمان و آواره ساخت و از راههاي نامشروع به ثروت و مکنت رسيد، کافي نيست که بگويد از اين به بعد به اين ثروت و مکنت حرام تکيه ميزنم و عمري را با رفاه و راحتي به سر ميآورم و از طريق مالي که ديگران براي آن زحمت کشيده و مرارت تحمل کردهاند، در اين دنيا لذت ميبرم و ضمنا چون توبه کردهام که از اين به بعد دست به چنين کارهايي نزنم، پس در آن دنيا هم مورد عفو خدا قرار ميگيرم، با اين حساب، هم دنيا را خواهم داشت و هم آخرت را! خير! اين حقه بازي و فريبکاري با خداوند است، اين مکر با خداست. حال آنکه نميتوان با خدا فريب و مکر و دغلکاري کرد، زيرا خدا در آنجايي که مکر و حيله از کسي ببيند، خود بالاترين درجات مکر را با چنان فردي به کار ميبرد، چنان کسي ببيند، خود بالاترين درجات مکر را با چنان فردي به کار ميبرد، چنان مکري که ديگر تمام مکرهاي انسان در برابر آن رنگ و بويي ندارد. پس کسي که توبه ميکند، همزمان با توبه و رجوع به راه حق و گردن نهادن به فرمان خدا، بايد حق الناس را نيز به صاحبانش برگرداند و رضايت آنها را نيز به دست آورد. در چنين صورتي است که خداوند هم توبهي واقعي و توام با صداقت و صميميت آن شخص را ميپذيرد.
اسلام با اينکه روي ظلم و کراهت و نادرستي و محکوميت آن بسيار تکيه ميکند و آن را از اعمال زشت و گناهاني ميشمارد که خداوند با سرعت و شدت در مقام مقابله با آن برميآيد، اما باز هم راه را به طور کلي براي ظالم مسدود نميداند، زيرا خداوند بخشايندهي مهربان که با توبهي هر گناهکاري، او را مورد عفو و بخشش قرار ميدهد، در اينجا نيز پيشگاه کبريايي و مقدسش آمادگي گذشت و بخشايش را براي توبهکنندگان دارد.
صفحه 108.