قلمرو حکومت و ولايت
در حوزهي استانداري مصر وظايف مالک عبارت است از: جمعآوري خراج آن، جهاد با دشمنان آن، ايجاد صلح و سامان در اهل آن و عمران شهرهاي آن. علي عليهالسلام با اين بيان قلمرو حکومت و ولايت مالک اشتر را در چهار مسئلهي اساسي ذيل مشخص نموده است: [صفحه 59] اول. جمعآوري خراج خراج به معناي ماليات است، آنهم ماليات خاصي که بيان خواهد شد. ميدانيم که مردمان مصر با اختيار و آزادي اسلام را نپذيرفتهاند، بلکه با قهر و غلبهي مسلمين، تسليم مسلمانها شده و اسلام آوردهاند. در اصطلاح فقهي زمينهايي را که لشکر اسلام به طور قهر و غلبه و بدون صلح و سازش به تصرف درآورده باشند، «اراضي مفتوحه العنوه» ميگويند. اينگونه زمينها ملک همهي مسلمانهاست و تمام مسلمين در آن شريک و سهيم هستند. بر اين اساس، دولت اسلام و حاکم اسلامي و زمينهاي «مفتوحه العنوه» را با رعايت مصالح اسلامي بين مسلمين تقسيم ميکند و در اختيار آنان قرار ميدهد و در مقابل، سالانه اجاره ميگيرد. اينگونه مال الاجاره را در اصطلاح فقهي «خراج» گويند.[1]. دوم. دفاع در مقابل دشمنان از اضافه شدن «جهاد» به «عدوها» در کلمهي «جهاد عدوها» ميفهميم که منظور حضرت از جهاد، دفاع است نه جهاد به معناي مصطلح فقهي، چون براساس روايات اهلبيت عليهمالسلام (و به اجماع فقهاي شيعه)، جهاد ابتدايي و لشکر کشي قبلي براي تسليم ديگر قدرتها و نظامها و... تنها با حضور امام معصوم عليهالسلام و با اذن و نظارت او صورت ميگيرد و در زمان غيبت، لشکرکشي و تهاجم ابتدايي جايز نيست. بديهي است مالک نيز که در منطقهاي بدور از نظارت مستقيم امام معصوم ميخواهد جهات نظامي آن سامان را اداره کند، بايستي همان زمان غيبت، تنها به دفاع از يورشهاي نظامي اجانب و دشمنان منطقهاي بپردازد، نه به جهاد ابتدايي و لشکرکشيهاي تهاجمي و... سوم. اصلاح مردم از اين بيان روشن ميشود که وظيفهي استاندار، تنها رعايت جهات مادي و [صفحه 60] مسائل رفاهي و دنيوي مردم نيست. اصلاح و ارشاد مردم نيز جزء وظايف استاندار و از جملهي کارهاي اساسي اوست. بنابراين، مسوولان بايد توجه داشته باشند که با اسفالت خيابانها و کوچهها و تامين يخچال و لباسشويي و امثال آن، مسئووليتشان پايان نميپذيرد. در جامعهي اسلامي، يک مسوول بايستي نسبت به جنبههاي معنوي مردم توجه داشته و در پيشبرد مسائل معنوي نقش اساسي داشته باشد و با اين ديد که اينگونه مسائل مربوط به ما نيست و وظيفهي روحانيت است، شانه از زير بار تکليف انساني و اسلامي خالي نکند. چهارم. عمران شهرها و... ديگر وظيفهي مهم و اساسي مالک، عمران و آباداني شهرها و روستاها و خلاصه قلمرو استانداري است. اين سخن علي رغم همهي تهمتها و افتراهايي که در طول تاريخ به اسلام زده شده و ميشود حاکي از اين است که اسلام برخلاف رهبانيت مسيحي به مسائل مادي و رفاهي جامعهي اسلامي نيز توجه شايان داشته و دارد و برخورداري باعث ظلم و ستم و استثمار ديگران نباشد، مشروع و جايز (بلکه لازم) ميداند.
جبايه خراجها و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عماره بلادها.
صفحه 59، 60.