بازگشت به سرگذشت حديث در مکتب خلفا
در مکتب خلفا نوشتن حديث پيامبر (ص) را تا زمان عمربن عبدالعزيز تحريم کرده بودند، اما به دستور اين خليفه اين امر حرام، حلال شد! و به امر وي در ابتداي قرن دوم هجري پيروان مکتب خلفا تدوين حديث را شروع کردند. بنابراين آنچه به نام حديث پيامبر (ص) در آغاز قرن دوم هجري نزد پيروان مکتب خلفا وجود داشت، احاديثي بود که با چند واسطه از پيامبر(ص) به ايشان رسيده بود. بنابر نظر محدّثين، حديث در مدت يک قرن توسط چهار طبقه از روات روايت ميشود، براي مثال ميگوئيم: چنانچه در آن زمان که خليفه عمر بن عبدالعزيز دستور نوشتن حديث را صادر کرد، محدّثي در کتاب خود از شخص خليفه عمربن عبدالعزيز - که در سال 101 هجري وفات کرده - حديثي را از پيامبر (ص) روايت کند، در اين مورد سلسله سند حديث ميتوانست چنين باشد: [صفحه 13] 1 - خليفه عمر ميتوانست آن حديث را از پدرش عبدالعزيز بن مروان روايت کند. 2 - عبدالعزيز بن مروان ميتوانست حديث را از پدرش مروان بن الحکم روايت کند. 3 - مروان بن الحکم که در زمان پيامبر (ص) طفلي شيرخوار بوده ميتوانست آن حديث را از پدرش حکم بن ابي العاص روايت کند. 4 - حکم بن ابي العاص که حضور پيامبر (ص) را در بزرگسالي درک کرده بود، ميتوانست حديث را از پيامبر (ص) روايت کند. بنابراين در مثال مذکور آن حديث با چهار واسطه از پيامبر (ص) روايت شده است. در اين صورت حديثي که در طول صد سال با چهار واسطه از زباني به گوشي برسد، تا چه اندازه قابل اعتماد است؟ اينک دليلي روشن از مکتب خلفا بر گفتهي خود ميآوريم: ذهبي و ابن کثير از بشيربن سعد روايت ميکنند که ميگفت: از خدا بترسيد، و خوددار باشيد در روايت کردن حديث. به خدا قسم من خود کساني را ديدم که با هم در مجلس ابوهريره مينشستيم و ابوهريره از پيامبر (ص) حديث روايت ميکرد و از کعب الاحبار نيز حديث روايت ميکرد، سپس بر ميخاست. من خود ميشنيدم از بعضي کساني که با ما - در مجلس ابوهريره - بودند، روايتهايي را که ابوهريره از پيامبر (ص) روايت کرده بود، به کعب نسبت داده و آن روايت را از کعب روايت ميکرد و روايتهايي را که ابوهريره از کعب روايت کرده بود به پيامبر (ص) نسبت داده و از پيامبر (ص) روايت ميکرد.[1]. ناگفته نماند آنچه تا بدينجا بيان شد دربارهي احاديثي ميباشد که در زمان معاويه جعل نشده، و يا آنکه به سود خلفا دستکاري نگشته است؛ چنانکه در کتاب نقش عايشه به خصوص فصل «با معاويه» و نيز در بحثهاي گذشتهي اين کتاب به آن اشاره شد. [صفحه 14]
در برابر آن همه محکم کاريها در مکتب اهل البيت (ع) مسأله مدارک حديث پيامبر (ص) در مکتب خلفا به قرار ذيل است:
صفحه 13، 14.