خودسازي، بهترين راه جلوگيري از عملزدگي
[صفحه 181] پيراسته سازد و از اين طريق، آمادهي پذيرش خصلتهاي سازنده و پاک انساني شود و در نتيجه، تعادل و رشد لازم را براي انسانتر شدن و به خدا نزديک گشتن به دست آورد. در اسلام هر کار خير و مفيدي اگر با انگيزهي پاک خدايي توام باشد، عبادت است. بر اين اساس، همهي کارهاي مسوولان و دست اندرکاران اجرايي اگر خالصانه و براي خدا باشد، عبادت خواهد بود. علي عليهالسلام براي اينکه مسوولان با اين ديد که همهي کارهايشان عبادت است، به عملزدگي گرفتار نشوند و از انجام فرايض غفلت نکنند، به مالک فرمان ميدهد که بهترين اوقاتش را به عبادت اختصاص دهد و نماز را که تجليگاه عروج انسان به مبدء هستي است، به طور کامل و بدون کم و کاستي و با تمام توان و نيرو، سرلوحهي همه کارهايش قرار دهد: و اجعل لنفسک في ما بينک و بين الله افضل تلک المواقيت و اجزل تلک الاقسام، و ان کانت کلها لله، اذا صلحت فيها النيه و سلمت منها الرعيه. و ليکن في خاصه ما تخلص لله به دينک: اقامه فرائضه التي هي له خاصه، فاعط الله من بدنک في ليلک و نهارک و وف ما تقربت به الي الله من ذلک کاملا غير مثلوم و لا منقوص، بالغا من بدنک ما بلغ. و اذا قمت في صلاتک للناس، فلا تکونن منفرا و لا مضيعا، فان في الناس من به العله و له الحاجه و قد سالت رسول الله- صلي الله عليه و آله و سلم- حين و جهني الي اليمن کيف اصلي بهم؟ فقال: «صل بهم کصلاه اضعفهم و کن بالمومنين رحيما». بهترين اوقات و شايستهترين بخشهاي آن را براي عبادت (و تزکيهي نفس خود) قرار ده، گر چه تمام کارهايي که ميکني، اگر با نيت پاک و خالصانه و به خير مردم باشد، براي خداست. بايد انجام واجبات الهي که فقط براي خداوند است، در وقت مخصوصي باشد. پس در شبانهروز تن و جان خويش را به او واگذار کن و وظايفي را که وسيلهي تقرب به خداست، به طور وافي و کافي به جاي آر هر چند که تنت را آزرده و [صفحه 182] فرسوده سازد. چنانچه با مردم به نماز جماعت برخاستي، نه چندان نماز را طولاني کن که مردم از آن به ستوه آيند و نه باعجله نماز را ضايع گردان، زيرا در ميان نمازگزاران کساني يافت ميشوند که ممکن است بيمار بوده و يا کار داشته باشند. و من از رسول الله- صلي الله عليه و آله و سلم- به هنگامي که مرا به يمن اعزام ميفرمود، پرسيدم که نماز را با آنها به چه کيفيتي بخوانم؟ (رسولخدا) فرمود: «مانند نمازي که با ضعيف ترينشان ميگزاري با آنان نماز بخوان و نسبت به مومنان مهربان باش!». در اين بيان، با همهي دقت و سختگيري (آن هم با عبارت «بالغا من بدنک ما بلغ») که در عبادت فردي (و به هنگام خلوت) ملحوظ گرديده، در نماز جماعت رعايت اضعف مامومني، اصل قرار گرفته است. اين اصل از اين جهت است که اسلام براي اجتماع و حضور مردم در صف واحد، ارزش و اعتبار خاصي قائل است و بر همين مبنا شارع مقدس اسلام براي شرکت در نمازهاي جمعه و جماعت، ثواب مضاعف در نظر گرفته است و همهي اينها براي اين است که مسلمانان حضور دائميشان را در صحنه حفظ کنند و از تفرق و تشتت و رهبانيت و مانند آن در امان باشند.
تزکيه و خودسازي يکي از اصول تربيتي اسلام است. هدف از تزکيه اين است که انسان خود را از هر خصلت ناروا که مانع کمال و کرامت نفس است
صفحه 181، 182.