محدوديتهاي تجارت
از اين رو فقهاي عظام رضوان الله تعالي عليهم اجمعين در باب «متاجر» به استناد آثار ائمهي معصومين عليهمالسلام، براي کساني که در امر خريد و فروش دست دارند (و باصطلاح تاجر هستند)، توصيههايي را بدين شرح اعلام داشتهاند: در جريان معامله فروشنده با خريدار سختگيري و بدخلقي نکند. در قيمت جنس بين مشتريها تفاوت گذاشته نشود. از هر گونه سوگند، حتي سوگند راست پرهيز شود. در صورت نقص در کالا به مشتري يادآوري شود. در صورت پشيماني خريدار حتي الامکان از پس گرفتن کالا امتناع نگردد. فروشنده از تعريف بيش از حد دربارهي کالاي خود پرهيز نمايد. کمفروشي نشود. [صفحه 174] احتکار نگردد. زورگويي به عمل نيايد. و... بر همين مبنا علي عليهالسلام خطاب به مالک اشتر ميفرمايد: و اعلم - مع ذلک - ان في کثير منهم ضيقا فاحشا و شحا قبيحا و احتکارا للمنافع و تحکما في البياعات و ذلک باب مضره للعامه و عيب علي الولاه. فامنع من الاحتکار، فان رسول الله - صلي الله عليه و آله و سلم - منع منه، وليکن البيع بيعا سمحا: بموازين عدل و اسعار لا تجحف بالفريقين من البائع و المبتاع، فمن قارف حکره بعد نهيک اياه فنکل به و عاقبه في غير اسراف. با همهي اينها بدان که بسياري از آنان در خريد و فروش، بياندازه سختگيري ميکنند و از خود بخل زننده نشان ميدهند و براي بردن سود بيشتر به احتکار ميپردازند و در داد و ستد زورگويي ميکنند (و به هر قيمتي که خواستند ميفروشند). اين کارها باب زياني است براي تودهي مردم و لکهي ننگي بر دامن زمامداران. بنابراين از احتکار جلوگيري کن! زيرا رسول الله - صلي الله عليه و آله - از آن جلوگيري فرمود. بايستي خريد و فروش بسادگي و با موازين عدل انجام گيرد و نرخها به هيچيک از طرفين (فروشنده و خريدار) فشار نياورد. محتکراني را که پس از گوشزد تو دوباره به احتکار ميپردازند، مجازات کن و در مجازاتشان تندروي (و اسراف) نکن! از اين بيان ميفهميم که در تجارت اسلامي، هم احتکار حرام است و هم زورگويي و انحصار طلبي. همه ميدانيم امروزه سرمايهداران مردم را از دو طريق در فشار قرار ميدهند: [صفحه 175] زماني سعي ميکنند مايحتاج مردم را با امکاناتي که دارند انبار کرده و آن را در دسترس مردم قرار ندهند تا بعدا پس از گران شدن جنس و نايابي کامل، آن متاع را در بازار سياه به فروش رسانند. اين عمل را احتکار ميگويند که در بينش اسلامي حرام بوده و محتکر قابل تعقيب و مجازات است. گاهي هم عدهاي از ثروتمندان دور هم جمع ميشوند و با زد و بند، تلاش ميکنند تا يک جنس را در انحصار کامل خود قرار دهند، به طوري که خريد جنس براي مردم آزاد نباشد و اگر کسي خواست جنس مورد نظر را تهيه نمايد، بايستي از کانال آنان خريداري کند. اين عمل انحصار طلبي است و با بينش اسلامي سازگار نميباشد. علي عليهالسلام قباحت و زشتي هر دو عمل را در دو جمله (جملهي «و احتکارا للمنافع» و «تحکما في البياعات») بيان ميفرمايد و بر همين اساس به مالک فرمان ميدهد براي اجناس نرخگذاري کند و تجار را در آزادي مطلق قرار ندهد و با اين روش و با مجازات محتکران و انحصار طلبان، از سوء استفادههاي آنان جلوگيري نمايد.
اسلام در عين حال که تجارت را آزاد ميداند و تجار را مورد تشويق قرار ميدهد، براي به دست آوردن سود محدوديتهايي قائل شده و احکام و آداب بخصوصي براي تجارت وضع کرده است و با شعار «الفقه ثم المنجر» اعتقاد دارد که تجار بايستي قبل از تجارت، آداب داد و ستد را فراگيرند تا کارشان موجب فساد جامعه نشود و خودشان هم گرفتار حرام نگردند.
صفحه 174، 175.