تجار و پيشهوران و کارگران
در اين بخش از بيانات مولا (که متن آن را بعدا خواهيم خواند)، مقصود از تجار و صنعتگران قشرهايي هستند که تجارت و صنعت را هدف زندگي نميدانند، بلکه اين نوع تلاش را وسيلهي تامين معاش و سر و سامان دادن به وضع [صفحه 172] جامعه و تعالي بخشيدن به حرکت عاليهي انساني ميشناسند. در فرهنگ اسلام، تجارت با اين ديد مورد تشويق قرار گرفته و حتي براي چنين تاجراني در آخرت وعدهي همجواري با «صديقين» و «شهدا» داده شده است. رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله در همين زمينه ميفرمايد: البرکه عشره اجزاء تسعه اعشارها في التجاره[1]. برکت را اگر به ده جزء تقسيم کنند نه قسمت آن در تجارت خواهد بود. التاجر الصدوق يحشر يوم القيمه مع الصيديقين و الشهدا[2]. روز قيامت تجار راستگو با صديقين و شهدا محشور خواهند شد. در جاي ديگر امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: التجاره تزيد في العقل - ترک التجاره ينقص العقل[3]. تجارت بر عقل انسان ميافزايد، ترک تجارت عقل را کم ميکند. تعرضوا للتجاره فان لکم فيها غني في ايدي الناس.[4]. مشغول تجارت شويد، زيرا بدين وسيله از ديگران بينياز خواهيد شد. بر همين اساس علي عليهالسلام نيز خطاب به مالک اشتر ميفرمايد: ثم استوص بالتجار و ذوي الصناعات و اوص بهم خيرا، المقيم منهم و المضطرب بماله و المترفق ببدنه، فانهم مواد المنافع و اسباب المرافق و جلابها من المباعد و المطارح، في برک و بحرک و سهلک و جبلک و حيث لا يلتئم الناس لمواضعها و لا يجتروون عليها، فانهم سلم لا تخاف بائقته و صلح لا تخشي غائلته و تفقد امورهم بحضرتک و في حواشي بلادک. [صفحه 173] ديگر آنکه در مورد (تجار) و صاحبان صنايع وصيت مرا بپذير و تو نيز در مورد آنان به نيکي سفارش کن! چه آنها که در شهرها مقيمند و چه آنها که با کالاهايشان درگردشند و چه کساني که نيروي جسمي خود را بکار گرفتهاند (و داراي هنر ميباشند)، زيرا اينها منشا سود و اساس رونق زندگي هستند و نيازمنديهاي مردم را از شهرهاي دور و دراز، از طريق دريا و صحرا و راههاي صاف و کوهستاني و نقاطي که مردم نميروند و جرات رفتن ندارند، فراهم ميکنند. پس آنان مايهي آشتي و محبت و صفايند و ترس ضرر و خطر دربارهي آنها نميرود. و جوياي احوال ايشان باش و به کارهاي آنها رسيدگي کن، چه آنان که در حضور تو هستند و چه آنهايي که در شهرهاي ديگر اقامت دارند.
در صورتيکه تجارت وسيلهاي براي بهروزي و بهبودي زندگي و تامين نيازمنديهاي انسان باشد و در جهت سامان دادن وضع عمومي مردم و گشودن راه خدا به روي آنان، به کار گرفته شود، خوب و پسنديده و مورد تشويق اسلام است، ولي اگر تجارت و پيشه (و به عبارت ديگر جمع المال) به صورت هدف زندگي درآيد و پلي باشد براي تجمل و فخرفروشي به ديگران، از نظر اسلام مذموم و ناپسند و مايهي بدبختي و شقاوت انسان خواهد بود.
صفحه 172، 173.